'Nông dân vùng cao Lục Hồn hết khổ vì có… sở'

Từ một loài cây có vẻ đẹp thanh thoát bình dị, cây sở ngày nay dần trở thành cây thoát nghèo nơi núi rừng biên giới Đông Bắc.

“Vàng xanh” giữa đại ngàn

Những ngày cuối đông, khi sương mù còn giăng kín lối vào các thôn bản xã Lục Hồn, tỉnh Quảng Ninh cả núi rừng bỗng sáng bừng bởi sắc trắng của hoa sở. Cánh hoa mỏng manh, nhụy vàng ấm áp, rơi nhẹ trên triền đồi như một lời hẹn ước của thiên nhiên với con người vùng cao.

Ít ai ngờ, chính loài cây từng mọc hoang nơi rừng sâu ấy, nay lại trở thành “chìa khóa” mở cánh cửa thoát nghèo cho hàng chục hộ dân nơi đây.

Hoa sở mang vẻ đẹp thanh thoát, hương thơm dịu nhẹ.

Cây sở phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu vùng núi cao Bình Liêu. Ít sâu bệnh, không cần nhiều công chăm sóc, càng trồng lâu năm càng cho giá trị cao. Đặc biệt, hạt sở sau thu hoạch được ép lấy dầu, là loại dầu thực vật có giá trị dinh dưỡng cao, được thị trường ưa chuộng.

Khi giá trị kinh tế của cây sở được đánh thức, người dân Lục Hồn bắt đầu thay đổi cách nhìn về loài cây từng bị bỏ quên. Những khu rừng sở được khoanh nuôi, chăm sóc, mở rộng diện tích lên đến hàng trăm hecta. Không còn chặt phá rừng làm nương, bà con giữ rừng như giữ “của để dành”.

Là một trong những hộ trồng nhiều sở nhất thôn Đồng Long (xã Lục Hồn), anh Vi Trung Tần cho biết, gia đình đang có 6ha trồng cây sở cho thu hoạch với năng suất bình quân 1-1,5 tấn hạt/ha.

Theo anh Tần, dầu sở hiện nay có đầu ra ổn định, sau khi trừ các chi phí thì thu lãi khoảng 20-30 triệu đồng/ha - đây là số tiền không nhỏ đối với bà con vùng cao. Một điểm thuận lợi là trồng sở chỉ bỏ công chăm sóc khi cây còn nhỏ chưa khép tán, sau khoảng 2 đến 3 năm trồng là cây bắt đầu cho quả, mỗi năm thu hoạch một lứa vào những tháng cuối năm.

Anh Tần nhẩm tính hạt cây sở có đầu ra ổn định với mức giá dao động khoảng 15.000 đồng/kg, mỗi ha thu được khoảng 5 tấn hạt nên so với các cây khác như: keo, tràm,... thì cây sở cho hiệu quả kinh tế cao hơn, giúp mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Người dân thu hoạch quả sở để lấy hạt ép dầu hoặc bán cho các hợp tác xã.

Chị Nguyễn Thị Hồng Thanh (cùng trú xã Lục Hồn), cho biết cây sở có giá trị sử dụng rất đa dạng khi rễ cây có thể dùng trị đau dạ dày; rễ và vỏ dùng để trị gãy xương, bong gân; làm chất đốt, thuốc nhuộm.

Đặc biệt, dầu sở được triết suất từ quả có hàm lượng omega 3, 6, 9 tương đương với dầu ô liu và chứa nhiều dưỡng chất tốt cho cơ thể nên dù có giá thành khá cao (khoảng 400.000 đồng/lít) nhưng được người tiêu dùng nhiều nước trên thế giới ưa chuộng.

Tại xã Lục Hồn hiện có khoảng 30 hộ tham gia trồng cây sở với tổng diện tích ước đạt 113ha (trung bình từ 3-5ha/hộ). Với mỗi ha sở, gia đình chăm sóc tốt có thể đạt năng suất 5 tấn/ha và được hợp tác xã thu mua với giá cao hơn thị trường 1.500-2.000 đồng/kg. Nhờ vậy mà trung bình 1 ha sở, người dân bán quả cho hợp tác xã có thể thu về 40 triệu đồng.

“Chúng tôi vẫn nói vui với nhau rằng nông dân xã vùng cao Lục Hồn ngày nay đã hết khổ vì nhờ có... sở, cuộc sống không còn bấp bênh nữa”, anh Tần cười nói.

Không chỉ mang lại thu nhập, cây sở còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất của người dân vùng cao. Từ sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, bà con từng bước tham gia các tổ nhóm, hợp tác trong thu hoạch, chế biến, tiêu thụ sản phẩm.

Đáng chú ý, nhiều thanh niên từng rời quê nay đã quay về gắn bó với rừng sở. Người thì tham gia ép dầu, đóng gói sản phẩm, người làm du lịch cộng đồng mùa hoa nở, người học cách quảng bá sản phẩm qua mạng xã hội.

