Ông Mai Văn Khiêm: Mưa lớn liên tục ở miền Trung, đất đá đã mất khả năng liên kết, có thể kích hoạt sạt lở tức thì

Miền Trung đang tiếp diễn mưa lớn diện rộng. Khu vực này đã mưa lớn, thậm chí mưa kỷ lục, liên tục từ cuối tháng 10 đến nay. Sạt lở đang diễn ra ở nhiều nơi.

Chiều 17-11, PLO đã có cuộc trao đổi với ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia, nhằm tìm hiểu rõ hơn về diễn biến, nguyên nhân mưa lũ ở miền Trung và những dự báo, cảnh báo thiên tai cho khu vực này trong thời gian tới. Từ đó giúp thông tin tới chính quyền địa phương và người dân để có những giải pháp ứng phó, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.

Quảng Ngãi có nơi tổng lượng mưa lên gần 1.000mm

. Phóng viên: Ông đánh giá thế nào về tình hình mưa lũ ở miền Trung trong các ngày vừa qua?

+ Ông Mai Văn Khiêm: Trong những ngày vừa qua, miền Trung liên tiếp chịu ảnh hưởng của các hình thế thời tiết bất lợi: không khí lạnh tăng cường, đới gió Đông hoạt động mạnh ở độ cao 1.500–5.000m và rãnh thấp xích đạo có xu hướng nâng trục lên phía Bắc.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia. Ảnh: Trần Hùng

Sự kết hợp này đã gây ra mưa lớn trên diện rộng từ đêm 15-11. Trong ngày và đêm 16-11 đến sáng 17-11, khu vực từ Hà Tĩnh đến Khánh Hòa xuất hiện mưa to đến rất to, nhiều nơi ghi nhận lượng mưa đặc biệt lớn.

Tại Hà Tĩnh, lượng mưa phổ biến 50–120mm, riêng Kỳ Khang đạt 176mm. Tại Quảng Trị, Đà Nẵng, Đắk Lắk và Khánh Hòa, lượng mưa 100–200mm, với nhiều điểm mưa cực lớn như Tà Tụt 497mm, Phước Trà 519mm, Bình Điền 625mm, Phong Điền 524mm hay Sơn Hà (Quảng Ngãi) lên tới 947mm.

Mưa lớn kéo dài khiến mực nước trên nhiều sông chính đang lên nhanh. Lúc 6 giờ sáng 17-11, mực nước trên các sông Thạch Hãn, Bồ, Hương, Vu Gia, Trà Khúc và Cái Nha Trang đều tăng, trong đó sông Bồ và sông Hương đã vượt báo động, sông Trà Khúc vượt báo động 2.

Tình hình mưa lũ vì vậy diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ cao xảy ra lũ trên các sông, ngập úng vùng trũng thấp và sạt lở đất tại khu vực miền Trung.

. Nguyên nhân gây ra đợt mưa lớn này là gì vậy, thưa ông?

+ Nguyên nhân của đợt mưa lớn diện rộng những ngày qua ở miền Trung xuất phát từ sự tác động đồng thời của một tổ hợp hình thế khí tượng quy mô lớn và hoạt động rất mạnh.

Thứ nhất, không khí lạnh ở tầng thấp liên tục được tăng cường, tạo nên trường gió Đông Bắc mạnh, cung cấp nguồn động lực và độ ẩm dồi dào từ biển vào đất liền Trung Bộ.

Thứ hai, ở độ cao từ khoảng 1.500–5.000m, đới gió Đông hoạt động mạnh và ổn định, tiếp tục vận chuyển lượng ẩm lớn từ Biển Đông vào khu vực, làm gia tăng mạnh điều kiện hình thành mưa.

Hiện trường vụ sạt lở trúng xe khách trên đèo Khánh Lê khiến 6 người tử vong đêm 16-11. Ảnh: Xuân Hoát

Thứ ba, rãnh thấp xích đạo dịch chuyển nâng trục lên phía Bắc, kết hợp với gió Đông tạo nên vùng hội tụ ẩm mạnh mẽ trên khu vực Trung Trung Bộ và Nam Trung Bộ.

Khi ba hình thế này cùng tồn tại và tăng cường lẫn nhau, kết hợp với địa hình chắn gió ở phía tây khu vực miền Trung đã tạo ra một cấu trúc thời tiết điển hình gây mưa rất lớn, kéo dài và trên diện rộng. Đây cũng chính là loại hình thời tiết từng gây ra nhiều đợt mưa kỷ lục ở Trung Bộ trước đây, trong đó có đợt mưa cực đoan cuối tháng 10 đầu tháng 11 vừa qua.

Tổ hợp hình thái này thường gây mưa rất lớn do vừa có nguồn ẩm mạnh, vừa có động lực nâng quy mô lớn, khiến mây đối lưu và mưa phát triển liên tục nhiều ngày.

Rủi ro về lũ quét, sạt lở đất ở miền Trung đang tiệm cận mức ‘cực đoan’

. Miền Trung đang cùng lúc hứng chịu mưa lũ lớn và sạt lở diện rộng, diễn ra liên tục từ cuối tháng 10 đến nay. Ông đánh giá mức độ nguy hiểm của “thiên tai kép” này như thế nào?

