Nhật Bản trước ngã rẽ chính trị

Đảng Dân chủ Tự do (LDP) - lực lượng chính trị nắm giữ quyền lực lâu dài nhất ở Nhật Bản kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai - đang đối diện những thử thách chưa từng có. Sau 70 năm gần như liên tục cầm quyền, LDP không chỉ đánh mất sự ổn định vốn có mà còn rơi vào tình trạng suy yếu cả về nội bộ lẫn niềm tin xã hội.

Hai ứng cử viên Sanae Takaichi và Shinjiro Koizumi sẽ mang đến những kịch bản khác nhau cho tương lai chính trị Nhật Bản. Ảnh: Reuters

Quyết định từ chức của Thủ tướng Shigeru Ishiba sau chỉ một năm tại nhiệm đã tạo ra khoảng trống quyền lực lớn. Đảng LDP, vốn được xem như “cỗ máy chính trị” vận hành bền bỉ, nay phải tìm kiếm một gương mặt mới đủ sức khôi phục uy tín, giữ vững vị thế và chèo lái đất nước trong bối cảnh nhiều biến động.

Hai ứng viên sáng giá đang nổi lên từ cuộc đua này là bà Sanae Takaichi, người được mệnh danh là “Người đàn bà thép” của chính trường Nhật Bản, và ông Shinjiro Koizumi - con trai cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi, đại diện cho thế hệ lãnh đạo trẻ trung, cởi mở và trung dung hơn. Sự lựa chọn giữa hai cá nhân với hai phong cách đối lập không chỉ là việc chọn một Thủ tướng mới, mà còn phản ánh hướng đi tương lai của nền chính trị Nhật Bản.

Khi đảng cầm quyền mất dần sự ổn định

Từ khi thành lập năm 1955, LDP đã gắn bó chặt chẽ với tiến trình hiện đại hóa và phát triển kinh tế của Nhật Bản. Ngoại trừ hai giai đoạn ngắn ngủi, cử tri Nhật vẫn luôn trao cơ hội cầm quyền cho đảng này, coi đây là lực lượng duy trì sự ổn định trong một xã hội có dân số ngày càng già hóa.

Tuy nhiên, trong vài năm qua, những cú sốc nối tiếp đã làm lung lay niềm tin ấy. Đầu tiên là làn sóng lạm phát bất thường khiến hàng triệu hộ gia đình thêm gánh nặng, trong khi mức lương trì trệ suốt nhiều thập kỷ. Tiếp đó, sự trở lại của Tổng thống Mỹ Donald Trump với chính sách “Nước Mỹ trên hết” đã tác động mạnh tới quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ, đồng thời gây sức ép lên các ngành sản xuất của Nhật Bản thông qua cuộc chiến thương mại.

“Đa số tuyệt đối những người ủng hộ LDP chọn đảng này vì chính sách kinh tế và quan hệ hợp tác với Mỹ”, Giáo sư Naoko Taniguchi, Đại học Keio nhận định. “Cấu trúc quốc gia của Nhật Bản từ trước tới nay luôn dựa vào mối quan hệ tốt đẹp với Mỹ. Giờ đây, những thay đổi trong chính trị Mỹ khiến điều đó trở nên bấp bênh”.

Trong bối cảnh ấy, cử tri kỳ vọng Chính phủ đưa ra giải pháp ổn định, song LDP lại chìm trong bê bối quỹ đen, làm mất điểm trong mắt công chúng. Cựu Thủ tướng Fumio Kishida tuy không liên quan trực tiếp nhưng vẫn buộc phải rời ghế vì xử lý khủng hoảng không thành công. Người kế nhiệm, cựu Thủ tướng Shigeru Ishiba cũng không khá hơn: quyết định giải tán Hạ viện sớm khiến đảng rơi vào thế thiểu số, làm chính phủ mất khả năng hành động. Hậu quả là ông Ishiba phải từ chức, mở ra cuộc đua mới đầy bất định.

Những lựa chọn đối lập

Cuộc bỏ phiếu chọn lãnh đạo LDP - đồng nghĩa với việc chọn Thủ tướng Nhật Bản mới - sẽ diễn ra hôm nay, 4/10. Trong số năm ứng viên, nổi bật nhất là hai gương mặt đại diện cho hai khuynh hướng chính trị khác biệt: bà Sanae Takaichi và ông Shinjiro Koizumi.

Bà Takaichi, 64 tuổi, một chính trị gia bảo thủ kỳ cựu, từng đảm nhận nhiều vị trí quan trọng trong nội các và không ngần ngại thể hiện quan điểm cứng rắn. Bà công khai ngưỡng mộ cựu Thủ tướng Anh Margaret Thatcher, và thường được truyền thông gọi là “Người đàn bà thép” của Nhật Bản.

Nếu chiến thắng, bà sẽ trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản, một dấu mốc quan trọng với quốc gia vẫn còn ít nữ giới trong chính trường. Sự kiên định, kinh nghiệm và phong cách lãnh đạo cứng rắn của bà được đánh giá là có thể thu hút khối cử tri bảo thủ truyền thống.

