Nhìn từ 'Mưa đỏ' trượt Oscar

Oscar không phải cuộc thi chọn phim hay nhất trong nước

Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ đã công bố danh sách đề cử rút gọn ở 12 hạng mục của giải Oscar 2026. Ở hạng mục Phim quốc tế xuất sắc, 15 phim được công bố không có Mưa đỏ - đại diện của Việt Nam. Giấc mơ Oscar của phim Việt một lần nữa khép lại theo cách không hề bất ngờ. Suốt ba thập kỷ, phim Việt Nam vẫn là một khoảng mờ ở đấu trường danh giá và khắc nghiệt này.

Với hơn 20 phim từng được gửi đi, Việt Nam chỉ có Mùi đu đủ xanh (1993) của Trần Anh Hùng lọt vào đề cử chính thức. Sau này, Áo lụa Hà Đông (2007) Đừng đốt (2009) hay Mùi cỏ cháy (2012) được giới chuyên môn trong nước và khu vực công nhận, nhưng vẫn không đủ sức tiến gần hơn đến tượng vàng.

Mùi đu đủ xanh là phim truyện đầu tay của Trần Anh Hùng, do ê-kíp người Việt sản xuất tại Pháp.

Những bộ phim tiếp theo được lựa chọn cho thấy mảng đề tài có sự mở rộng như Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2016), Hai Phượng (2019). Tuy nhiên, điện ảnh Việt cũng băn khoăn giữa quyết định gửi đi một bộ phim mang tính nghệ thuật hay chọn một cái tên ăn khách, đảm bảo tính thương mại.

Với thông tin Mưa đỏ dừng bước, đạo diễn, quay phim Việt Văn phân tích lý do cho thấy Oscar vẫn "quá tầm với" của những tác phẩm điện ảnh Việt. "Oscar không phải là cuộc thi chọn phim hay nhất trong nước, mà là cuộc cạnh tranh khốc liệt về ngôn ngữ điện ảnh toàn cầu, chiến lược tiếp cận và khả năng đối thoại với thế giới", anh Việt Văn nói.

Nhìn nhận lại các đối thủ của đại diện Việt Nam những năm gần đây, có thể thấy hạng mục Phim quốc tế xuất sắc là sân chơi của những bộ phim đậm bản sắc văn hóa, câu chuyện mang tính phổ quát cao như Parasite (Hàn Quốc) nói về phân tầng xã hội, All quiet on the Western front (Đức) kể về chiến tranh từ góc nhìn phản chiến.

Phim thắng Oscar thường có câu chuyện phổ quát.

Chuyên gia nhận định cách kể chuyện của Oscar thiên về sự tiết chế và tinh tế, hơn là kịch tính bề mặt. Các phim thắng giải hiếm khi dùng cao trào lớn, mà xây dựng cảm xúc bằng nhịp điệu, không gian, và chiều sâu tâm lý nhân vật. Điều quan trọng, thông điệp không được "nói to" mà để khán giả tự phát hiện.

Cũng phải nói thêm, Oscar chọn là những tác phẩm đã được sàng lọc tại các liên hoan phim quốc tế lớn như Cannes, Venice, Berlin, Toronto. Trong khi đó, phim Việt chưa thực sự tạo nhiều tiếng vang ở các liên hoan phim này.

"Mưa đỏ cho thấy khoảng cách giữa thành công trong nước và khả năng cạnh tranh quốc tế. Phim có thế mạnh rõ rệt đề tài chiến tranh, lịch sử, quy mô sản xuất lớn, nhận sự đồng cảm mạnh mẽ từ khán giả Việt. Tuy nhiên, Oscar ưa thích những góc nhìn phản tư, đa chiều, thậm chí đầy hoài nghi. Nhân vật của Mưa đỏ chưa đủ phức tạp. Trong khi ở giải thưởng Oscar, phim thắng giải thường có nhân vật trung tâm mang mâu thuẫn nội tại sâu sắc", đạo diễn Việt Văn nói.

Trước khi dự Oscar, Mưa đỏ gần như không có sự bảo chứng nào từ các liên hoan phim lớn.

Cần cú đột phá

Hành trình gửi phim Việt dự Oscar chủ yếu mang tính thử nghiệm, chưa tuân theo lộ trình hay tính toán cụ thể. Ngoài trường hợp bùng nổ phòng vé và lập kỳ tích vô tiền khoáng hậu như Mưa đỏ, một tác phẩm đại diện Việt Nam trước đó thậm chí gây tranh cãi vì chất lượng chưa tương xứng.

Những vấn đề nội tại cho thấy điện ảnh Việt cần những cú đột phá từ tư duy làm phim, khâu sản xuất, phát hành, truyền thông, để tác phẩm điện ảnh đại diện đất nước không chìm nghỉm giữa hàng trăm cái tên khác. Đạo diễn, NSƯT Bùi Trung Hải khẳng định muốn đạt thành tựu lớn, điện ảnh Việt Nam cần cải cách toàn diện và chiến lược phát triển bài bản.

Mưa đỏ nhận sự đồng cảm mạnh mẽ từ khán giả Việt nhưng chưa đủ để chinh phục Oscar.

"Chúng ta có thể tham khảo kinh nghiệm từ Hàn Quốc - quốc gia có chiến lược phát triển văn hóa, điện ảnh hợp lý và năng động. Hàn Quốc cử một thế hệ các nhà làm phim sang Mỹ học hỏi và xây dựng chiến lược phát triển trong nhiều thập kỷ để có được thành tựu như hôm nay. Giải thưởng Oscar cho bộ phim Parasite là trái ngọt cho chiến lược quảng bá bài bản. Họ mở chiến dịch truyền thông tại thị trường Mỹ trước giải thưởng Oscar. Khi bộ phim thắng lợi, không chỉ đạo diễn, diễn viên mà đất nước, con người, bản sắc văn hóa, sức sống nội tại của Hàn Quốc được quảng bá trên toàn thế giới”, đạo diễn Bùi Trung Hải nói.

Muốn tiến gần hơn tới Oscar, những quốc gia có nền điện ảnh phát triển như Pháp, Hàn Quốc có quỹ điện ảnh quốc gia với ngân sách lớn để đầu tư không chỉ cho sản xuất phim mà cả phát hành, giáo dục điện ảnh, tổ chức liên hoan phim, tôn vinh di sản điện ảnh. Đây là điều đáng học hỏi.

Đạo diễn Việt Văn cũng nhấn mạnh kết quả của Mưa đỏ ở Oscar không phải là thất bại của riêng bộ phim. Đó là tấm gương phản chiếu một câu hỏi lớn hơn: Chúng ta đang làm phim để được yêu trong nước, hay để được lắng nghe trên thế giới?

Thu An