PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Cần tỉnh táo trước làn sóng phim tổng tài phi lý

Dòng phim ngắn mô típ tổng tài bá đạo, cuộc chiến gia tộc... với kịch bản sến súa, phi lý nhưng vẫn thu hút hàng triệu lượt xem trên các kênh YouTube, TikTok của Yeah1 Short, Gãy Movie, Vie Channel, SMV Studio,…

Báo Xây dựng đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội về thực trạng và biện pháp ứng xử với dòng phim nói trên.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội.

Phim tổng tài cần được nhìn nhận một cách thận trọng hơn

Thưa PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, theo ông, vì sao dòng phim tổng tài - vốn bị coi là "sến súa, phi thực tế" lại được giới trẻ Việt Nam đón nhận mạnh mẽ trong thời gian qua?

Tôi cho rằng việc dòng phim tổng tài - vốn từ lâu bị gắn mác "sến súa, phi thực tế" - lại thu hút mạnh mẽ giới trẻ Việt Nam là một hiện tượng rất đáng suy ngẫm.

Trước hết, những bộ phim này đã chạm đến nhu cầu giải trí, thoát ly của một thế hệ trẻ đang sống trong nhịp điệu nhanh, nhiều áp lực về học tập, công việc và mưu sinh.

Khi tìm đến phim ảnh, họ mong muốn có một không gian mơ mộng, một "thế giới lý tưởng hóa". Ở đó có những nhân vật được xây dựng với vẻ ngoài hoàn hảo, sự giàu có không giới hạn và những câu chuyện tình yêu lãng mạn, kịch tính, kết thúc trọn vẹn.

Điều đó tạo nên một cảm giác thỏa mãn cảm xúc, dù biết rõ là không thực tế, nhưng vẫn đủ sức nuôi dưỡng trí tưởng tượng và sự an ủi tinh thần.

Sự hấp dẫn của phim tổng tài còn nằm ở chỗ nó bắt đúng mạch tâm lý của một bộ phận giới trẻ hiện nay: vừa khao khát một tình yêu nồng nhiệt, vừa muốn khẳng định bản thân trong một môi trường hiện đại, xa hoa.

Những hình ảnh "tổng tài bá đạo" hay "nữ chính ngây thơ" trở thành biểu tượng của sự bù đắp cho những thiếu hụt trong đời sống thực tế. Ở đó, tình yêu nhiều khi phức tạp, nhiều thử thách, cơ hội vươn lên xã hội không phải lúc nào cũng dễ dàng.

Một yếu tố quan trọng khác khiến dòng phim này trở nên phổ biến là nó phù hợp với thói quen tiếp nhận nội dung của thế hệ mạng xã hội.

Với tốc độ lan truyền của các nền tảng số, những bộ phim có kịch bản đơn giản, tình tiết dễ đoán, nhân vật có ngoại hình đẹp, bối cảnh sang trọng và cảnh quay bắt mắt nhanh chóng được lan tỏa.

Chúng vừa dễ xem, dễ chia sẻ, vừa tạo ra sự đồng cảm tập thể trên mạng xã hội, nơi giới trẻ thích bàn luận, chế ảnh, cắt ghép những phân đoạn ấn tượng để lan truyền. Đây là một dạng "giải trí thị giác nhanh" đáp ứng đúng thói quen xem nhanh - lướt nhanh của khán giả trẻ.

Sự đón nhận mạnh mẽ phim tổng tài còn phản ánh một khát vọng sâu xa hơn: Khát vọng được yêu thương, được quan tâm, được sống trong môi trường đủ đầy, thoát khỏi những lo toan thường nhật.

Dù bị coi là sến súa hay sáo mòn, chính việc khơi dậy những ước mơ giản dị nhưng phổ quát ấy đã giúp dòng phim này giữ vững sức hút, thậm chí còn trở thành trào lưu nổi bật trong đời sống văn hóa - giải trí của giới trẻ Việt Nam thời gian qua.

Phim ngắn "Mẹ lao công học yêu" được đăng trên kênh YouTube Yeah1 Short bị chê quá nhảm nhí, vô lý, nhiều tình tiết làm lố để câu view.

Theo ông, hình mẫu "tổng tài bá đạo - nữ chính ngây thơ", tham vọng làm dâu hào môn có thể tác động như thế nào đến quan niệm tình yêu, hôn nhân, bình đẳng giới, quan điểm sống và làm việc của người trẻ?

Những hình mẫu trên không chỉ là một mô típ giải trí đơn thuần mà còn có khả năng tác động mạnh mẽ đến quan niệm tình yêu, hôn nhân, bình đẳng giới cũng như cách nhìn về cuộc sống và công việc của người trẻ.