+ Miền Trung đang trải liên tiếp các thiên tai nguy hiểm, khi mưa lũ kéo dài kèm theo nguy cơ sạt lở đất diện rộng tại khu vực địa hình dốc, đất yếu và đã bão hòa nước suốt nhiều tuần.

Theo tôi, dù mưa đợt này có thể không kỷ lục như đợt cuối tháng 10, đầu tháng 11-2025 vừa qua, nhưng mức độ rủi ro về lũ quét và sạt lở đất trong giai đoạn này là rất cao, thậm chí tiệm cận mức cực đoan nhất trong những năm gần đây, vì những lý do sau:

Thứ nhất, mưa lũ đã kéo dài nhiều đợt khiến đất đá mất hoàn toàn khả năng liên kết. Mỗi trận mưa mới dù không quá lớn cũng có thể kích hoạt sạt lở tức thì, tạo nên chuỗi sự cố lan rộng, khó dự báo chính xác từng điểm.

Thứ hai, sạt lở xảy ra nhiều nơi, từ các sườn núi cao, taluy dương ven đường đến các thôn bản nằm sát chân núi và dọc sông suối. Điều này khiến nguy cơ bị chia cắt giao thông, cô lập dân cư và cản trở lực lượng cứu hộ tăng lên đáng kể.

Thứ ba, mưa lũ cùng với lũ quét và sạt lở đất tác động lẫn nhau, làm trầm trọng thêm thiệt hại: lũ lớn gây xói mòn, trong khi sạt lở lại tạo ra bùn đất, cây gỗ đổ xuống khe suối gây nghẽn dòng, làm lũ quét và ngập lụt trở nên bất thường hơn.

Thứ tư, mưa lũ và sạt lở kéo dài làm suy yếu công trình phòng chống thiên tai, đập tràn, kè chống xói lở, cũng như hệ thống giao thông vùng cao, khiến nguy cơ sự cố thứ cấp (vỡ đường, sập cầu, lũ ống bất ngờ) tăng mạnh.

Có thể nói, cộng hưởng thiên tai giữa lũ lớn – mưa kéo dài – sạt lở liên tiếp đã tạo ra một tình huống thiên tai phức tạp, khó kiểm soát, đòi hỏi các địa phương phải duy trì cảnh giác cao nhất và chuẩn bị kịch bản ứng phó ở mức cao nhất.

Sau hai ngày mưa lớn, nhiều nơi ở Khánh Hòa ngập sâu, sạt lở khắp nơi. Ảnh: Xuân Hoát

Miền Trung còn mưa lớn phức tạp đến 22-11

. Vậy những khu vực nào đang ở tình trạng nguy cơ cao nhất trong 48–72 giờ tới?

+ Trong 1-3 ngày tới, nhiều khu vực ở miền Trung tiếp tục nằm trong tình trạng nguy cơ rất cao do mưa lớn kéo dài.

Từ ngày 17 đến đêm 18-11, vùng mưa to đến rất to tập trung từ Quảng Trị đến Đà Nẵng và khu vực phía Đông của Quảng Ngãi và Gia Lai, với lượng mưa phổ biến 200–400mm, có nơi vượt 700mm.

Phía Đông Đắk Lắk và Khánh Hòa cũng có mưa to đến rất to, phổ biến 100–300mm, cục bộ trên 400mm; trong khi Hà Tĩnh, phía Tây Quảng Ngãi đến Đắk Lắk và Lâm Đồng có mưa vừa đến mưa to với lượng 60–120mm, nơi cao nhất trên 200mm.

Từ ngày 20-11, mưa lớn diện rộng nhiều khả năng tái diễn từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa và giảm dần từ ngày 22-11.

Do mưa lớn dồn dập, lũ trên nhiều sông chính tiếp tục lên cao: trong 12 giờ tới, sông Thạch Hãn, Bồ, Hương, Vu Gia, Trà Khúc và Cái Nha Trang đều có khả năng vượt báo động 3, một số nơi vượt cao hơn mức lũ gần đây. Trong 12–24 giờ tiếp theo, mực nước trên các sông vẫn duy trì ở mức cao (BĐ2–BĐ3) và có xu hướng lan sang các sông thuộc Gia Lai và Đắk Lắk.

Ngập lụt diện rộng đang diễn ra từ Quảng Trị đến Khánh Hòa, đồng thời nguy cơ lũ quét trên các sông suối nhỏ và sạt lở đất trên các sườn dốc được đánh giá ở mức rất cao, không chỉ trong một đến hai ngày tới mà còn kéo dài ngay cả sau khi mưa kết thúc.

. Trong vài ngày tới, tại miền Trung có khả năng xuất hiện thêm đợt mưa lớn mới hoặc thời tiết cực đoan nào khác không, thưa ông?

