Ông Lý Quang Diệu mất ngủ 3 đêm trước khi Singapore tách khỏi Malaysia 60 năm trước

Từ tư liệu là những lá thư riêng, lời kể của nhân chứng, các bức điện tín ngoại giao cùng các tài liệu mật, bộ phim tài liệu “Chia tách: Giải mật, sự căng thẳng, ngẫu nhiên” được kênh truyền hình Channel News Asia phát hành tuần qua đã vén màn bí mật về những điều chưa từng biết quanh sự kiện Singapore tuyên bố độc lập. Bộ phim tiết lộ việc các nhà lãnh đạo Singapore giấu thông tin đàm phán ngay cả với người Anh như thế nào, hay Hiệp định chia tách được ký kết lúc nửa đêm trong hoàn cảnh vô cùng đặc biệt. “Nếu bạn là một nhà sản xuất Hollywood đang cố gắng làm một bộ phim chính trị, không thể nghĩ ra một kịch bản nào hay hơn được nữa” - ông Han Fook Kwang, đồng tác giả cuốn sách “Lý Quang Diệu: Con người và những ý tưởng” nhận định.

Phó Thủ tướng Malaysia Tun Abdul Razak và Bộ trưởng Tài chính Singapore Goh Keng Swee năm 1965

Thỏa thuận được ký kết thế nào?

Vào ngày 6-8-1965, Bộ trưởng Tài chính Goh Keng Swee và Bộ trưởng Tư pháp E.W. Barker đã gặp Phó Thủ tướng Malaysia Tun Abdul Razak tại Thủ đô Kuala Lumpur để hoàn tất thỏa thuận. Ông Barker sau này nhớ lại: “Quá trình này “rất chậm” vì người đánh máy của ông Razak vốn không quen với cách diễn đạt pháp lý, “đã mắc rất nhiều lỗi” nên phải gọi thêm người trợ giúp. Rượu được rót ra và cả nhóm tiếp tục. Chúng tôi ăn uống đến quá nửa đêm. Các tài liệu đã sẵn sàng ngay sau đó. Tôi hơi say nhưng quyết định đọc lại thỏa thuận vì sợ có sai sót. Ông Razak hỏi tôi sợ điều gì vì chính người của tôi mới là người đánh máy các tài liệu. Tôi ngừng đọc và ký”.

Singapore chính thức tách khỏi Malaysia vào ngày 9-8-1965, sau gần 2 năm hợp nhất với lãnh thổ thuộc Anh. Thủ tướng Lý Quang Diệu sau đó đã ca ngợi việc ký kết này là một “cuộc đảo chính không đổ máu” - một cuộc cách mạng chính trị được thực hiện “ngay trước mũi người Anh”.

Anh chỉ biết thông tin sau 1 ngày Ông Antony Head - Cao ủy Anh tại Malaysia chỉ nhận thông tin về một “bước đi quyết liệt” nhằm tách Singapore khỏi Malaysia vào sáng 7-8-1965. Ông nhảy lên xe và lái vòng quanh Thủ đô, tìm cách xác nhận tin tức. Tại một nhà hàng trên sân thượng, cuối cùng ông đã gặp được Thủ tướng Malaysia Tunku Abdul Rahman và cầu xin hoãn lại 24 giờ.

Mark Frost, đồng tác giả của cuốn “Singapore: Tiểu sử” lập luận rằng, Anh đã cho rằng cả 2 nhà lãnh đạo Lý Quang Diệu và Tunku Abdul Rahman đều là luật sư được đào tạo tại Anh, sẽ tìm được tiếng nói chung. Nhưng người Anh đã hiểu sai về sự khác biệt chính trị giữa 2 người. Trong khi ông Lý Quang Diệu ủng hộ một “Malaysia của Malaysia” được xây dựng trên nền tảng trọng dụng nhân tài và bình đẳng đa chủng tộc, thì đảng Tổ chức Dân tộc Malaysia Thống nhất (UMNO) của ông Tunku Abdul Rahman lại coi trọng quyền tối cao của người Malaysia như nền tảng của liên bang.

Suốt đêm, hàng loạt điện tín khẩn cấp đã được gửi đến London trong một cuộc căng thẳng ngoại giao. Theo lời kể của tác giả Nicholas White, đồng biên tập cuốn “Singapore - Hai trăm năm thành phố Sư tử”, sự chia rẽ được coi là một thảm họa, đến nỗi Thủ tướng Anh Harold Wilson đã phải bỏ dở kỳ nghỉ và vội vã đến khu hành chính Whitehall để tìm hiểu tình hình.

Thủ tướng Lý Quang Diệu xúc động khi tuyên bố Singapore tách khỏi Malaysia

Mối lo Thủ tướng Lý Quang Diệu bị ám sát

Về phần Lý Quang Diệu, ông tin rằng tính mạng của mình có thể bị đe dọa khi những người theo đường lối cứng rắn của UMNO kích động chống lại ông trong vài tuần trước khi Singapore tách khỏi Malaysia. Trong một bức thư được giải mật, ông đã tâm sự với các quan chức Anh: “Tôi sợ một ngày nào đó, một người Malaysia sẽ giơ ra một con dao thay vì một cái bắt tay hơn là sợ cảnh sát sẽ đến nhà tôi lúc 3h sáng”.