Những hình mẫu này xuất hiện dày đặc trên màn hình, vô tình định hình một khuôn mẫu tình yêu lý tưởng trong tâm trí khán giả. Họ có thể mong đợi một tình yêu hoàn hảo đến mức không có thật, một hôn nhân xa hoa mà không cần nỗ lực, hoặc một phép màu biến đổi số phận chỉ nhờ gặp đúng người.

Hay họ có thể kỳ vọng về một mối tình luôn gắn với sự giàu sang, quyền lực, tình yêu được tô vẽ như sự cứu rỗi và thăng hoa, hạnh phúc được đo lường bằng vật chất và sự che chở tuyệt đối từ phía tổng tài...

Điều này có thể tạo ra những kỳ vọng lệch lạc trong một bộ phận người trẻ về tình yêu và hôn nhân. Thay vì nhìn nhận tình yêu như sự đồng hành, sẻ chia và bình đẳng giữa hai cá thể độc lập, nhiều bạn trẻ dễ bị cuốn hút bởi ảo tưởng về một người đàn ông toàn năng, giàu có, luôn bảo bọc và chi phối.

Trong khi đó, hình ảnh "nữ chính ngây thơ" thường được khắc họa như người phụ thuộc, thụ động, thiếu chủ động trong công việc và đời sống.

Nếu xem lâu dài, khán giả có thể vô thức tiếp nhận rằng vai trò của nam và nữ trong tình yêu - hôn nhân vốn dĩ đã là bất bình đẳng: Nam giới nắm quyền lực, còn nữ giới tìm kiếm sự an toàn trong quyền lực ấy. Đây rõ ràng là một góc nhìn không phù hợp với tinh thần bình đẳng giới mà xã hội hiện đại đang hướng đến.

Những câu chuyện hào môn, "lọ lem - hoàng tử" được thổi phồng quá mức sẽ tác động đến quan niệm về thành công và giá trị sống của người trẻ. Một số bạn có thể tin rằng chỉ cần tình yêu với một tổng tài là đủ để đổi đời, thay vì nỗ lực phấn đấu, học tập và lao động.

Điều này không chỉ làm méo mó động lực sống mà còn tạo ra tâm lý lệ thuộc, thiếu tinh thần tự chủ. Nó đi ngược lại với những giá trị cốt lõi của thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay: Khát vọng vươn lên bằng năng lực, bằng sáng tạo và cống hiến.

Ở khía cạnh công việc, hình mẫu "tổng tài bá đạo" cũng dễ khiến một số bạn trẻ hiểu sai về con đường thành công.

Thay vì coi thành công là kết quả của lao động, nỗ lực và sáng tạo, họ có thể nhìn nhận nó qua lăng kính của sự "ban phát quyền lực" hay sự may mắn khi được lựa chọn. Đây là một nguy cơ xã hội tiềm ẩn nếu chúng ta không có cách nhìn tỉnh táo và định hướng đúng đắn.

Như vậy, hình mẫu này không chỉ dừng lại ở việc thỏa mãn trí tưởng tượng, mà còn có thể ảnh hưởng sâu rộng đến cách người trẻ suy nghĩ về tình yêu, hôn nhân, bình đẳng giới và cả cách họ xây dựng lối sống.

Chính vì vậy, việc tiếp nhận dòng phim tổng tài cần được nhìn nhận một cách thận trọng hơn, tránh để những hình tượng giải trí trở thành khuôn mẫu chi phối suy nghĩ và hành động của một thế hệ.

Cần có cách tiếp cận cân bằng trong việc quản lý phim tổng tài

Việc mở mạng lên là thấy phim tổng tài sáo rỗng, còn cho thấy điều gì trong gu thẩm mỹ và tiêu chuẩn sáng tạo trong điện ảnh - truyền hình Việt, thưa PGS.TS Bùi Hoài Sơn?

Khi dòng phim tổng tài được sản xuất ồ ạt, tràn lan, có thể làm nghèo nàn gu thẩm mỹ của khán giả và kìm hãm sự phát triển sáng tạo trong điện ảnh - truyền hình Việt Nam.

Khi một công thức "tổng tài bá đạo - nữ chính ngây thơ" được chứng minh là dễ hút view, sinh lời nhanh, các nhà sản xuất sẽ bị cám dỗ đi theo lối mòn, thay vì tìm tòi những kịch bản mới, sáng tạo mới.

