Phân tích kỹ thuật tên lửa hạt nhân Burevestnik của Nga

Tổng thống Vladimir Putin ngày 26/10 cho biết Nga đã hoàn tất thử nghiệm cuối cùng với tên lửa hành trình hạt nhân Burevestnik và ra lệnh chuẩn bị hạ tầng để đưa vào trực chiến. Theo Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov, vụ thử 21/10 cho thấy tên lửa bay 14.000 km trong 15 giờ. Với động cơ ramjet sử dụng lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ, Burevestnik được giới thiệu có tầm bay gần như không giới hạn và quỹ đạo khó đoán, cho phép tiếp cận mục tiêu từ hướng bất ngờ.

Tên lửa Burevestnik trong vụ phóng thử hồi năm 2018. Ảnh: BQP Nga

Tổng quan bối cảnh

Burevestnik (mã 9M730) được Tổng thống Nga công bố cùng 5 hệ thống chiến lược khác trong thông điệp liên bang tháng 3/2018. Truyền thông Nga cho hay dự án bắt đầu từ đầu những năm 2000, sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp ước Chống tên lửa đạn đạo (ABM) ký năm 1972. Nga kỳ vọng khí tài này góp phần duy trì cân bằng chiến lược trước các sáng kiến phòng thủ tên lửa mới.

Phân tích kỹ thuật: động cơ ramjet hạt nhân và thiết kế

Nguyên lý động lực

Burevestnik sử dụng động cơ phản lực dòng thẳng (ramjet). Ở tốc độ bay cao, không khí được nén tự nhiên khi đi vào cửa hút, sau đó được đốt nóng nhờ nguồn nhiệt từ lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ, rồi xả qua vòi phụt để tạo lực đẩy. Cách tiếp năng lượng này loại bỏ giới hạn nhiên liệu hóa thạch, tạo nên tầm bay gần như không giới hạn trên lý thuyết.

Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân (NIT) nhận định tên lửa có thể bay nhiều ngày sau khi phóng, mang một hoặc nhiều đầu đạn hạt nhân. Viện IISS dẫn nguồn tạp chí quân sự Nga cho biết tầm bắn tối đa về lý thuyết là 20.000 km.

Hình dáng, nền tảng phóng

Hình ảnh công khai cho thấy Burevestnik có hình dáng tương tự tên lửa hành trình Kh-101 trang bị cho Tu-95MS và Tu-160, nhưng kích thước lớn hơn đáng kể, nên nhiều khả năng được phóng từ tàu chiến hoặc bệ phóng mặt đất.

Dẫn đường, độ cao bay và quỹ đạo

Theo IISS, tên lửa được cho là bay ở độ cao 50–100 m, khiến hệ thống phòng thủ tên lửa khó phát hiện từ xa và rút ngắn thời gian phản ứng. Trong hành trình, tên lửa có thể liên tục đổi hướng để vòng tránh mạng lưới cảnh báo sớm trên biển và trên không, tận dụng tầm bay gần như không giới hạn để chọn hướng tiếp cận ít bị giám sát nhất.

Đồ họa mô phỏng năng lực của tên lửa Burevestnik. Video: RIA Novosti

Thông số chính theo thông tin công bố

Chiến thuật và vai trò tác chiến

Không quân Mỹ năm 2020 đánh giá Burevestnik tạo cho Nga một năng lực tấn công xuyên lục địa độc nhất. Với khả năng bay thấp, đổi hướng liên tục và tầm bay gần như không giới hạn, tên lửa có thể lựa chọn hành lang tiếp cận ít bị theo dõi, tấn công từ các hướng không ngờ tới.

Một số nhà quan sát phương Tây cho rằng nếu tốc độ chỉ cận âm, Burevestnik có thể bị bắn hạ khi lọt vào vùng tác chiến của phòng không đối phương. Rủi ro lộ diện cũng tăng theo thời gian bay. Phản hồi quan điểm này, chuyên gia Nga Alexei Leonkov nhấn mạnh vai trò của Burevestnik là đòn đánh bồi “xóa sổ những gì còn sót lại” sau đòn ICBM đầu tiên, khi mạng phòng không đối phương đã suy yếu.

So sánh năng lực

So với tên lửa hành trình thông thường: Burevestnik khác biệt ở nguồn năng lượng hạt nhân, cho phép thời gian bay kéo dài và tiếp cận mục tiêu qua quỹ đạo vòng tránh rộng. Tuy nhiên, ưu thế tốc độ không được nhấn mạnh; một số đánh giá cho là cận âm.
So với ICBM: Theo nhà phân tích John Pike, ICBM truyền thống đơn giản, rẻ và hiệu quả hơn. Burevestnik bổ sung cách tiếp cận mục tiêu linh hoạt, nhưng không thay thế vai trò răn đe hạt nhân cơ bản của ICBM.

Rủi ro kỹ thuật và an toàn

Giới chuyên gia cho rằng độ bền linh kiện trong môi trường vận hành khắc nghiệt là hạn chế lớn, khiến thời gian bay liên tục bị giới hạn bởi độ tin cậy hệ thống. Năm 2019, ít nhất 5 chuyên gia hạt nhân Nga thiệt mạng sau một vụ nổ kèm rò rỉ phóng xạ trong thử nghiệm ở Biển Trắng, được tình báo Mỹ nghi ngờ liên quan dự án Burevestnik. Câu hỏi về loại chất phóng xạ phát tán khi bay và số phận lò phản ứng khi tên lửa chạm mục tiêu vẫn được đặt ra.

Tác động tới cán cân răn đe

Bối cảnh phát triển Burevestnik gắn với thay đổi cấu trúc kiểm soát vũ khí sau khi Mỹ rút khỏi ABM. Theo Reuters, vụ phóng thử gần đây, cùng cuộc diễn tập bộ ba răn đe hạt nhân trước đó, được xem là tín hiệu khẳng định quyết tâm duy trì năng lực răn đe. Một số quan sát cho rằng dự án càng có ý nghĩa khi Mỹ công bố chương trình lá chắn “Vòm Vàng”.

Tổng kết, Burevestnik là nỗ lực công nghệ nhằm phá vỡ giới hạn tầm bay của tên lửa hành trình bằng nguồn năng lượng hạt nhân. Giá trị quân sự của hệ thống nằm ở khả năng tiếp cận mục tiêu theo quỹ đạo phi truyền thống và bay thấp, trong khi hiệu quả chi phí, độ tin cậy và an toàn vẫn là vấn đề cần được chứng minh qua vận hành thực tế.

Nga phóng thử tên lửa hành trình hạt nhân Burevestnik hồi năm 2018. Video: BQP Nga

CTVX