Nguyên nhân bão xảy ra liên tiếp và mưa kỷ lục ở Đông Nam Á

Ngập lụt do mưa lớn tại quận Hat Yai, tỉnh Songkhla, Thái Lan ngày 25/11/2025. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Theo CNA, chỉ trong vài tuần, phần lớn Đông Nam Á đã trải qua một trong những mùa mưa dữ dội nhất nhiều năm trở lại đây, với chuỗi lũ lụt và bão kéo dài từ Vịnh Thái Lan đến Thái Bình Dương. Hàng triệu người phải sơ tán, hàng trăm người thiệt mạng. Các chuyên gia khí tượng nhận định, diễn biến cực đoan này xuất phát từ sự giao thoa hiếm gặp giữa các hệ thống thời tiết cùng tác động ngày càng mạnh mẽ của biến đổi khí hậu.

Hai hiện tượng khí hậu lớn – La Ninã và Ấn Độ Dương Dipole pha âm – đồng thời xuất hiện với cường độ bất thường trong mùa này, khiến lượng mưa tăng đột biến. Cùng lúc, khả năng thích ứng của các quốc gia trong khu vực chưa theo kịp tốc độ nóng lên toàn cầu.

Các chuyên gia cảnh báo khi các kỷ lục khí tượng liên tục bị xô đổ, đợt mưa lớn hiện nay có thể tiếp tục kéo dài, lan xuống phía Nam bán đảo Malaysia, ảnh hưởng tới Singapore và Indonesia trong những tuần tới.

Việt Nam: Mùa mưa khắc nghiệt chưa từng thấy

Nhiều địa bàn của thành phố Huế bị ngập sâu. Ảnh: Mai Trang - TTXVN

Từ giữa tháng 10, những trận mưa lớn liên tiếp đã biến miền Trung Việt Nam thành “biển nước”, hàng nghìn ngôi nhà bị nhấn chìm, hàng trăm người thiệt mạng. Tính từ đầu năm, Việt Nam đã hứng chịu tới 14 cơn bão.

Thiệt hại lan rộng từ Hà Nội, Huế tới Đà Nẵng, Hội An, Nha Trang, TP Hồ Chí Minh, ước tính hàng trăm triệu USD. Nhiều lưu vực sông ghi nhận lũ lịch sử, như sông Hương, Vu Gia – Thu Bồn, sông Ba và sông Dinh. Riêng Huế, có nơi mưa tới 1 - 1,7 m chỉ trong 24 giờ cuối tháng 10.

Bà Phạm Thị Thanh Ngà, Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, nhận định: “Các trận lũ cực đoan đồng thời phá kỷ lục trên nhiều hệ thống sông độc lập càng cho thấy tính bất thường của sự kiện này”.

Philippines và Thái Lan oằn mình trong bão lũ

Lực lượng cứu hộ sơ tán người dân khỏi vùng ngập lụt do siêu bão Fung-wong tại Navotas, Philippines. Ảnh: THX/TTXVN

Không chỉ ở Việt Nam, các quốc gia trong khu vực như Philippines, Thái Lan cũng chịu những tác động nặng nề.

Philippines đã phải hứng hai cơn bão liên tiếp – Kalmaegi và Fung-wong – chỉ trong vòng một tháng. Gió mạnh, mưa xối xả và lũ lụt lan rộng khiến hơn 1,5 triệu người phải sơ tán. Đây là cơn bão thứ 20 và 21 đổ bộ vào nước này trong năm nay.

Bà Fredolin Tangang, chuyên gia khí hậu tại Đại học Quốc gia Malaysia, nhận định: “Fung-wong thực sự là một siêu bão đáng sợ, mạnh đến mức như nuốt chửng cả Philippines”.

Tại Thái Lan, trận mưa lớn nhất trong ba thế kỷ đã cô lập Hat Yai, trung tâm kinh tế quan trọng ở miền Nam nước này. Lượng mưa hơn 600 mm trong nhiều ngày buộc chính quyền địa phương phải ban hành lệnh sơ tán và huy động các tổ chức cứu trợ. Mưa lũ ảnh hưởng trên chín tỉnh phía Nam, với ước tính 2,1 triệu người bị ảnh hưởng.

Cảnh tàn phá do siêu bão Fung-wong tại Catanduanes, Philippines. Ảnh: THX/TTXVN

Malaysia cũng trong tình trạng báo động khi gió mùa đông bắc gây lũ lụt sớm trên diện rộng. Chính quyền đang theo dõi hơn 3.000 điểm nóng lũ lụt, trong đó tám bang đã bị ngập.

Theo dữ liệu chính thức tính đến ngày 25/11, gần 25.000 người đã phải sơ tán đến các nơi trú ẩn tạm thời.

Vì sao mùa mưa năm nay lại khắc nghiệt đến vậy?

Theo các chuyên gia, nguyên nhân của chuỗi thời tiết cực đoan này là sự kết hợp hiếm gặp của La Ninã và Ấn Độ Dương Dipole pha âm.

Hiện tượng La Ninã làm dịch chuyển nhiệt từ trung tâm Thái Bình Dương sang phía tây, tăng cường mưa gió mùa ở Đông Nam Á.

Trong khi đó, Ấn Độ Dương Dipole pha âm khiến vùng biển quanh Indonesia ấm hơn bình thường, hút ẩm và làm tăng lượng mưa trong khu vực.

Thông thường, hai hiện tượng này không đạt đỉnh cùng lúc. Tuy nhiên, mùa mưa năm nay, nhiệt độ bề mặt nước biển ở trung tâm Thái Bình Dương giảm, nhưng biển Đông và vùng biển phía đông Philippines lại ấm bất thường, tạo điều kiện lý tưởng cho mưa cực lớn.

