Những tổn thương âm thầm nhưng dai dẳng do thuốc lá gây ra

Làm suy yếu hàng rào bảo vệ đường tiêu hóa

Tác động của thuốc lá lên hệ tiêu hóa bắt đầu ngay từ khoang miệng. Khói thuốc chứa hàng nghìn chất độc có khả năng gây viêm nướu, làm tổn thương tế bào biểu mô và tăng nguy cơ ung thư miệng. Những thay đổi này không đơn lẻ mà liên quan đến toàn bộ quá trình tiêu hóa thức ăn. Viêm mạn tính khoang miệng và tuyến nước bọt làm giảm tiết enzyme, cản trở bước đầu của tiêu hóa. Từ khoang miệng, các chất độc trong khói thuốc tiếp tục đi xuống thực quản. Người hút thuốc có nguy cơ cao mắc bệnh trào ngược dạ dày - thực quản do nicotine làm giãn cơ vòng thực quản dưới, khiến acid dễ dàng trào ngược.

Thuốc lá làm tổn hại hệ tiêu hóa. (Ảnh minh họa).

Viêm thực quản, loét và nguy cơ Barrett thực quản cũng tăng lên đáng kể. Nhiều nghiên cứu chỉ ra người hút thuốc có nguy cơ ung thư thực quản cao gấp nhiều lần so với người không hút. Dạ dày là cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp và rõ rệt nhất. Nicotine kích thích tiết acid, làm tổn thương niêm mạc và làm giảm lượng chất nhầy bảo vệ. Đồng thời, thuốc lá làm tăng hoạt tính của Helicobacter pylori - loại vi khuẩn liên quan trực tiếp tới viêm loét và ung thư dạ dày. Người hút thuốc cũng có thời gian hồi phục chậm hơn nhiều khi bị viêm hoặc loét, bởi lưu lượng máu đến niêm mạc dạ dày bị giảm, khiến các tổn thương khó liền.

Ở ruột non và ruột già, các độc chất trong thuốc lá gây viêm mạn tính và phá vỡ cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Hệ vi sinh là “nhà máy sinh học” giúp tiêu hóa thức ăn, tổng hợp vitamin và bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Khi hệ vi sinh bị phá vỡ, các rối loạn tiêu hóa như đầy hơi, tiêu chảy, hội chứng ruột kích thích xuất hiện nhiều hơn. Đặc biệt, một số nghiên cứu cho thấy hút thuốc làm tăng nguy cơ bệnh Crohn (viêm ruột mạn tính từng vùng) và khiến bệnh diễn biến nặng hơn, khó kiểm soát hơn. Một điểm ít được chú ý là người hút thuốc có nguy cơ cao mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Các chất độc trong thuốc lá thúc đẩy tình trạng viêm toàn thân, làm tổn thương tế bào gan và cản trở hoạt động chuyển hóa mỡ. Đối với người đã mắc bệnh gan, hút thuốc làm bệnh tiến triển nhanh, dễ dẫn đến xơ hóa. Tất cả những tác động này cộng hưởng, khiến hệ tiêu hóa liên tục phải đối mặt với viêm, rối loạn nhu động và suy giảm khả năng hấp thu. Sự tổn thương không chỉ dừng lại ở mức độ mạn tính mà còn tiềm ẩn nguy cơ ung thư tại nhiều vị trí trong đường tiêu hóa.

Tăng nguy cơ ung thư đường tiêu hóa

Ung thư đường tiêu hóa là nhóm ung thư phổ biến hàng đầu. Thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất, được khẳng định bởi nhiều nghiên cứu quốc tế. Nicotine và hơn 70 chất gây ung thư trong khói thuốc khi đi qua đường tiêu hóa có thể tạo ra đột biến DNA, thúc đẩy quá trình hình thành khối u. Ung thư thực quản, dạ dày, gan, tụy và đại trực tràng đều có liên quan mật thiết đến việc hút thuốc hoặc hít phải khói thuốc thụ động.

Việc hỗ trợ bỏ thuốc lá cho bệnh nhân tiêu hóa ngày càng được nhấn mạnh trong các khuyến cáo quốc tế, vì đây là biện pháp chi phí thấp song hiệu quả rất lớn trong phòng bệnh và cải thiện chất lượng sống.

