Pháp luật phải trở thành điểm tựa vững chắc cho doanh nghiệp an tâm làm ăn

Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ, với sự chuyển mình sâu sắc về cả chính sách và thách thức không nhỏ trong quá trình thực thi pháp luật, đặc biệt là với cộng đồng doanh nghiệp và người dân. Các quy định mới liên tục được ban hành trong khi việc tiếp cận, thấu hiểu và tuân thủ chúng vẫn còn là một bài toán cần thêm thời gian để trả lời.

Theo Nghị quyết 66 ngày 30-4-2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, một nội dung quan trọng được đề cập đến là “không hình sự hóa các mối quan hệ kinh tế, hành chính, dân sự; không dùng biện pháp hành chính để can thiệp, giải quyết các tranh chấp dân sự, kinh tế”. Để đảm bảo nguyên tắc này được thực hiện nhất quán, tạo dựng niềm tin và môi trường kinh doanh lành mạnh thì rất cần sự quyết tâm và nỗ lực không ngừng từ các cơ quan quản lý.

Doanh nghiệp phải vừa cố gắng duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh, vừa phải liên tục cập nhật, tìm hiểu và tuân thủ các quy định pháp luật mới. Ảnh minh họa: HOÀNG GIANG

Xây dựng niềm tin của doanh nghiệp vào hệ thống pháp luật

Với sự ra đời của bộ tứ Nghị quyết Trung ương Đảng là Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24-1-2025 về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4-5-2025 về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, hàng loạt văn bản pháp luật đã được xây dựng mới hoặc chỉnh sửa, bổ sung.

Tuy nhiên, sự ra đời của rất nhiều văn bản pháp luật mới trong một thời gian ngắn khiến người dân và doanh nghiệp không đủ thời gian chuẩn bị và thích ứng. Điều này dẫn đến tình trạng doanh nghiệp phải vừa cố gắng duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh, vừa phải liên tục cập nhật, tìm hiểu và tuân thủ các quy định pháp luật mới.

Một trong những vấn đề cốt lõi là khả năng tiếp cận pháp luật của người thực thi. Pháp luật, dù có ý nghĩa tích cực đến đâu, nếu không được phổ biến một cách hiệu quả, dễ hiểu và kịp thời thì sẽ khó đi vào cuộc sống. Các hình thức phổ biến pháp luật hiện nay, mặc dù đa dạng, vẫn chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa và hộ kinh doanh cá thể.

Do vậy, việc giải thích và hướng dẫn áp dụng pháp luật trước khi áp dụng các biện pháp chế tài là vô cùng quan trọng. Nhiều trường hợp vi phạm pháp luật chỉ do thiếu hiểu biết, nhầm lẫn hoặc do quy định chưa rõ ràng. Khi pháp luật chỉ tập trung vào việc áp dụng chế tài, đặc biệt là chế tài hình sự mà bỏ qua vai trò của việc giáo dục, cảnh báo và hỗ trợ tuân thủ thì điều này có thể gây ra những hệ quả khó lường. Niềm tin của doanh nghiệp vào hệ thống pháp luật có thể bị xói mòn, dẫn đến tâm lý lo sợ, né tránh và thậm chí là gây khó khăn cho công tác quản lý của Nhà nước.

Góc nhìn từ ví dụ thực tiễn

Thử lấy ví dụ một giám đốc đã dùng tài khoản cá nhân để nhận tiền của khách, không xuất hóa đơn, không kê khai doanh thu. Với hành vi này, căn cứ vào các quy định hiện hành về nghĩa vụ thuế, ông đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội trốn thuế.

Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện thể chế và cải thiện môi trường kinh doanh nhằm đạt mục tiêu đến năm 2030 lọt vào nhóm 3 nước hàng đầu ASEAN và top 30 thế giới. Ảnh minh họa: LÊ THUẬN

Tuy nhiên, cần xem xét rằng nếu hành vi vi phạm của ông thực sự xuất phát từ sự thiếu hiểu biết hoặc từ sự chưa rõ ràng của các quy định pháp luật trong một bối cảnh chung còn nhiều bất cập, hoặc do một thói quen kinh doanh tồn tại tương đối phổ biến trên thực tế thì việc áp dụng chế tài hình sự đối với ông phải chăng là quá nặng nề? Câu hỏi đặt ra là: Có nên xử lý hình sự một hành vi phổ biến, quen thuộc, chưa được cảnh báo, chưa được hướng dẫn trong một môi trường chưa chuẩn hóa?

Khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật, cơ quan nhà nước có thẩm quyền sẽ áp dụng các biện pháp chế tài. Việc lựa chọn biện pháp chế tài phải dựa trên tính chất, mức độ của hành vi vi phạm, hậu quả gây ra và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ. Áp dụng pháp luật trong thực tiễn không chỉ đơn giản là việc áp dụng đúng các điều khoản của luật, mà còn là khả năng đánh giá một hành vi trong bối cảnh xã hội cụ thể, cân nhắc mức độ nguy hiểm thực sự và chọn công cụ xử lý phù hợp nhất.

Trong ví dụ nêu trên, áp dụng biện pháp xử lý hành chính, truy thu thuế, cảnh báo, thậm chí hỗ trợ kê khai lại đã đủ để khắc phục hậu quả, đồng thời giáo dục và định hướng doanh nghiệp tuân thủ pháp luật tốt hơn trong tương lai; việc truy cứu trách nhiệm hình sự là quá nặng nề, có thể gây ra những phản ứng tiêu cực. Doanh nghiệp sẽ cảm thấy bất an khi hoạt động kinh doanh, lo ngại rằng những sai sót nhỏ hoặc không cố ý có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Khi đó, doanh nghiệp có thể chọn những cách làm an toàn, ít rủi ro nhưng cũng ít đột phá, kìm hãm sự sáng tạo và đổi mới; có thể khiến sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân bị ảnh hưởng.•

(*) TS Vũ Kim Hạnh Dung hiện là giảng viên Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM), luật sư Trần Văn Đạt hiện là trọng tài viên Trung tâm trọng tài thương nhân Việt Nam.

(*) TS Vũ Kim Hạnh Dung hiện là giảng viên Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐHQG TP.HCM), LS Trần Văn Đạt hiện là trọng tài viên Trung tâm trọng tài Thương nhân Việt Nam.

TS VŨ KIM HẠNH DUNG - Luật sư TRẦN VĂN ĐẠT (*)