Cảnh ngập lụt tại Hat Yai, tỉnh Songkhla, Thái Lan, ngày 25/11/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Tình trạng nóng lên toàn cầu cũng góp phần làm bão mạnh hơn. Năm 2024 là năm nóng nhất được ghi nhận, nhiệt độ toàn cầu cao hơn khoảng 1,55°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO). Năm ngoái, WMO cũng cho biết châu Á đang nóng lên gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu.

“Nhiệt độ cao ảnh hưởng trực tiếp đến lượng hơi ẩm mà khí quyển có thể giữ lại, và cuối cùng dẫn tới mưa lớn, lũ lụt, sạt lở đất… Không khí ấm giữ được nhiều hơi nước hơn, đồng nghĩa mưa sẽ lớn hơn và dữ dội hơn”, nhà khí tượng học Tangang nói.

Ngoài ra, các hiện tượng thời tiết còn bị ảnh hưởng bởi điều kiện khu vực rộng lớn. Phó giáo sư Zelina Zaiton Ibrahim, Đại học Putra Malaysia, nhận định: “Gió mùa thổi qua Malaysia cũng chịu tác động từ biến động nhiệt độ ở Trung Quốc và Australia.”

La Ninã được dự báo kéo dài đến đầu năm 2026. Nguy cơ mưa bất thường có thể tiếp diễn, dù các mô hình khí hậu cho thấy diễn biến sẽ không ổn định. Khi đất đã ngấm nước lũ, chỉ cần một đợt mưa vừa cũng có thể kích hoạt thêm lũ lụt hoặc sạt lở.

Trung tâm Khí tượng Chuyên ngành ASEAN lưu ý, lượng mưa trong vài tháng tới được dự đoán cao hơn bình thường đối với phần lớn Đông Nam Á lục địa, cũng như một số khu vực của Lục địa Hàng hải – bao gồm các quần đảo Indonesia, Philippines và Bán đảo Malaysia.

Thách thức trong việc thích ứng và ứng phó

Ngập lụt do mưa lớn tại quận Hat Yai, tỉnh Songkhla, Thái Lan ngày 25/11/2025. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Các chuyên gia khí hậu cảnh báo rằng trong bối cảnh biến đổi khí hậu, các quốc gia Đông Nam Á đang phải đối mặt với một thách thức lớn hơn bao giờ hết: đó là khả năng thích ứng với những thay đổi khí hậu ngày càng cực đoan.

Chuyên gia Ibrahim nhấn mạnh: “Mưa lớn, bão mạnh đang trở thành hiện tượng bình thường mới. Các quốc gia không chỉ phải đối phó với hiện tại mà còn phải chuẩn bị cho tương lai khi những hiện tượng này ngày càng xảy ra dồn dập”.

Một thách thức lớn nữa là cơ sở hạ tầng và hệ thống dự báo thời tiết tại nhiều quốc gia trong khu vực còn hạn chế. Hệ thống thoát nước, đê đập và công trình chống lũ tại một số nơi không thể đáp ứng kịp khi mưa đến.

Giải pháp cho tương lai

Cảnh ngập lụt sau những trận mưa lớn tại Padang Pariaman, Tây Sumatra, Indonesia. Ảnh: THX/TTXVN

Giới chuyên gia dự đoán bão có thể không tăng về số lượng, nhưng sẽ ngày càng mạnh hơn. Lượng mưa trở nên thất thường và khó dự đoán, vượt quá khả năng ứng phó của nhiều hệ thống dự báo và hạ tầng thoát nước.

Do đó, chính phủ các nước cần đầu tư mạnh vào hạ tầng thích ứng, bao gồm hệ thống cảnh báo sớm, nâng cấp hệ thống thoát nước, phát triển công trình xanh và các giải pháp bảo vệ bờ biển.

Tại Việt Nam, bà Phạm Thị Thanh Ngà nhấn mạnh vai trò của việc tăng cường năng lực kỹ thuật địa phương, nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng khả năng thích ứng dài hạn. Dù hội nghị COP30 vừa thống nhất mục tiêu tăng gấp ba nguồn lực tài chính cho thích ứng vào năm 2035, nhiều nước đang phát triển vẫn thất vọng vì chưa có lộ trình cụ thể. Việc chậm trễ trong triển khai khiến khoảng cách thích ứng ngày càng lớn.

Trận lũ ở Hat Yai cho thấy tốc độ và mức độ khốc liệt của thiên tai đang vượt xa khả năng ứng phó của nhiều chính phủ. Việc chuẩn bị và phản ứng chậm trễ khiến thiệt hại tăng nặng.

Các chuyên gia kêu gọi trước tác động ngày càng mạnh của biến đổi khí hậu toàn cầu, các quốc gia cần triển khai những biện pháp ứng phó quyết liệt hơn. Bên cạnh việc nâng cao năng lực dự báo và phản ứng trước thiên tai, chính phủ cần đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục cộng đồng, giúp người dân chủ động và kịp thời thích ứng.

Để hạn chế thiệt hại, các nước Đông Nam Á cũng cần tăng cường hợp tác khu vực và xây dựng các chiến lược phòng chống thiên tai đồng bộ, hiệu quả. Sự chủ động từ chính quyền và cộng đồng quốc tế là cần thiết ngay từ lúc này, nếu không muốn tiếp tục phải gánh chịu hậu quả nặng nề trong tương lai.

Hải Vân/Báo Tin tức và Dân tộc