Đặc biệt, nguy cơ ung thư tụy ở người hút thuốc cao hơn đáng kể và nhóm này có xu hướng phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn hơn. Với ung thư dạ dày, thuốc lá làm tăng khả năng tái phát sau điều trị và làm giảm rõ rệt tỷ lệ sống.

Không chỉ ảnh hưởng trực tiếp, thuốc lá còn làm suy yếu hệ miễn dịch đường tiêu hóa, khiến cơ thể khó chống lại các tác nhân gây ung thư. Điều này lý giải vì sao người hút thuốc lâu năm thường mắc ung thư ở nhiều vị trí khác nhau và đáp ứng điều trị kém. Điều đáng nói là ngay cả khi đã ngừng hút, những người từng hút thuốc vẫn cần thời gian dài để hệ tiêu hóa phục hồi. Tuy vậy, càng bỏ sớm thì nguy cơ ung thư càng giảm mạnh theo thời gian, đặc biệt là với ung thư thực quản và dạ dày.

Giảm hiệu quả điều trị bệnh tiêu hóa

Thuốc lá không chỉ gây bệnh mà còn làm giảm hiệu quả điều trị. Đối với bệnh loét dạ dày - tá tràng, người hút thuốc đáp ứng kém với thuốc kháng acid, thuốc ức chế bơm proton và kháng sinh điều trị Helicobacter pylori. Khói thuốc làm vi khuẩn này đề kháng mạnh hơn, khiến tỷ lệ tái phát cao và thời gian điều trị kéo dài. Với bệnh nhân mắc bệnh Crohn, hút thuốc là yếu tố khiến bệnh bùng phát mạnh hơn và tái phát thường xuyên. Nhiều bác sĩ khuyến cáo bỏ thuốc lá như một phần của phác đồ điều trị, bởi nếu tiếp tục hút, hiệu quả thuốc sinh học và thuốc chống viêm bị giảm đáng kể. Trong phẫu thuật tiêu hóa, thuốc lá làm tăng nguy cơ nhiễm trùng vết mổ, rò tiêu hóa và kéo dài thời gian hồi phục. Điều này xuất phát từ việc lưu lượng tuần hoàn máu ở người hút thuốc bị suy giảm, khiến vết thương lành chậm.

Ngoài ra, thuốc lá còn ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dưỡng chất quan trọng như vitamin C, vitamin D, folate và các chất chống oxy hóa. Tình trạng thiếu hụt này làm hệ miễn dịch suy yếu và càng tạo điều kiện cho viêm mạn tính. Mối liên hệ giữa thuốc lá và các bệnh lý tiêu hóa là mối quan hệ hai chiều: Thuốc lá gây bệnh, đồng thời làm bệnh khó chữa hơn. Do đó, trong bất kỳ phác đồ điều trị tiêu hóa nào, việc bỏ thuốc lá luôn được xem là biện pháp quan trọng để cải thiện kết quả điều trị. Tin tích cực là hệ tiêu hóa có khả năng phục hồi đáng kể sau khi người bệnh dừng hút thuốc. Trong vài tuần đầu, lượng acid dạ dày giảm về mức bình thường, triệu chứng trào ngược và đau thượng vị cải thiện rõ. Hệ vi sinh đường ruột dần lấy lại cân bằng sau vài tháng, giúp giảm chướng bụng, tiêu chảy hoặc táo bón.

Nguy cơ loét dạ dày, viêm thực quản và bệnh Crohn cũng giảm theo thời gian, đặc biệt khi người bệnh kết hợp chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh. Đối với nguy cơ ung thư, dù không thể đưa về mức của người chưa bao giờ hút thuốc song việc bỏ thuốc lá giúp giảm một cách rõ rệt theo từng năm. Việc hỗ trợ bỏ thuốc lá cho bệnh nhân tiêu hóa ngày càng được nhấn mạnh trong các khuyến cáo quốc tế, vì đây là biện pháp chi phí thấp, nhưng hiệu quả rất lớn trong phòng bệnh và cải thiện chất lượng sống.

Huệ Nguyễn (tổng hợp)