Ông Hùng Cao đến Việt Nam: Tại sao Mỹ có Thứ trưởng Bộ Hải quân? Quân đội Mỹ tổ chức ra sao?

Ngày 2/11, Bộ trưởng Bộ Chiến tranh Mỹ Pete Hegseth có chuyến thăm chính thức Việt Nam, thể hiện cam kết của Mỹ trong việc tăng cường quan hệ quốc phòng với Việt Nam, tiếp tục thúc đẩy quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện giữa 2 nước.

Trong cuộc hội đàm với Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang, ông Hegseth khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, cứu trợ nhân đạo, đào tạo sĩ quan, khắc phục hậu quả chiến tranh, và nâng cao năng lực an ninh hàng hải.

Thứ trưởng Hải quân Mỹ Hùng Cao (hàng đầu, thứ ba từ phải sang) tháp tùng Bộ trưởng Chiến tranh Pete Hegseth (hàng đầu, thứ hai từ phải sang) trong chuyến thăm chính thức Việt Nam tại Hà Nội, ngày 2/11/2025.

Trong chuyến thăm này, giới quan sát đặc biệt chú ý đến sự xuất hiện của ông Hùng Cao – người Mỹ gốc Việt vừa được bổ nhiệm giữ chức Thứ trưởng Hải quân, hay quan chức dân sự số 2 của Bộ Hải quân Mỹ.

Ở Hoa Kỳ, Bộ Hải quân (Department of the Navy – DON) là một trong ba “Bộ quân sự” trực thuộc Bộ Chiến tranh (Department of War, tên mới của Department of Defense – Bộ Quốc phòng). Hai bộ còn lại là Bộ Lục quân và Bộ Không quân. Bộ Hải quân chịu trách nhiệm tổ chức, huấn luyện và trang bị cho hai lực lượng: Hải quân (U.S. Navy) và Thủy quân Lục chiến (U.S. Marine Corps). Trong thời chiến, Tuần duyên Mỹ (U.S. Coast Guard) cũng có thể được lệnh chuyển về Bộ Hải quân để phối hợp tác chiến.

Người đứng đầu Bộ Hải quân là Secretary of the Navy (Bộ trưởng Hải quân) – một quan chức dân sự được Tổng thống bổ nhiệm và Thượng viện phê chuẩn.

Dưới Bộ trưởng là Phó bộ trưởng về điều hành và quản trị. Theo mô tả trên trang chính thức của Hải quân Mỹ, đây là “Chief Operating Officer” – giám đốc điều hành và “Chief Management Officer” – giám đốc quản trị của toàn bộ Bộ Hải quân. Người đảm nhiệm chức vụ này giám sát hoạt động của gần một triệu quân nhân thuộc Hải quân, Thủy quân Lục chiến và khối dân sự, cùng ngân sách hàng năm vượt 250 tỷ USD.

Việc có hẳn một vị trí như vậy phản ánh nguyên tắc nền tảng của hệ thống quân sự Mỹ là “Kiểm soát dân sự đối với quân đội”. Điều này có nghĩa, dù quân đội là lực lượng vũ trang, mọi hoạt động tổ chức, ngân sách và chính sách đều phải do quan chức dân sự đứng đầu. Bộ trưởng và phó bộ trưởng của từng Bộ quân sự đảm nhiệm phần “quản trị hành chính”, trong khi các Tư lệnh quân chủng tập trung vào huấn luyện và chuẩn bị lực lượng.

Cấu trúc tổ chức của quân đội Hoa Kỳ vì thế được chia thành hai đường song song: một bên là dân sự quản trị, một bên là chỉ huy tác chiến.

Trực thăng tấn công Bell AH-1 Cobra, được sử dụng trong Lễ kỷ niệm và Diễu hành 250 năm thành lập Lục quân Mỹ, chuẩn bị hạ cánh xuống National Mall ở Washington D.C., Mỹ, ngày 11/6/2025. (Ảnh: Al Drago/Reuters/File Photo)

Về mặt hành chính, ba Bộ quân sự (Lục quân, Hải quân, Không quân) chịu trách nhiệm tổ chức, huấn luyện, trang bị cho lực lượng của mình. Khi các lực lượng này đã sẵn sàng, họ được giao quyền chỉ huy tác chiến cho các Bộ Tư lệnh Hợp nhất (Combatant Commands – COCOMs).

Theo Đạo luật Goldwater–Nichols năm 1986, chuỗi chỉ huy tác chiến của quân đội Mỹ được xác định theo tuyến: Tổng thống chỉ huy Bộ trưởng Chiến tranh, Bộ trưởng Chiến tranh chỉ huy các Tư lệnh của các COCOMs.

Trong khi đó, các Tham mưu trưởng Liên quân – bao gồm Tư lệnh Hải quân, Lục quân, Không quân, Thủy quân Lục chiến, Lực lượng Không gian và Vệ binh Quốc gia – chỉ giữ vai trò tư vấn chiến lược cho Tổng thống và Bộ trưởng Chiến tranh, chứ không trực tiếp nắm quyền chỉ huy tác chiến.

Hiện Hoa Kỳ có 11 Bộ tư lệnh hợp nhất. Một số mang tính khu vực như INDOPACOM (Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương), EUCOM (châu Âu), CENTCOM (Trung Đông), SOUTHCOM (châu Mỹ Latinh), AFRICOM (châu Phi). Số khác mang tính chức năng như STRATCOM (răn đe chiến lược và hạt nhân), SOCOM (đặc nhiệm), CYBERCOM (tác chiến mạng) hay SPACECOM (tác chiến không gian). Khi một hạm đội hoặc đơn vị Thủy quân Lục chiến được “giao biên chế” cho một COCOM, quyền chỉ huy hoàn toàn thuộc về Tư lệnh COCOM đó.

Trong nội bộ Bộ Hải quân, các Tư lệnh quân sự – như Chief of Naval Operations (CNO) của Hải quân và Commandant of the Marine Corps (CMC) của Thủy quân Lục chiến – chịu trách nhiệm về chuyên môn, huấn luyện và tổ chức. Họ đồng thời là thành viên Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân, đóng vai trò cố vấn chiến lược cho Tổng thống và Bộ trưởng. Bộ trưởng Hải quân và Thứ trưởng sẽ chịu trách nhiệm điều hành toàn bộ mảng dân sự: lập kế hoạch ngân sách, giám sát mua sắm vũ khí, xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển nhân sự và bảo đảm các chính sách quản lý minh bạch.

DIỄM CHÂU