Nhà báo 'tỉnh táo' trước AI

Tận dụng công nghệ để thu thập, phân tích thông tin

Đề cập vấn đề thông tin ảo, fake news do AI tạo ra, ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng, sống trong một thế giới thừa thông tin, thì việc xác định được thông tin nào hữu ích, hiệu quả không đơn giản. Trong biển thông tin không rõ thật giả, nhiều thông tin sai lệch, bị bóp méo, thậm chí là tin giả xuất hiện, năng lực của con người để phân định thật giả càng khó khăn hơn. Nhưng nếu biết sử dụng những công cụ là công nghệ hiện đại có thể hỗ trợ phóng viên nhiều trong quá trình tác nghiệp.

Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam. Ảnh: NVCC

Thực tế, có thể dựa trên công nghệ để xác thực một bức ảnh đã chỉnh sửa hay chưa? Ứng dụng công nghệ để phân tích bức ảnh được chụp vào khoảng thời gian nào, ở quốc gia nào? Có bị AI can thiệp hay không? Dữ liệu lớn có thể hỗ trợ phóng viên kiểm định thông tin, xác định tin thật giả, tìm ra điểm bất thường, đáng ngờ. Trước thách thức của trí tuệ nhân tạo có thể thay thế dần người viết, trí tuệ nhân tạo có thể làm được cả những phần việc của phóng viên có từ 5 - 7 năm kinh nghiệm. Công việc của nhà báo hiện đại là tận dụng lợi thế đó của công nghệ phục vụ cho nghề nghiệp.

AI trước đây chỉ có thể lập trình ở cấp độ thấp, nay lập trình được cấp độ cao. Phóng viên phải biết cách sử dụng AI để hỗ trợ công việc. Công nghệ cũng hỗ trợ phóng viên từ những việc tỉ mỉ, lặp đi lặp lại từ kiểm tra chính tả, câu chữ, đến phân tích thông tin, hình ảnh hay hơn, phù hợp với văn phong của tòa soạn báo. Trí tuệ nhân tạo còn giúp phân tích người dùng hiệu quả, giúp tòa soạn báo phục vụ tốt hơn độc giả. Từ những điều công nghệ hỗ trợ, người làm báo có thể có nhiều thời gian hơn cho công tác sáng tạo...

Tỉnh táo với thông tin trên không gian mạng

Theo TS. Ngô Bích Ngọc, Trưởng Khoa Truyền thông Đa phương tiện của chương trình Swinburne University of Technology ở Việt Nam, bối cảnh để thực hành nghề báo chí hiện nay khác xa so với trước đây, khi mạng xã hội đang phát triển nhanh chóng. Ngay cả những người có quyền phát ngôn chính danh vẫn có thể mắc sai lầm. AI có thể tạo ra cả nội dung và hình ảnh giả. Vậy, ai sẽ là người chịu trách nhiệm? Luật Báo chí cả trong và ngoài nước vẫn chưa rõ ràng về vấn đề này. Vì vậy, những người làm báo, phóng viên, biên tập viên, thậm chí lãnh đạo các tòa soạn đều phải tỉnh táo xác thực thông tin.

TS. Ngô Bích Ngọc, Trưởng Khoa Truyền thông Đa phương tiện của chương trình Swinburne University of Technology ở Việt Nam. Ảnh: NVCC

Thực tế, phóng viên tác nghiệp dựa trên mạng xã hội cũng gặp nhiều nguy cơ tin giả. Các tòa soạn chỉ nên tham khảo thông tin trên mạng xã hội để quan sát, nắm xu hướng quan tâm của độc giả. Trong bất cứ đề tài tác nghiệp nào, phóng viên cũng phải hiểu các cơ chế lợi ích của đề tài đó. Nhà báo trước hết phải có hiểu biết chung về lĩnh vực định thông tin. Ai là những người liên quan? Ai là người hưởng lợi khi thông tin được đưa ra? Ai là người bị thiệt hại khi thông tin được đăng tải? Từ đó, phóng viên có “cảm biến” để hiểu về câu chuyện, sau đó tìm đến những nguồn tin chính thống để xác nhận, xác thực.