Trong khoảng thời gian tháng 11 và 12 hàng năm, du khách lại đổ về những cánh rừng sở tại Lục Hồn, tỉnh Quảng Ninh để lưu giữ những khoảnh khắc đẹp.

Những năm gần đây, cứ đến mùa hoa sở nở là xã Lục Hồn và các xã vùng cao của huyện Bình Liêu (cũ) lại thu hút hàng chục ngàn lượt du khách đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp nguyên sơ của núi rừng. Những đường mòn dẫn vào rừng sở, thung lũng trắng hoa hay bản làng yên bình giữa đại ngàn… đã trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng.

Người dân bắt đầu biết làm homestay, bán sản vật địa phương, giới thiệu văn hóa dân tộc Dao, Tày, Sán Chỉ. Hoa sở vì thế không chỉ cho hạt, cho dầu, mà còn “nở” thêm giá trị từ du lịch và dịch vụ.

Hợp tác xã “sống dậy” nhờ cây sở

Anh Nguyễn Văn Thuy, phụ trách kỹ thuật của Hợp tác xã Phát triển xanh Bình Liêu cho biết, cây sở chính là cứu cánh giúp cho hợp tác xã "sống dậy" khi đã có thời điểm chuẩn bị phải giải thể từ năm 2010 do làm ăn kém hiệu quả.

Cơ hội đến khi phong trào OCOP được huyện Bình Liêu (cũ) phát động, hợp tác xã đã mạnh dạn đầu tư dây chuyền sản xuất trị giá khoảng 400 triệu đồng với công suất chế biến hạt sở 5 tấn/ngày, sản lượng dầu đạt khoảng 3.000 lít/năm và giúp tạo việc làm cho hơn 20 lao động với mức lương 5,5 triệu đồng/tháng.

Với người dân vùng cao Lục Hồn, cây sở mang lại nhiều giá trị giúp thoát nghèo bền vững.

Chỉ vào chiếc máy ép dầu sở hiện đại, anh Thuy cho hay công suất của chiếc máy này gấp hàng trăm lần so với dụng cụ ép dầu bằng gỗ xưa kia. Nhờ đó mà mỗi ngày hợp tác xã bán ra thị trường gần 100 lít dầu sở và mỗi năm cho sản lượng đạt khoảng 3.000 lít.

Chị Chu Thị Oanh, nhân viên bán hàng cửa hàng OCOP của hợp tác xã cho biết, với mức giá dao động trong khoảng 400.000-450.000 đồng/lít, dầu sở mang lại nguồn thu nhập cả tỷ đồng cho đơn vị. Hiện nay, hợp tác xã đang xây dựng các sản phẩm dầu sở với dung tích từ 300ml, 500ml nhằm đáp ứng đa dạng nhu cầu của khách hàng.

Sản phẩm dầu sở dù có giá thành khá cao nhưng ngày càng được thị trường ưa chuộng nhờ chất lượng mang lại.

Nói thêm về tiềm năng của cây sở, anh Thuy cho biết dầu sở có nhiều dưỡng chất có thể tăng cường sức đề kháng, chống ung thư, giảm béo, làm đẹp da v.v.. Thậm chí, bã sở sau khi ép dầu vẫn được dùng để làm sạch đầm tôm, làm phân bón nông nghiệp chất lượng cao. Phế phẩm vẫn có thể dùng làm nguyên liệu chế dầu máy, dầu nhờn, dầu chống gỉ, dầu in.

Theo lãnh đạo UBND xã Lục Hồn, nhờ nhận thấy giá trị kinh tế, nhiều hợp tác xã đã mạnh dạn đầu tư thiết bị, máy móc để chế biến dầu sở xuất ra thị trường và cây sở góp phần giúp địa phương này hoàn thành mục tiêu xóa nghèo từ cuối năm 2023 đến nay.

Kết hợp cùng cây sở, người dân vùng cao Lục Hồn đã bắt đầu làm homestay để phục vụ du khách, giúp đa dạng hóa dịch vụ và nâng cao giá trị.

Dù không phải con đường ngắn và dễ đi nhưng từ cây hoa sở, người dân xã Lục Hồn đã tìm thấy lối thoát nghèo bền vững, dựa vào chính lợi thế của núi rừng quê hương.

Những giá trị được ví như “vàng xanh” của cây sở không ồn ào và không đến trong ngày một ngày hai, nhưng vẫn đang âm thầm bén rễ, lan tỏa, mang lại niềm tin cho vùng đất biên cương còn nhiều khó khăn.

Khi những cánh hoa sở tiếp tục nở trắng núi rừng mỗi độ đông về, đó cũng là lúc câu chuyện thoát nghèo từ rừng của người dân Lục Hồn được viết tiếp - bền bỉ, xanh lành và đầy hy vọng.

TIẾN THẮNG