An ninh cho ông Lý Quang Diệu vào khoảng thời gian đó được thắt chặt. Đường Oxley, nơi ngôi nhà của gia đình ông tọa lạc, là một mục tiêu dễ bị tấn công. Các tấm thép được vội vã lắp vào cửa sổ trong khi kính chống đạn được sản xuất. Ông Lý Quang Diệu và vợ tạm thời chuyển đến Changi Cottage, bên cạnh một căn cứ không quân, trong khi các con của họ vẫn ở lại đường Oxley để tiếp tục đi học.

Vài tuần sau khi tuyên bố độc lập, nỗi sợ hãi mơ hồ về sự an toàn của nhà lãnh đạo Singapore trở nên hiện hữu. Vào ngày 26-8-1965, cảnh sát đã phát hiện ra một âm mưu bí mật của Đảng Nhân dân cách mạng Singapore tìm cách thành lập một nhà nước thông qua nổi loạn vũ trang. Kế hoạch của họ bao gồm các vụ ám sát có chủ đích nhắm vào các bộ trưởng, sĩ quan cảnh sát và rất có thể là chính ông Lý Quang Diệu. Cuối cùng, cảnh sát đã bắt giữ 20 đối tượng và dập tắt cuộc nổi loạn. “Thật khó để hình dung được tình hình, nhưng vào thời điểm đó, toàn bộ tổ chức mà chúng ta gọi là Singapore ngày nay có thể đã bị phá hủy hoặc bị ám sát. Đó hẳn là dấu chấm hết cho Singapore” - Tiến sĩ Shashi Jayakumar, nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của SJK Geostrategic Advisory (một công ty tư vấn về rủi ro chính trị và an ninh có trụ sở tại Singapore), nói.

Một máy bay ném bom V được triển lãm tại Bảo tàng Không quân Hoàng gia ở London, Anh

Nước mắt của nhà lãnh đạo

Một trong những hình ảnh khó phai mờ nhất trong lịch sử Singapore là hình ảnh một vị Thủ tướng nước mắt lưng tròng giải thích về sự chia cắt. Nhưng khoảnh khắc ông Lý suy sụp trên truyền hình suýt không được phát sóng. Ông đã yêu cầu ông P.S. Raman, lúc đó là Giám đốc Đài Truyền hình Singapore, cắt bỏ đoạn phim. Tuy nhiên, ông Raman đã đề nghị Thủ tướng cân nhắc lại quyết định và cuối cùng cảnh quay đó vẫn được giữ nguyên. Sau này ông Raman trở thành Đại sứ Singapore tại Indonesia, rồi Cao ủy Singapore tại Australia và Đại sứ Singapore tại Liên Xô. “Hình ảnh đó cho người dân Singapore thấy rằng, đó là thời điểm mà ngay cả ông Lý Quang Diệu cũng suy sụp. Nhưng vì thế mà có thể giúp đoàn kết mọi người” - cựu nhà ngoại giao Singapore Bilahari Kausikan (lúc đó mới 11 tuổi và là con trai của ông Raman) chia sẻ.

Những giọt nước mắt của nhà lãnh đạo Lý Quang Diệu không chỉ phản ánh sự căng thẳng và kiệt sức sau 3 đêm ông mất ngủ, mà còn cả cảm giác tội lỗi. “Ông Lý Quang Diệu đã bật khóc trong một cuộc phỏng vấn báo chí… vì ông ấy cảm thấy tội lỗi khi bỏ lại rất nhiều người đã tin tưởng mình” - Faridah Stephens, con gái của vị thủ hiến đầu tiên của bang Sabah (Malaysia) chia sẻ. Cha bà, ông Donald Stephens, nằm trong số những người cảm thấy bị bỏ rơi và hụt hẫng vì quyết định đó.

Căn cứ Không quân Tehgah có kho vũ khí hạt nhân

Tài liệu được giải mật còn cho thấy, thời điểm ấy, căn cứ Không quân Tengah là then chốt trong chiến lược hạt nhân Chiến tranh Lạnh của các nhà hoạch định quốc phòng Anh. Ngay từ năm 1958, Tengah đã được coi là căn cứ khả thi nhất trong khu vực để triển khai máy bay ném bom V - máy bay được thiết kế để mang đầu đạn hạt nhân - và chống lại sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc. “Nếu chúng ta muốn duy trì vị thế của mình ở Viễn Đông... điều cần thiết là máy bay ném bom V phải có khả năng hoạt động từ Singapore. Không có sân bay nào khác trong khu vực có thể đáp ứng yêu cầu này” - một bản ghi nhớ viết. Một tài liệu giải mật năm 1963 nêu rõ: “Vũ khí hạt nhân đã có sẵn ở Singapore”.

Các phi hành đoàn đã được huấn luyện trong bí mật tuyệt đối, thậm chí phía Malaysia cũng không được biết, vì nếu thông tin Singapore trở thành một tiền đồn hạt nhân bị lộ ra, hậu quả chính trị của việc này sẽ cực kỳ lớn. Tất nhiên, việc Singapore và Malaysia chia tách vào năm 1965 đã khiến London lo lắng. Chỉ sau 1 đêm, một số vũ khí nguy hiểm nhất của Anh có thể đã nằm trên đất của một quốc gia mới giành được độc lập. 6 năm sau, hầu hết quân đội Anh đã rút lui. Nhưng điều gì đã xảy ra với những đầu đạn hạt nhân đó vẫn còn là một ẩn số cho đến ngày nay.

Yến Chi