Những cây bút nhí của văn xuôi thiếu nhi Việt Nam hiện nay

Cao Khải An nhận giải thưởng Khát vọng Dế mèn năm 2020. Ảnh: Internet

Nếu giai đoạn 1986 trở về trước, đặc biệt là trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, xuất hiện một thế hệ cây bút thiếu nhi với những tên tuổi như Trần Đăng Khoa, Hoàng Hiếu Nhân, Nguyễn Hồng Kiên, Cẩm Thơ, Chu Hồng Quý, Ngô Thị Bích Hiền, Khánh Chi… mà hầu hết trong số đó chủ yếu sáng tác thơ thì trong mấy thập niên gần đây, văn xuôi thiếu nhi Việt Nam lại có được những cây bút nhỏ tuổi rất sáng giá và triển vọng. Lực lượng sáng tác này đã góp phần làm cho bức tranh văn học thiếu nhi Việt Nam trong suốt thời gian qua có được những sự vận động và đổi mới đáng chú ý, từ đó xác lập và khẳng định vị trí của mình trong sự phát triển của văn học thiếu nhi nước nhà.

Những cây bút tiềm năng

Chặng đường văn học thiếu nhi Việt Nam hơn mấy mươi năm qua chứng kiến sự xuất hiện và góp mặt đầy thú vị của những cây viết thuộc thế hệ 8X, 9X và 2K mà khi sáng tác, các tác giả này còn ở trong độ tuổi thiếu nhi. Sáng tác của các em luôn mang lại bất ngờ ở cả mảng thơ và văn xuôi; trong đó, lĩnh vực văn xuôi có những cây bút đáng chú ý như Phạm Gia Thiên Ân, Cao Khải An, Cao Việt Quỳnh, Nguyễn Bình, Nguyễn Khang Thịnh, Nguyễn Hạnh Phương, Đoàn Lữ Thụy Phương, Quỳnh Trần… Các cây bút này chưa có kinh nghiệm sáng tác, nhưng lại có lợi thế về góc nhìn, cách cảm và cách nghĩ thuần túy trẻ thơ. Đó là điều không một người viết lớn tuổi nào có thể có lợi thế hơn. Do vậy, thế giới mà các em kiến tạo trong tác phẩm của mình sẽ có sự trong trẻo, hồn nhiên một cách chân thật, thể hiện được trí tưởng tượng đầy sáng tạo, bất ngờ, chứa đựng những thông điệp nhẹ nhàng, tự nhiên, thật sự gần gũi với thế giới của các em. Do đó, các cây bút nhỏ tuổi đã mang đến những âm thanh trong trẻo, ngân vang, rộn ràng lẫn sâu lắng cho bản hòa ca văn học thiếu nhi.

Trong số những cây bút này, những cây bút thuộc thế hệ gen Z mang đến những luồng gió mới cho văn học thiếu nhi nước nhà. Các em là thế hệ của thời đại internet, công nghệ truyền thông đa phương tiện, lối sống hiện đại, hướng tới mẫu hình công dân toàn cầu, rất năng động, nhanh chóng thích ứng với những điều mới lạ. Với khả năng ngoại ngữ, các em có thể tiếp cận với các tác phẩm văn học nước ngoài bằng tiếng Anh hoặc các ngôn ngữ khác, đồng thời việc tiếp cận với văn học dịch đã khiến những cây bút này lựa chọn viết những gì họ thấy thú vị, cụ thể là dòng truyện phiêu lưu, giả tưởng, khoa học viễn tưởng. Đây là mảng rất ít nhà văn các thế hệ trước bước vào, thế nên văn học thiếu nhi Việt Nam không có nhiều tác phẩm thuộc đề tài này. Những tác phẩm của các em vì vậy góp phần mở rộng hệ thống đề tài và từ đó mang lại những luồng sinh khí mới cho văn học thiếu nhi nước nhà.

Tác giả Cao Việt Quỳnh cùng tác phẩm "Người sao chổi". Ảnh: Internet

Đa dạng trong lối viết

Tuy đều là thiếu nhi, nhưng đặc điểm sáng tác của các cây bút này cũng khá đa dạng. Hiện tại, có thể thấy khuynh hướng sáng tác của các em được chia làm hai nhánh. Một là viết về cuộc sống thường nhật của trẻ em trong mối quan hệ gần gũi, thân thuộc với gia đình, bạn bè, thầy cô, quê hương với các hoạt động như ăn, chơi, học hành, khám phá thế giới xung quanh như trường hợp của Cao Khải An với “Chuyện của Bắp ăn mơ và xóm Đồi rơm” hay “Bố con cà khịa”, “Từ những bức thư” của Đoàn Lữ Thụy Phương. Hai là những câu chuyện giả tưởng, thể hiện ước mơ về một thế giới nơi trẻ em được tự do hơn, ít áp lực hơn như “Nhật ký của nhóc Alvin siêu quậy” của Nguyễn Khang Thịnh, hoặc những câu chuyện khoa học viễn tưởng như “Cuộc chiến ở hành tinh Fantom” (Nguyễn Bình), “Người sao chổi” (Cao Việt Quỳnh)… Dễ thấy khi viết, trẻ em sử dụng cuộc sống của mình như một chất liệu hoặc sử dụng hiểu biết của bản thân để viết về một thế giới tưởng tượng. Điều này cũng dễ hiểu vì các em chưa thể có những trải nghiệm khác ngoài cuộc sống của mình để có thể “dấn thân” vào những vấn đề gai góc, xa lạ như người lớn.