Đối với những câu chuyện có xung đột lợi ích hoặc chưa rõ ràng, ít nhất phải được kiểm chứng qua từ 2 - 3 nguồn tin của bộ, ngành, cục, sở hoặc đơn vị đủ điều kiện xác nhận thông tin. Trong bối cảnh cạnh tranh thông tin như hiện nay, thông tin có thể chậm để chờ kiểm định, nhưng người làm báo vẫn phải duy trì sự cẩn trọng và phải tác nghiệp dựa trên đa kênh thông tin.

Trách nhiệm kiểm định thông tin của nhà báo thời 4.0

Ông Nguyễn Văn Bá, Tổng biên tập Báo Vietnamnet chia sẻ, trong giai đoạn bùng nổ thông tin, khi tất cả mọi người đều có thể đưa thông tin lên mạng, cách để xác thực nguồn gốc thông tin không dễ. Phóng viên hiện nay đang phải đối mặt với thách thức lớn từ tốc độ lan truyền thông tin trên mạng xã hội. Theo quan điểm của một số nhà báo, nếu chờ kiểm chứng, thông tin sẽ bị chậm, mất tính cạnh tranh. Bởi vậy, trong cuộc “chạy đua” thông tin, hiện tượng nhà báo đăng theo mạng xã hội, thiếu tinh thần trách nhiệm khi đưa tin cũng đã xuất hiện.

Ông Nguyễn Văn Bá, Tổng biên tập Báo Vietnamnet. Ảnh: M.P

Cùng với đó, trách nhiệm cung cấp thông tin và trả lời đối với báo chí của các cơ quan chức năng liên quan, hoặc của các doanh nghiệp làm thực sự chưa tốt. Vì vậy, phóng viên cần định vị lại công việc, từ vị trí người đưa tin, phóng viên cần nâng cao trách nhiệm kiểm chứng thông tin, phát hiện và bảo vệ sự thật; đồng thời, cần phải quay lại giá trị cốt lõi trong tác nghiệp, đó là kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Việc các phóng viên chia sẻ thông tin, để nhiều báo cùng đăng tải cực kỳ nguy hiểm khi chưa làm tốt thao tác kiểm chứng.

Cần có sự kiểm định của con người với nội dung AI

TS. Cao Minh Thắng, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ thông tin và truyền thông CDIT, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông cho biết, trí tuệ nhân tạo đang được các cơ quan báo chí lớn như Associated Press (AP), The Washington Post, BBC... ứng dụng mạnh mẽ. Theo báo cáo của Reuters, năm 2024 có tới 57% các cơ quan báo chí lớnđã ứng dụng AI ít nhất một công đoạn trong sản xuất tin tức. Từ đó có khoảng hơn 60.000 bài báo/ngày trên toàn cầu được tạo một phần hoặc toàn phần bằng AI. Việc áp dụng AI vào quá trình sản xuất tin tức có thể giảm bớt chi phí lao động và tăng hiệu quả trong quản lý nội dung.

TS. Cao Minh Thắng, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ thông tin và truyền thông CDIT, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông. Ảnh: NVCC

Tuy nhiên, công nghệ số và AI đang đặt ra thách thức mới về tính minh bạch, sự trung thực và độ tin cậy của nội dung thông tin. Có thể kể đến như AI sản xuất nội dung nhanh, nhưng không được kiểm soát chặt chẽ. Nội dung do AI tạo có thể chuyên nghiệp, nhưng chứa thông tin sai lệch, thiếu ngữ cảnh hoặc gây hiểu lầm. Hay như Deepfake (hình ảnh hoặc video nhân tạo) và giọng nói giả cũng đang làm gia tăng nguy cơ phát tán tin giả.

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí cũng cần quan tâm tới việc đào tạo AI bằng những dữ liệu đáng tin cậy. Đảm bảo AI được huấn luyện từ nguồn thông tin có kiểm duyệt, chính thống như từ các cơ quan báo chí lớn, cơ quan Nhà nước, viện nghiên cứu... Tuyệt đối tránh cung cấp dữ liệu cho AI từ các kho dữ liệu bị thiên lệch, chứa nhiều tin đồn hoặc có thể tích hợp hệ thống kiểm tra đa nền tảng dùng AI để xác định tác giả, ngày xuất bản, nguồn gốc của tin gốc... Cũng có thể dùng blockchain (công nghệ chuỗi khối), metadata (siêu dữ liệu) xác minh tính xác thực của ảnh, video...

Minh Phương - Lê Sơn/ Báo Tin tức và Dân tộc