Nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm báo trước sạt lở nghiêm trọng

Liên tiếp các vụ sạt lở nghiêm trọng

Tối 16/11, mưa lớn kéo dài khiến đèo Khánh Sơn đoạn qua xã Cam An (Khánh Hòa) bị sạt lở, vùi lấp lán trại cùng ba người bên trong. Theo đó, khoảng 20h30, mưa lớn làm khu vực sườn núi đoạn gần đèo Khánh Sơn (xã Cam An) bị sạt lở. Khối lượng lớn đất đá trên núi tràn xuống lán trại đang có 10 người trú ngụ, 7 người trong lán bỏ chạy thoát thân, ba nạn nhân còn lại bị vùi lấp.

Sau khi sự cố xảy ra, lực lượng cứu hộ phối hợp các đơn vị của xã tìm thấy hai người. Trong đó một nạn nhân đã tử vong, một người chấn thương, được đưa đến bệnh viện ở Nha Trang cách đó hơn 40 km.

Đèo Khánh Sơn nằm trên tỉnh lộ 9, dài hơn 56 km, ở vùng giáp ranh xã Khánh Sơn và xã Cam An, kết nối quốc lộ 1 ở xã Cam Lâm. Đoạn qua đèo có nhiều khúc cua gấp, đỉnh đèo cao khoảng 600 m, hay sạt lở, nguy cơ mất an toàn khi thời tiết xấu.

Nhiều vụ sạt lở nghiêm trọng xảy ra do mưa lớn kéo dài ở miền Trung.

Trước đó, khoảng 9 giờ 30 phút ngày 14/11, tại khu vực đầu nguồn cách đập dâng nước của người dân và Đồn Biên phòng Ga Ry khoảng 250 m (thôn Pứt, xã Hùng Sơn), xảy ra vụ sạt lở đất quy mô lớn, vùi lấp nhiều khu vực và gây tắc đường giao thông hơn 200 m.

Vụ việc đã khiến 3 người dân mất tích, gồm ông Zơ Râm Nhô (công an viên), bà Bríu Thị Tép (vợ ông Nhô) và ông Hôíh Zi Nút. Ngoài ra, vụ sạt lở còn làm hư hỏng 3 xe máy, 5 nhà Jun (nhà đi làm rẫy), 9 con bò và 15 ha đất rẫy của người dân.

GS.TS Đỗ Minh Đức, Trường Đại học Khoa học Tự Nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội đưa ra 4 nguyên nhân về sạt lở. Thứ nhất, điều kiện địa chất thuận lợi cho sạt lở (thành phần thạch học, kiến tạo), khu vực có tầng đất phong hóa dày tới hàng vài chục mét và tính dẻo rất cao.

Thứ hai, theo quy luật tự nhiên, do sự thay đổi thường xuyên của nhiệt độ, lượng mưa, đất có tính dẻo cao ở mái dốc bao giờ cũng hình thành hệ thống khe nứt tách. Tính dẻo càng cao, khe nứt phát triển càng sâu, khối trượt có khả năng hình thành thể tích càng lớn.

Thứ ba, do hoạt động nhân sinh trên đất dốc, nhất là việc trồng và khai thác cây keo lai như hiện nay, các hoạt động xây dựng... đã thúc đẩy nhanh và mạnh sự hình thành, phát triển các vết nứt sâu trên mái dốc.

Thứ tư, mưa lớn và kéo dài trong thời gian cuối tháng 10, đầu tháng 11/2025 đạt tới lượng rất lớn (tại lân cận khu vực sạt lở từ 23 đến 29/10 đã mưa trên 600mm, ngày 1 đến 30/10, mưa hơn 100mm), vượt ngưỡng duy trì trạng thái ổn định của rất nhiều vùng đất dốc.

Sạt lở xảy ra khi tích lũy đủ các điều kiện đó. Do đặc điểm của đất, khi xảy ra sẽ không phát sinh tiếng nổ lớn, đất hóa lỏng gần như hoàn toàn, dịch chuyển nhanh xuống phía dưới như dòng nước.

Những sườn núi, sườn đồi tự nhiên thì sự phong hóa đất đá xảy ra từ từ và đất đá cũng trượt lở một cách từ từ để tạo nên các sườn dốc tự nhiên và ổn định. Khi chúng ta cần không gian để phát triển, có các hoạt động thay đổi bề mặt như chuyển đất rừng thành đất để trồng cây hay san gạt đất để làm nhà, làm đường, xây dựng các hồ chứa nước, đập, thủy điện, khi có lượng mưa lớn thì nguy cơ sạt lở sẽ lớn hơn.