Tuy vậy, điều đó không đồng nghĩa với thế giới mà các em kiến tạo trong sáng tác của mình trở nên đơn điệu, nhàm chán. Thế mạnh của các em là góc nhìn trẻ thơ thuần chất. Góc nhìn đó sẽ chi phối cách các em nhìn thế giới, có những phát hiện, khám phá, suy nghĩ, hành động tinh khôi và đầy bất ngờ. Thực ra, khi bước chân vào cuộc sống và thế giới tinh thần của cậu bé Bắp trong “Chuyện của Bắp ăn mơ và xóm Đồi rơm”, người đọc sẽ phải ngỡ ngàng vì độ trong trẻo, hồn nhiên, tinh nghịch mà nó tạo nên. Tiếng cười mà tác phẩm này mang lại đúng với tiếng cười trẻ thơ: giòn tan, khanh khách, nắc nẻ. Không thể không bật cười với hành trình của cậu bé khi đi xe chung với ông ngoại Đặt Đi, với bản di chúc cậu viết cho mọi người, với giấy khai sinh cho đứa con bất ngờ, hay với màn ném trống của ông ngoại xuống ao… Tác phẩm của các em vì thế không nặng tính giáo huấn dù rằng đằng sau mỗi câu chuyện được kể luôn có một thông điệp nho nhỏ.

Năng lực sáng tạo dồi dào

Tuy là thiếu nhi, nhưng sáng tác của các em đôi khi làm người lớn bất ngờ khi đánh giá về năng lực sáng tạo. Với trí tưởng tượng phong phú, bay bổng, tự do, nhiều tác phẩm của các cây bút trẻ em về thế giới giả tưởng đều dài hơi, cho thấy năng lực tư duy lẫn khả năng diễn đạt của các em có khi vượt xa suy nghĩ của người lớn về các em. Nguyễn Bình từng được mệnh danh là “thần đồng” khi bắt đầu viết bộ truyện lúc 10 tuổi, và xuất bản 3 tập liên tiếp năm 11, 12 tuổi. Tác phẩm “Người sao chổi” của Cao Việt Quỳnh cũng dài 4 tập dù khi đó em mới 9 tuổi. Các em đã làm thay đổi cách nhìn nhận, đánh giá của người lớn về khả năng của mình, đồng thời thúc đẩy những cây bút đồng lứa mạnh dạn thử sức với việc sáng tác văn học.

Điều đặc biệt của những cây bút gen Z là họ viết truyện (và cả thơ) bằng cả tiếng Anh và tiếng Việt. Có những tác giả đã làm thơ và viết truyện song ngữ (tiếng Việt - tiếng Anh) từ khi 6 tuổi như Phạm Gia Thiên Ân với tác phẩm “Cuốn sách đầu tiên của Ku Hay” (tác phẩm đạt giải Sách hay 2022 hạng mục thiếu nhi), tác giả 13 tuổi Nguyễn Hạnh Phương (bút danh Rosy Black) với truyện giả tưởng song ngữ có tên “Biệt đội ngôi sao: Cuộc tìm kiếm sức mạnh vĩ đại” (tựa tiếng Anh“Star Team: A Quest For The Greatest Power”)… Tất cả các em đều ở thành phố lớn, có điều kiện để tiếp xúc với ngoại ngữ từ sớm và sử dụng thành thạo như tiếng Việt. Từ đó, các em có khả năng tiếp nhận văn học, điện ảnh thiếu nhi phương Tây và chịu nhiều ảnh hưởng, có lẽ vì vậy mà hầu hết đều chọn đề tài giả tưởng hoặc lấy ý tưởng của văn học phương Tây. “Nhật ký của nhóc Alvin siêu quậy” của Nguyễn Khang Thịnh được gợi ý từ tác phẩm “Nhật ký cậu bé nhút nhát” (Jeff Kinney). Đề tài tác phẩm của Nguyễn Bình hay Cao Việt Quỳnh cũng là đề tài quen thuộc trong văn học và điện ảnh giả tưởng của nước ngoài.

Dù có vẻ đối nghịch nhau trong phong cách và khuynh hướng sáng tác, nhưng các sáng tác đều thể hiện cái nhìn của các em về cuộc sống và thế giới, phản ánh tâm tư, tình cảm, suy nghĩ và tư duy của chính các em. Đó là những tác phẩm của thiếu nhi viết về mình và cho mình. Do vậy, khi đọc những tác phẩm do chính các em viết, người đọc sẽ được nhìn sâu vào nội tâm của trẻ và hiểu trẻ hơn vì không ở đâu khác phản ánh đúng, chân thật hơn về thế giới quan và nhân sinh quan của trẻ em như trong sáng tác của chính các em. Hơn nữa, sự có mặt của các em đã làm cho mảnh đất văn học thiếu nhi có thêm những người gieo trồng đặc biệt, đem đến những sắc màu không thể hòa lẫn với sáng tác của những người viết lớn tuổi, dù rằng đội ngũ người viết lớn tuổi vẫn đang đóng vai trò chủ đạo trong việc chăm sóc vườn hoa văn xuôi lẫn thơ ca thiếu nhi từ khi khơi dòng cho đến nay.

VÕ NGUYỄN BÍCH DUYÊN