+ Trong khoảng thời gian từ nay đến hết ngày 22-11, ở các tỉnh miền Trung, tập trung ở khu vực từ Hà Tĩnh trở vào đến Khánh Hòa vẫn xảy ra mưa vừa, mưa to. Trong đó, khu vực mưa rất to tập trung ở các tỉnh từ Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng, phía Đông các tỉnh Quảng Ngãi và Gia Lai. Sau ngày 23-11, mưa có xu hướng giảm dần.

Còn về tình hình lũ các sông miền Trung, sau ngày 23-11 khi mưa giảm, lũ trên các sông cũng hạ dần, tình trạng ngập úng cũng giảm bớt. Tuy nhiên nguy cơ xảy ra lũ quét và trượt lở đất thì vẫn còn.

Khuyến cáo tới người dân và chính quyền địa phương

. Ông có khuyến cáo gì tới người dân và chính quyền địa phương trong việc ứng phó đợt mưa lũ – sạt lở này?

+ Trong bối cảnh mưa lớn, lũ và sạt lở đất tiếp tục diễn biến phức tạp tại miền Trung trong những ngày tới, chúng tôi khuyến cáo người dân tuyệt đối không chủ quan và cần chủ động theo dõi chặt chẽ các bản tin cảnh báo, đặc biệt là cảnh báo mưa lớn, lũ quét và sạt lở đất tại khu vực mình sinh sống.

Nhiều khu vực ở Khánh Hòa ngập lụt sâu. Ảnh: Xuân Hoát

Người dân không nên đi qua các ngầm tràn, suối nhỏ, đoạn đường đang bị ngập hoặc có dòng chảy xiết; chủ động di dời khỏi những khu vực có nguy cơ sạt lở, lũ quét như chân núi, ven sông suối, taluy dốc.

Ở các vùng thấp trũng và đô thị, cần kê cao tài sản, kiểm tra hệ thống điện, chuẩn bị sẵn nhu yếu phẩm thiết yếu và phương án sơ tán khi có yêu cầu của chính quyền. Người dân nuôi trồng thủy sản, làm nương rẫy hoặc hoạt động trên sông suối cần hạn chế tối đa ra ngoài trong thời điểm mưa lớn kéo dài.

Đồng thời, phụ huynh cần lưu ý không để trẻ em tự ý ra khu vực ngập nước, suối, hồ chứa. Việc tuân thủ nghiêm hướng dẫn của chính quyền địa phương và lực lượng chức năng là yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn cho bản thân và gia đình trong đợt mưa lũ – sạt lở lần này.

Chính quyền địa phương cần ưu tiên cảnh báo sớm và thông tin liên tục đến từng thôn, bản; tổ chức rà soát, sơ tán người dân khỏi các khu vực có nguy cơ cao như ven sông suối, chân núi, taluy dốc và vùng trũng thấp.

Đồng thời, cần kiểm tra an toàn hồ đập, bố trí lực lượng canh gác tại các điểm xung yếu, đảm bảo giao thông không để xảy ra đi lại nguy hiểm. Các địa phương phải chuẩn bị đầy đủ phương tiện cứu hộ và nhu yếu phẩm, thực hiện phương châm “bốn tại chỗ”, chủ động tạm dừng các hoạt động ở khu vực nguy hiểm để bảo đảm an toàn tuyệt đối cho người dân.

Cần xây dựng năng lực thích ứng tổng hợp với các loại hình thiên tai

. Theo ông, trong dài hạn, miền Trung cần chuẩn bị như thế nào để thích ứng tốt hơn với các dạng thiên tai chồng lấn như thế này?

+ Trước tình trạng thiên tai ngày càng cực đoan do biến đổi khí hậu, không chỉ các tỉnh miền Trung mà nhiều khu vực khác trên cả nước cũng cần xây dựng năng lực thích ứng tổng hợp với các loại hình thiên tai như bão mạnh, mưa lũ cực đoan hay lũ quét – sạt lở đất.

Điều này đòi hỏi đầu tư có trọng tâm vào hạ tầng phòng chống thiên tai, bao gồm hệ thống thoát lũ đô thị, hồ chứa, đê điều và các công trình chống sạt lở trọng điểm.

Song song với đó, cần hiện đại hóa mạng lưới quan trắc và hệ thống cảnh báo sớm đa thiên tai, tích hợp đồng bộ dữ liệu bão, mưa, lũ, lũ quét và sạt lở, bảo đảm thông tin cảnh báo được truyền tải đến tận cấp thôn bản.

Công tác quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội phải dựa trên bản đồ rủi ro thiên tai, hạn chế xây dựng tại những khu vực dễ ngập hoặc có nguy cơ sạt lở cao. Đồng thời, việc phục hồi rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ và rừng ven biển cũng rất quan trọng nhằm tăng cường khả năng chống chịu tự nhiên.

Bên cạnh hạ tầng và công nghệ, nâng cao nhận thức cộng đồng, đào tạo kỹ năng ứng phó và xây dựng lực lượng ứng cứu tại chỗ chuyên nghiệp hơn sẽ là nền tảng giúp các địa phương, đặc biệt là miền Trung, thích ứng tốt hơn trước những đợt thiên tai ngày càng cực đoan trong tương lai.

. Xin trân trọng cảm ơn ông!

AN HIỀN