Do vậy, cách để chúng ta phát hiện và cảnh cáo được những điểm sạt lở này là có những dấu hiệu như: vết nứt, cây cối trên những sườn đồi, sườn núi nghiêng theo một hướng, hay có những tiếng nổ trong lòng đất thể hiện vết nứt đang phát triển. Khi phát hiện những dấu hiệu này, người dân và các lực lượng ở địa phương cần theo dõi, nếu thấy nguy cơ lớn thì phải di dời. Ngoài ra, hiện các cơ quan chỉ đạo phòng chống thiên tai, cứu nạn, cứu hộ tại các địa phương đều đã có những tài liệu, bản đồ về các điểm nguy cơ sạt lở cao tại địa phương mình...

Thận trọng với những khe nứt kéo dài trên mái dốc

Theo chuyên gia, do điều kiện tự nhiên không thuận lợi, nhiều khu vực miền núi phía Tây tỉnh Quảng Nam cũ, tỉnh Quảng Ngãi, nhất là khu vực quanh núi Ngọc Linh trong các đợt mưa lớn kéo dài luôn tiềm ẩn nguy cơ sạt lở như đã xảy ra ở bản Pứt. Những khu vực như vậy chỉ có thể khoanh định qua công tác khảo sát địa chất chi tiết, tỉ mỉ ở tỷ lệ lớn bởi các chuyên gia phù hợp.

GS.TS Đỗ Minh Đức cho biết, đặc điểm rất quan trọng nhưng dễ nhận biết là các khe nứt kéo dài luôn xuất hiện trên mái dốc trước khi sự dịch chuyển lớn thực sự xảy ra. Do vậy cần thường xuyên rà soát phát hiện sớm dấu hiệu phát sinh khối trượt lớn như khe nứt kéo dài trên mái dốc. Đồng thời, cần lưu ý hơn các khối trượt dọc các sông, suối, dòng chảy.

GS Đức cảnh báo, việc di chuyển các hộ dân trong vùng nguy hiểm đến nơi an toàn là rất cần thiết. Nếu có hiện tượng đất sạt lở lấp vào dòng chảy dẫn đến tích nước phần thượng nguồn (như phản ánh của một số nguồn thông tin) thì cần khẩn trương có phương án khơi thông dòng chảy ngay. Trường hợp quy mô lớn, chưa khai thông được ngay thì cần có đánh giá của cơ quan chuyên môn để đánh giá tác động và di chuyển dân cư ở các vùng đất thấp hạ lưu.

PGS.TS Trần Tân Văn (nguyên Viện trưởng Khoa học Địa chất và Khoáng sản, Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng: Khi xuất hiện những dấu hiệu của sạt lở, sụt lún, chính quyền các địa phương cần thực hiện ngay việc di dời người dân ra khỏi khu vực này; kịp thời cử cán bộ kỹ thuật đến quan trắc, giám sát, theo dõi diễn biến của các vết nứt.

Chính quyền, các cơ quan chuyên môn cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục cộng đồng để người dân hiểu rõ mức độ nguy hiểm của việc san gạt, làm mất chân sườn dốc lấy mặt bằng xây dựng. Mặt khác, đối với các dự án làm đường ngay từ đầu cần khảo sát, thiết kế, thi công các sườn dốc "nhân tạo" cẩn thận, có tính toán các hệ số an toàn và có giải pháp gia cường, phòng tránh, giảm nhẹ nguy cơ sạt lở trên các trục đường giao thông, nhất là khu vực miền núi phía bắc và Tây Nguyên, nơi dễ xảy ra hiện tượng sạt lở, sụt lún đất.

Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố từ Hà Tĩnh đến Khánh Hòa theo dõi chặt bản tin dự báo, cảnh báo mưa lớn, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất.

"Các địa phương cần kiểm tra, rà soát, triển khai các biện pháp đảm bảo an toàn các công trình xung yếu, công trình đang thi công, hồ chứa nhỏ đã đầy nước, khu vực hầm mỏ, khai thác khoáng sản. Chủ động vận hành xả nước hồ chứa để ưu tiên dành dung tích cắt giảm lũ cho hạ du, bố trí lực lượng thường trực sẵn sàng xử lý các tình huống có thể xảy ra", Ban chỉ đạo yêu cầu.

Tô Hội