Nhìn lại năm 2025: Hải quan giữ thế chủ động trên mặt trận chống buôn lậu

Việc siết chặt kiểm soát đối với các mặt hàng và địa bàn trọng điểm được Chi cục Điều tra chống buôn lậu triển khai thường xuyên. (Ảnh: MINH PHƯƠNG)

Buôn lậu phức tạp hơn, nguy hiểm hơn về tác động

Nhìn lại toàn cảnh năm 2025, có thể thấy buôn lậu, gian lận thương mại và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới tiếp tục diễn biến phức tạp, với nhiều yếu tố mới đan xen. Điều đáng chú ý không chỉ nằm ở số lượng vụ việc, mà ở sự thay đổi về cấu trúc vi phạm.

Qua công tác điều tra, đấu tranh các vụ án, chuyên án, Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan) ghi nhận rõ xu hướng vi phạm mang tính tổ chức cao, không còn rời rạc, manh mún. Các đối tượng hình thành chuỗi hoạt động khép kín, từ khâu pháp lý đến vận chuyển và tiêu thụ. Việc thành lập doanh nghiệp “ma”, sử dụng chữ ký số giả, làm giả hồ sơ, giấy tờ để nhập khẩu hàng cấm, hàng giả đã trở thành thủ đoạn phổ biến. Không ít vụ việc cho thấy các đối tượng đã nghiên cứu kỹ chính sách quản lý chuyên ngành, tận dụng triệt để các kẽ hở để hợp thức hóa hành vi vi phạm.

Theo ông Vũ Quang Toàn, điều đáng lo ngại không chỉ là số vụ việc gia tăng, mà là việc các đối tượng đã chuyển sang tổ chức vi phạm theo chuỗi, gắn với công nghệ và thương mại hiện đại, khiến công tác phát hiện, truy vết và xử lý ngày càng khó khăn hơn.

Không ít mặt hàng bị lợi dụng trong thời gian qua liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Thuốc chữa bệnh, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, thực phẩm không rõ nguồn gốc tiếp tục được nhập khẩu với hồ sơ “ngụy trang” hợp pháp, trong khi bản chất hàng hóa không bảo đảm chất lượng, xuất xứ. Bên cạnh đó, hành vi khai sai bản chất, mục đích sử dụng hàng hóa nhằm trốn thuế, né kiểm tra chuyên ngành vẫn diễn ra phức tạp, đặc biệt với các mặt hàng như dầu cọ, máy móc đã qua sử dụng, nguyên liệu phục vụ sản xuất.

Ở một mặt trận khác, tình hình buôn lậu ma túy tiếp tục là thách thức lớn. Các đối tượng ngày càng manh động, sử dụng nhiều phương thức ngụy trang mới, lợi dụng công nghệ cao và các loại hình vận chuyển hiện đại. Tuyến hàng không, bưu chính quốc tế và logistics trở thành những “đường dẫn” tiềm ẩn rủi ro cao, đòi hỏi lực lượng kiểm soát phải không ngừng nâng cao trình độ nghiệp vụ và khả năng phối hợp.

Thực tiễn này cho thấy, buôn lậu năm 2025 không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn tác động trực tiếp đến ổn định thị trường, an toàn xã hội và uy tín quốc gia. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra không đơn thuần là tăng cường bắt giữ, mà là đổi mới cách tiếp cận trong kiểm soát và đấu tranh.

Giữ thế chủ động từ tham mưu đến triển khai

Một điểm nổi bật trong công tác chống buôn lậu năm 2025 là sự chuyển biến rõ nét trong tư duy chỉ đạo và tổ chức thực hiện. Thay vì chờ vi phạm xảy ra rồi xử lý, Chi cục Điều tra chống buôn lậu tập trung mạnh vào nhận diện sớm nguy cơ, dự báo tình hình và tham mưu các kế hoạch kiểm soát mang tính định hướng.

Lực lượng hải quan kiểm hàng hóa vi phạm bị thu giữ. (Ảnh: CHQ)

Ngay từ đầu năm, trên cơ sở đánh giá tổng thể diễn biến buôn lậu, gian lận thương mại và phòng, chống ma túy, Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã tham mưu ban hành Kế hoạch kiểm soát Hải quan năm 2025. Kế hoạch này được xây dựng bám sát các nghị quyết của Trung ương, chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính, đồng thời thích ứng với yêu cầu kiện toàn tổ chức bộ máy. Trọng tâm kiểm soát được xác định rõ, tập trung vào các lĩnh vực nhạy cảm như ma túy và tiền chất; buôn lậu vàng, tiền tệ; gian lận xuất xứ; hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Đáng chú ý, trong bối cảnh thương mại quốc tế xuất hiện nhiều biến động bất thường, đặc biệt là căng thẳng thuế quan giữa Hoa Kỳ và các quốc gia. Trước tình hình đó, Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã kịp thời tham mưu ban hành Kế hoạch số 3362/KH-CHQ, xác định chống gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu của ngành Hải quan trong năm 2025.

