OECD: Kinh tế Việt Nam đối mặt thách thức lớn về năng suất, thương mại và chuyển đổi xanh

Tăng trưởng GDP thực từ năm 1990 đến nay.

Theo OECD, mô hình tăng trưởng dựa vào vốn và lao động giá rẻ đang dần tới hạn , đòi hỏi Việt Nam phải đẩy mạnh các cải cách cấu trúc để nâng cao năng suất, củng cố an sinh xã hội và đảm bảo tăng trưởng bền vững trong bối cảnh mới.

TĂNG TRƯỞNG ĐỐI MẶT VỚI “CƠN GIÓ NGƯỢC”

Báo cáo ghi nhận nền kinh tế Việt Nam đã phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch, với GDP tăng 7,1% trong năm 2024, vượt mục tiêu của Chính phủ. Đà tăng trưởng này được thúc đẩy bởi nhu cầu trong nước vững chắc, tiêu dùng tư nhân tăng 6,7% nhờ tăng trưởng lương thực tế và việc làm ổn định.

Tuy nhiên, OECD dự báo tăng trưởng sẽ đối mặt với những “cơn gió ngược” đáng kể trong thời gian tới, khiến GDP tăng trưởng chậm lại còn 6,2% vào năm 2025 và 6,0% vào năm 2026. Trong đó, rủi ro lớn nhất đến từ môi trường thương mại toàn cầu đang thay đổi.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng các mức thuế quan mới của Hoa Kỳ, ảnh hưởng đến khoảng một phần ba hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, sẽ làm giảm triển vọng xuất khẩu. Cụ thể, mức thuế cơ bản mới 10% cùng với các loại thuế theo ngành sẽ làm tăng thuế suất hiệu quả đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ thêm khoảng 3 điểm phần trăm.

Bên cạnh đó, rủi ro trong lĩnh vực tài chính vẫn còn hiện hữu, liên quan đến nợ doanh nghiệp và tỷ lệ nợ xấu (NPLs) cao. Tỷ lệ nợ xấu đã tăng gấp đôi từ cuối năm 2022 đến năm 2024, một phần do bất ổn của thị trường bất động sản. Trong khi đó, lạm phát dù đã giảm xuống dưới 3% vào cuối năm 2024, được dự báo sẽ tăng lên 3,7% vào năm 2025, đòi hỏi chính sách tiền tệ phải luôn cảnh giác.

Theo OECD, thách thức lớn nhất và có tính quyết định đối với mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045 của Việt Nam là nâng cao năng suất lao động. Giai đoạn dân số vàng đang dần qua đi , do đó tăng trưởng trong tương lai phải dựa vào việc sử dụng hiệu quả hơn các nguồn lực vốn và lao động.

Mặc dù tăng trưởng năng suất lao động của Việt Nam đã vượt các nước cùng ngành trong khu vực, nhưng mức năng suất tuyệt đối vẫn còn tương đối thấp. Một nghịch lý lớn được chỉ ra là dù đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là động lực chính của tăng trưởng, nhưng mối liên kết giữa các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước còn rất yếu. Điều này thể hiện qua việc giá trị gia tăng từ nước ngoài chiếm tới 48% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào năm 2020, cho thấy các doanh nghiệp FDI vẫn hoạt động trong một “ốc đảo”, chủ yếu nhập khẩu đầu vào thay vì tìm nguồn cung ứng tại chỗ.

KHUYẾN NGHỊ LOẠT GIẢI PHÁP

Để giải quyết những thách thức liên quan tới năng suất và đáp ứng với những thay đổi của bối cảnh quốc tế, OECD cho rằng nâng cấp hệ thống giáo dục là ưu tiên hàng đầu của Việt Nam trong thời gian tới. Chi tiêu của chính phủ cho giáo dục đại học đã giảm xuống chỉ còn khoảng 0,3% GDP. Theo đó, Việt Nam cần tăng cường đầu tư vào giáo dục đại học và dạy nghề, đồng thời phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp để giảm thiểu sự không khớp giữa kỹ năng và nhu cầu thị trường là yêu cầu cấp bách.

Các đại biểu thảo luận tại Hội thảo.

Ngoài ra, cần tạo ra một sân chơi bình đẳng hơn giữa các doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước (DNNN). DNNN hiện chiếm khoảng 40% GDP và vẫn được hưởng các ưu đãi về tín dụng và đất đai. OECD cũng khuyến nghị giảm các rào cản đối với FDI trong lĩnh vực dịch vụ, đặc biệt là viễn thông và tài chính, để tăng tính cạnh tranh và hiệu quả cho toàn nền kinh tế.

Đặc biệt, theo OECD nhấn mạnh rằng quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp là một yêu cầu cấp thiết nhưng đầy thách thức. Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu. Mặc dù đã cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nhu cầu năng lượng tăng vọt đã đẩy mức tiêu thụ than và phát thải carbon lên mức cao kỷ lục trong năm 2024. Để đảo ngược xu hướng này, báo cáo khuyến nghị Việt Nam cần đẩy nhanh việc triển khai hệ thống giao dịch phát thải, khôi phục thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu và loại bỏ dần các nhà máy điện than.

Ngoài ra, OECD cũng khuyến nghị Việt Nam cần chuyển đổi dần sang chính sách tiền tệ dựa trên lãi suất thay vì các mục tiêu định lượng (hạn mức tín dụng), tăng cường tính độc lập của ngân hàng trung ương, cải cách hệ thống thuế theo hướng mở rộng cơ sở thu thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế tài sản. Đây là những bước đi cần thiết để củng cố nền tảng kinh tế vĩ mô, đảm bảo tăng trưởng không chỉ nhanh mà còn bao trùm và bền vững trong dài hạn

Anh Nhi