Thị trường phim ảnh vì thế dễ bị bão hòa với những tác phẩm na ná nhau, thiếu chiều sâu, thiếu giá trị nghệ thuật và khó tạo ra những dấu ấn xứng tầm với sự phát triển của đời sống văn hóa Việt Nam hiện đại.

Nguy cơ này còn thể hiện ở việc hình thành một "chuẩn mực giả" trong thị hiếu khán giả. Nếu người xem chỉ quen với những câu chuyện hời hợt, sến súa, thiếu logic nhưng nhiều màu sắc hào nhoáng, họ có thể mất dần khả năng thưởng thức những tác phẩm đòi hỏi chiều sâu tư duy và giá trị nghệ thuật cao.

Đây là một hệ quả nguy hiểm, bởi gu thẩm mỹ của công chúng chính là một phần quan trọng quyết định hướng phát triển của nghệ thuật nước nhà. Một thị trường khán giả dễ dãi sẽ không tạo áp lực cần thiết để các nhà làm phim nỗ lực nâng cao chất lượng sáng tạo.

Đó là lý do chúng ta cần có cái nhìn tỉnh táo hơn về hiện tượng này, thay vì chỉ coi nó là một trào lưu giải trí vô hại.

Từ cuối năm 2024, dòng phim tổng tài bá đạo đã bị Quảng Điện (Tổng cục Quảng bá và Phát thanh truyền hình Trung Quốc) đưa vào danh sách hạn chế.

Hiện nay, Trung Quốc đã siết chặt quản lý trong việc phát hành các bộ phim này. Còn tại Việt Nam, chúng ta có thể xem phim tổng tài chỉ là "mì ăn liền giải trí" bắt trend, vô hại, hay cần nhìn nhận nghiêm túc hơn về hệ quả xã hội để vừa đảm bảo tự do sáng tạo, vừa giữ chuẩn mực văn hóa, thưa ông?

Nhìn nhận dòng phim tổng tài chỉ như một loại "mì ăn liền giải trí" bắt trend, vô hại là chưa đủ. Khi một dòng phim chiếm lĩnh thị trường, có sức lan tỏa rộng rãi trong giới trẻ, thì chắc chắn nó sẽ để lại những hệ quả xã hội, dù tích cực hay tiêu cực.

Nếu chúng ta bỏ qua, coi đó chỉ là chuyện thị hiếu nhất thời, nguy cơ để những khuôn mẫu lệch lạc ngấm ngầm định hình trong tư duy và lối sống của người trẻ là có thật.

Điều quan trọng là cần có một cách tiếp cận cân bằng. Một mặt, chúng ta tôn trọng tự do sáng tạo, để cho các nhà làm phim, nhà sản xuất được thử nghiệm nhiều thể loại khác nhau, bởi sáng tạo không thể bị bó buộc.

Nhưng mặt khác, xã hội cần cơ chế định hướng để bảo đảm rằng các sản phẩm văn hóa không chỉ dừng lại ở việc thỏa mãn thị hiếu nhất thời, mà còn góp phần xây dựng giá trị, nuôi dưỡng thẩm mỹ, nâng cao đời sống tinh thần.

Sự định hướng này có thể đến từ nhiều kênh: chính sách quản lý văn hóa, hệ thống truyền thông, vai trò của giới chuyên môn, và đặc biệt là giáo dục thẩm mỹ cho công chúng, nhất là thế hệ trẻ.

Thay vì cấm đoán hay cực đoan, chúng ta cần thúc đẩy sự đa dạng trong sáng tạo, để khán giả có nhiều lựa chọn hơn ngoài phim tổng tài: Từ những bộ phim nghệ thuật, lịch sử, đến những tác phẩm hiện đại mang giá trị nhân văn, khích lệ sáng tạo, khơi dậy cảm hứng sống tích cực.

Khi đó, phim tổng tài chỉ còn là một trong nhiều lựa chọn giải trí, không đủ sức chi phối toàn bộ thị hiếu và chuẩn mực xã hội.

Nhìn chung, vấn đề không phải là có hay không dòng phim tổng tài, mà là cách chúng ta ứng xử với nó.

Nếu biết nhìn nhận nghiêm túc, vừa tạo không gian cho tự do sáng tạo, vừa giữ gìn chuẩn mực văn hóa, chúng ta có thể biến thách thức thành cơ hội. Từ đó, khán giả ngày càng trưởng thành trong thẩm mỹ, điện ảnh - truyền hình Việt Nam có cơ hội phát triển bền vững, đa dạng, vừa đáp ứng thị hiếu, vừa bồi đắp giá trị cho xã hội.

Dung Nguyễn