Việc chủ động mở các chuyên đề, kế hoạch kiểm soát không chỉ nhằm ngăn chặn vi phạm cụ thể, mà còn góp phần bảo vệ uy tín của Việt Nam trên thị trường quốc tế, tránh nguy cơ bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ các đối tác lớn. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho cách tiếp cận “đi trước một bước” trong công tác quản lý rủi ro.

Trên nền tảng tham mưu đúng và trúng, công tác tổ chức thực hiện được triển khai đồng bộ. Tháng cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong năm 2025 trở thành điểm nhấn quan trọng.

Kết quả phát hiện, xử lý trong tháng cao điểm đạt được cũng vô cùng ấn tượng: chỉ trong vòng một tháng, toàn lực lượng đã phát hiện và bắt giữ 1.593 vụ việc vi phạm với trị giá hàng hóa hơn 3.901 tỷ đồng. Khởi tố và chuyển cơ quan chức năng khởi tố 17 vụ án. Đối với công tác phòng chống ma túy đã phát hiện, bắt giữ: 27 vụ với 27 đối tượng. Tang vật thu giữ được gồm: 108 kg ma túy các loại, điều này khẳng định vai trò là lá chắn thép của lực lượng kiểm soát hải quan.

Cùng với đó, việc siết chặt kiểm soát đối với các mặt hàng và địa bàn trọng điểm được triển khai thường xuyên. Trước diễn biến bất thường của thị trường vàng, Kế hoạch số 2088/KH-TCHQ về kiểm soát chống buôn lậu vàng, tiền tệ qua biên giới được triển khai liên tục trong hai năm, kèm theo nhiều văn bản quán triệt, cảnh báo về phương thức, thủ đoạn vi phạm.

Trong lĩnh vực phòng, chống ma túy và kiểm soát tiền chất, Kế hoạch số 32161/KH-CHQ và Chuyên đề số 20/CĐ-ĐTCBL được triển khai đồng bộ; Tháng hành động phòng, chống ma túy năm 2025 được tổ chức hiệu quả; các hội nghị trao đổi kinh nghiệm và chương trình rút kinh nghiệm trên tuyến hàng không giữa Chi cục Điều tra chống buôn lậu và các Chi cục Hải quan khu vực I, II góp phần nâng cao năng lực thực tiễn.

Trong lĩnh vực phòng, chống ma túy và kiểm soát tiền chất, Chi cục đã kịp thời tham mưu ban hành Kế hoạch số 32161/KH-CHQ về tăng cường đấu tranh phòng, chống ma túy trong tình hình mới, trực tiếp xây dựng và triển khai Chuyên đề số 20/CĐ-ĐTCBL về tiền chất; tổ chức thành công Tháng hành động phòng, chống ma túy năm 2025 của cơ quan Hải quan. Cùng với đó là việc tổ chức Hội nghị trao đổi kinh nghiệm về công tác phòng, chống ma túy và kiểm soát tiền chất trong lĩnh vực Hải quan; triển khai chương trình trao đổi, rút kinh nghiệm trong công tác phòng, chống ma túy trên tuyến hàng không giữa Chi cục Điều tra chống buôn lậu và các Chi cục Hải quan khu vực I, II.

Đối với các địa bàn nóng, đặc biệt là tuyến biên giới Tây Nam, Chi cục đã kịp thời ban hành Kế hoạch số 439/KH-ĐTCBL nhằm tăng cường đấu tranh chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, xâm phạm sở hữu trí tuệ, hàng giả, hàng cấm. Qua triển khai, đã phát hiện, xử lý 29 vụ việc vi phạm, trong đó trực tiếp chủ trì xử lý 2 vụ việc có tính chất phức tạp, góp phần ổn định tình hình trên địa bàn.

Ngoài ra, công tác hợp tác quốc tế và triển khai nghiệp vụ tiếp tục là một điểm sáng. Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã chủ động thúc đẩy hợp tác song phương, đa phương, tổ chức thành công Hội nghị Hợp tác Hải quan Việt Nam-Trung Quốc về chống buôn lậu lần thứ 17 và Hội nghị Hải quan biên giới Việt Nam-Campuchia lần thứ 6; duy trì hiệu quả cơ chế trao đổi thông tin với hải quan các nước, với tổng số 190 thông tin được tiếp nhận, trao đổi trong năm. Công tác nghiệp vụ được tăng cường thông qua việc tổ chức ba hội nghị trao đổi nghiệp vụ kiểm soát năm 2025 về cao điểm trấn áp buôn lậu, giải quyết vụ án, vụ việc hải quan và quản lý, sử dụng tàu thuyền; đồng thời phối hợp tham mưu tổ chức Hội nghị giao ban công tác phối hợp giữa lực lượng Hải quan và Bộ đội Biên phòng, góp phần nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu.