Tuy vậy, giới phân tích cho rằng hạn chế của bà Takaichi là khả năng mở rộng sự đồng thuận. Giáo sư Taniguchi nhận xét: “Bà ấy có sức hút với nền tảng bảo thủ, nhưng sự ủng hộ có thể chỉ giới hạn trong phạm vi nội bộ LDP. Nguy cơ nằm ở chỗ bà khó đạt được hợp tác từ phe đối lập”.

Đối thủ trực tiếp của bà Takaichi là ông Shinjiro Koizumi, 44 tuổi, Bộ trưởng Nông nghiệp, là con trai của cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi - người nổi tiếng với phong cách cải cách tự do và phá cách. Là một chính trị gia trẻ tuổi, ông Koizumi gây ấn tượng bởi sự trẻ trung, phong thái gần gũi và khả năng truyền cảm hứng.

Nếu được chọn, ông sẽ trở thành Thủ tướng trẻ nhất Nhật Bản thời hậu chiến. Khác với bà Takaichi, ông Koizumi được đánh giá là trung dung, thiên tả hơn về chính trị và có thái độ cởi mở với sự đa dạng. Ông cũng nhận được sự ủng hộ từ cả những đảng viên lớn tuổi lẫn tầng lớp cử tri phổ thông.

“Về chính trị, ông ấy khoan dung hơn với sự khác biệt. Nếu mục tiêu là một khởi đầu êm ả, ông Koizumi là biểu tượng cho điều đó”, Giáo sư Taniguchi bình luận.

Dù ban đầu bị coi là “non trẻ”, song trên cương vị Bộ trưởng Nông nghiệp, ông Koizumi đã ghi điểm nhờ phản ứng hiệu quả trong cuộc khủng hoảng thiếu hụt gạo, giúp hình ảnh của ông trở nên chín chắn hơn trong mắt công chúng.

Ngoài hai cái tên nổi bật, Bộ trưởng Quốc phòng Yoshimasa Hayashi cũng là ứng viên được chú ý. Ông có kinh nghiệm và phong cách dung hòa, ít gây chia rẽ hơn bà Takaichi. Tuy nhiên, theo các nhà quan sát, ông Hayashi khó tạo ra sức hút với thế hệ trẻ vốn đang ngày càng xa rời chính trị.

Quá trình bầu cử sẽ có sự tham gia của 295 nghị sĩ LDP cùng gần 1 triệu đảng viên cơ sở. Lá phiếu của họ sẽ được quy đổi thành 295 phiếu bổ sung. Nếu không ứng viên nào giành quá bán, hai người đứng đầu sẽ bước vào vòng hai, nơi phiếu của nghị sĩ có trọng lượng lớn hơn.

Phép thử với hệ thống chính trị

Tỷ lệ cử tri tham gia bầu cử Hạ viện ở Nhật Bản năm ngoái chỉ đạt 53,85% - mức thấp thứ ba trong lịch sử. Điều này phản ánh sự thờ ơ gia tăng của người dân với chính trị, khi cả đảng cầm quyền lẫn phe đối lập đều không tạo được niềm tin vững chắc.

“Chưa có đảng nào đủ sức trở thành hạt nhân cầm quyền một mình. Có lẽ Nhật Bản sẽ phải từ bỏ ý tưởng về một hệ thống lưỡng đảng, và làm quen với mô hình liên minh đa đảng”, Giáo sư Taniguchi phân tích. “Nhật Bản đang bước vào giai đoạn phân tán quyền lực, thậm chí là phân cực trong hệ thống đa đảng”.

Cuộc đua lãnh đạo LDP lần này vì thế mang ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi nội bộ đảng. Đây là phép thử cho cả hệ thống chính trị Nhật Bản, cho thấy đất nước sẽ đi theo con đường nào trong bối cảnh bất định.

Nếu bà Takaichi thắng cử, Nhật Bản sẽ có nữ Thủ tướng đầu tiên, với hình ảnh mạnh mẽ, kinh nghiệm dày dạn nhưng có nguy cơ khó tìm được đồng thuận chính trị rộng rãi. Nếu ông Koizumi được chọn, đất nước sẽ bước vào giai đoạn lãnh đạo trẻ trung, thiên về trung dung, có khả năng tạo ra không khí cởi mở hơn, nhưng cũng tiềm ẩn lo ngại về kinh nghiệm và bản lĩnh đối phó khủng hoảng.

Trong mọi kịch bản, thách thức lớn nhất với tân Thủ tướng sẽ là khôi phục niềm tin cử tri, ổn định kinh tế trước sức ép lạm phát, đồng thời tái khẳng định vai trò của Nhật Bản trong cấu trúc an ninh khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nơi cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng gay gắt.

Nhật Bản, với vị thế là nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, không thể cho phép mình sa lầy trong những tranh cãi nội bộ. Sự lựa chọn lãnh đạo mới của LDP sẽ là chỉ dấu quan trọng không chỉ cho tương lai của đảng cầm quyền, mà còn cho hướng đi của cả đất nước trong thập niên tới.

Hồng Nhung