Hiệu quả trong tổ chức thực hiện

Kết quả đấu tranh trên phạm vi toàn ngành Hải quan cho thấy rõ hiệu quả của cách tiếp cận chủ động, có trọng tâm, trọng điểm trong công tác phòng, chống buôn lậu. Trong giai đoạn từ 15/12/2024 đến 14/11/2025, lực lượng Hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý 17.297 vụ việc vi phạm, với trị giá hàng hóa vi phạm ước tính khoảng 21.751 tỷ đồng. Số tiền thu nộp ngân sách nhà nước đạt 948,73 tỷ đồng. Cùng với xử lý hành chính, cơ quan Hải quan đã khởi tố 20 vụ án và chuyển các cơ quan chức năng kiến nghị khởi tố 115 vụ việc, thể hiện quyết tâm xử lý nghiêm các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.

Hiệu quả của công tác chống buôn lậu năm 2025 không chỉ thể hiện ở cấp tham mưu, chỉ đạo, mà được kiểm chứng rõ nét tại các địa bàn trọng điểm.

Trong giai đoạn từ 15/12/2024 đến 14/11/2025, lực lượng Hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý 17.297 vụ việc vi phạm. (Ảnh: CHQ)

Tại Chi cục Hải quan khu vực II, địa bàn quản lý trải rộng, bao gồm hệ thống cảng biển, hàng không và bưu chính quốc tế lớn nhất cả nước, áp lực kiểm soát đặc biệt lớn. Tính đến ngày 15/12/2025, toàn Chi cục đã phát hiện, xử lý 5.083 vụ vi phạm, trị giá hơn 9.922 tỷ đồng; xử phạt vi phạm hành chính 5.022 vụ, với tổng số tiền xử lý hơn 300,7 tỷ đồng. Công tác phòng, chống ma túy tiếp tục đạt kết quả đáng chú ý, với 24 vụ việc được phát hiện, nhiều chủng loại ma túy và tiền chất bị thu giữ.

Nhiều vụ việc điển hình cho thấy tính chất ngày càng tinh vi của tội phạm ma túy. Các đối tượng lợi dụng bưu chính quốc tế, hàng không để vận chuyển ma túy dưới dạng hàng hóa hợp pháp, thậm chí ngụy trang thành các sản phẩm mới, tiềm ẩn nguy cơ phát sinh hoạt động sản xuất trái phép trong nước. Việc kịp thời phát hiện, bắt giữ đã góp phần quan trọng vào việc giữ vững an ninh trật tự, nhất là trong thời điểm cuối năm.

Ở phía bắc, Chi cục Hải quan khu vực I tiếp tục đóng vai trò chốt chặn quan trọng trên các tuyến biên giới. Trong năm 2025, lực lượng đã phát hiện, bắt giữ 40 vụ buôn lậu với tang vật là vàng, ngoại tệ, hàng tiêu dùng, máy móc đã qua sử dụng. Công tác phòng, chống ma túy ghi nhận 33 vụ vận chuyển trái phép, thu giữ khoảng 382,9kg ma túy các loại, khởi tố 5 vụ án và chuyển cơ quan Công an khởi tố 42 vụ.

Những kết quả này cho thấy, khi chỉ đạo được triển khai thống nhất, gắn với đặc thù từng địa bàn, hiệu quả đấu tranh được nâng lên rõ rệt. Việc tập trung kiểm soát theo tuyến, theo loại hình, kết hợp chặt chẽ giữa Hải quan với các lực lượng chức năng đã tạo nên sức mạnh tổng hợp trong phòng, chống buôn lậu.

Nhìn tổng thể, năm 2025 có thể coi là năm bản lề trong công tác chống buôn lậu của ngành Hải quan. Từ thực tiễn một năm qua, có thể thấy rõ sự chuyển dịch quan trọng: từ tăng cường sang đổi mới, từ xử lý sang phòng ngừa, từ dàn trải sang trọng điểm. Những kết quả đạt được không chỉ mang ý nghĩa trước mắt, mà còn tạo nền tảng cho việc tiếp tục nâng cao hiệu quả kiểm soát trong những năm tới.

Ông Vũ Quang Toàn nhấn mạnh, buôn lậu và gian lận thương mại sẽ còn tiếp tục biến hóa cùng với sự phát triển của kinh tế số và hội nhập quốc tế. Vì vậy, bước sang năm 2026, yêu cầu đặt ra không chỉ là làm mạnh hơn, mà tiếp tục củng cố năng lực lực lượng kiểm soát theo hướng chuyên trách, chính quy, tinh nhuệ; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo để cảnh báo sớm, xác định đúng trọng điểm, sử dụng hiệu quả nguồn lực.

MINH PHƯƠNG