Phát huy nghệ thuật truyền thống nhìn từ Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch

Tuy nhiên, từ liên hoan cũng cho thấy không ít vấn đề mà có lẽ không chỉ với riêng nghệ thuật Tuồng và Dân ca kịch.

Nỗ lực vượt khó, vượt mưa lũ để gìn giữ nghệ thuật truyền thống

Hội tụ đội ngũ hùng hậu với khoảng 1.000 nghệ sĩ, diễn viên của 10 đơn vị nghệ thuật, liên hoan mang đến với khán giả 14 vở diễn (gồm 8 vở Tuồng, 6 vở Dân ca các thể loại).

Như nhận định của Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông thì mỗi vở diễn, mỗi vai diễn không chỉ thể hiện năng lực nghề nghiệp mà còn là kết tinh của tình yêu nghề, của khát vọng tiếp nối truyền thống, đổi mới phương thức biểu đạt để phù hợp với nhu cầu thưởng thức ngày càng cao của công chúng trong bối cảnh mới.

Những tràng pháo tay nồng nhiệt, những khoảnh khắc xúc động của liên hoan sẽ tiếp tục là động lực để đội ngũ nghệ sĩ thêm tự tin, bền bỉ và sáng tạo hơn nữa. Mỗi tác phẩm, mỗi nhân vật sân khấu là minh chứng sinh động cho tinh thần kiên trì gìn giữ hồn cốt dân tộc trong bối cảnh hội nhập và phát triển.

Các nghệ sĩ hạnh phúc đón nhận giải thưởng của mùa liên hoan năm 2025.

Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật, NSND Lê Tiến Thọ cũng cho rằng, các vở diễn tham gia liên hoan năm nay có đề tài phong phú, đa dạng và là những bông hoa nghệ thuật tươi đẹp, giúp khán giả hiểu và thêm yêu sân khấu Tuồng và Dân ca trong thời kỳ bước vào kỷ nguyên mới. Các nghệ sĩ đã khắc phục các khó khăn để phát huy, thể hiện thật tốt hình tượng nhân vật, giữ được bản sắc nghệ thuật, thực hiện quy chế giải thưởng đã đề ra.

Đáng chú ý, các đơn vị nghệ thuật sân khấu ở miền Trung từ Huế trở vào tới Nha Trang vừa trải qua trận lũ lụt vượt mốc lịch sử, phải khẩn trương vì tập luyện để đến với liên hoan. Sau đêm diễn, các nghệ sĩ phải trở về ngay miền Trung với lo âu cho người thân vì mưa lũ. Vì vậy, khi nghệ sĩ vượt khó khăn đến với liên hoan đã xứng đáng đoạt giải - giải thưởng cho lòng yêu nghề.

Về kịch bản, tác giả trong liên hoan có nhiều kinh nghiệm trong sáng tác, có hiểu biết về loại hình. Nhiều tác giả chuyển thể có nghề nên xử lý làn điệu đa dạng trong tình huống, hoàn cảnh, trong giải quyết mâu thuẫn, xung đột, xây dựng được trò diễn.

Nhiều nghệ sĩ biểu diễn thành công, tạo ấn tượng cho bạn nghề và khán giả yêu nghệ thuật. Nhiều động tác vũ đạo, những làn điệu khó trong nghệ thuật Tuồng và Dân ca, các nghệ sĩ đều thể hiện thuần thục, giữ được nét cơ bản và thắp lên ngọn lửa thăng hoa, truyền cảm. Nếu tác giả, đạo diễn biết tạo tích, tạo trò, phát huy được sở trường của loại hình nghệ thuật, các nghệ sĩ, diễn viên đều biểu diễn thăng hoa.

Qua Liên hoan những lớp Tuồng, lớp Dân ca trong một số tiết mục đã tạo nên ấn tượng như lớp Tuồng “Khúc Thừa Mỹ tự sự” trong vở “Lửa cháy thành Phiên Ngung”, lớp “Hồ Quý Ly thất thế” trong vở “Nhìn lại một vương triều”, lớp “Nguyễn Trung Trực quỳ lạy mẹ” trong vở “Anh hùng”, lớp “Điểm Bích tán Huyền Quang” trong vở “Cung phi Điểm Bích”…

Nhưng vẫn còn nhiều điểm đáng tiếc

Tuy nhiên, NSND Lê Tiến Thọ cũng cho rằng có khá nhiều điểm đáng tiếc. Có những kịch bản, tác giả nói thay nhân vật hay đặt vấn đề ra nhưng không giải quyết tới nơi tới chốn. Tác giả và tác giả chuyển thể chưa kết hợp nhuần nhuyễn 3 yếu tố của kết cấu kịch bản Tuồng - Dân ca kịch đó là “tự sự - kịch tính - trữ tình”.

Có đạo diễn dàn dựng nhiều tác phẩm nên dễ bị trùng lặp. Có đạo diễn tham gia nhiều chức danh, có đạo diễn chưa nắm được hết quy định về tính ước lệ cho nên sân khấu trang trí nhiều bục bệ, diễn viên đi hia cong, lên xuống gặp khó khăn. Nhiều tiết mục họa sĩ chưa quan tâm tới mỹ thuật đặc trưng của các thời kỳ, vì vậy, đạo diễn, họa sĩ cho nhân vật nữ thời Lý, Trần đội khăn vành dây…

Có đạo diễn khai thác những trò diễn truyền thống đưa vào vở lịch sử không biết chọn lọc, gây phản cảm. Có những đạo diễn lấy cảnh trí để che lấp nghệ thuật biểu diễn như cho diễn viên chui vào phông màn, hay đứng đằng sau cảnh cứng chỉ hở nửa mặt; tả cái chết bằng cách treo cái áo từ trên cao hạ xuống,… nên không có đất cho diễn viên phô diễn. Trang trí sân khấu, hình ảnh màn hình LED và trang trí cách điệu trên sân khấu không ăn nhập vào nhau. Nhiều vở diễn đưa ca khúc vào làm phá đi làn điệu của Tuồng và Dân ca.

Nghệ sĩ biểu diễn trong Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch năm 2025.

NSND Lê Tiến Thọ còn thẳng thắn chỉ ra rằng, mục đích của liên hoan là đi săn tìm huy chương để phong danh hiệu. Bất chấp về cấu trúc, về chủ đề, Giám đốc, chỉ đạo nghệ thuật, tác giả, đạo diễn phải cho diễn viên có thời gian xuất hiện trong vở diễn. Vì vậy, có những vai thừa trong kết cấu. Kịch bản có những lớp diễn chỉ chú tâm khai thác hát để khoe giọng. Vở diễn đã vượt quá thời gian quy định.

Ông cũng cho rằng, để có những mùa liên hoan tiếp theo thành công hơn, nâng cao chất lượng, phát huy những giá trị nghệ thuật Tuồng và Dân ca phục vụ nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của nhân dân, Cục Nghệ thuật biểu diễn nên lên kế hoạch cụ thể, thông báo cho các đơn vị để chuẩn bị kịch bản, đạo diễn, ê kíp sáng tạo. Tránh trường hợp một tác giả, đạo diễn, ê kíp sáng tạo có nhiều tác phẩm trong Liên hoan làm giảm chất lượng nghệ thuật.

Cục Nghệ thuật Biểu diễn cần tổ chức đoàn nghệ sĩ có nghề tới xem, góp ý trước khi đơn vị tham gia liên hoan. Những đơn vị có chất lượng nghệ thuật không đảm bảo sẽ không được triệu tập tham gia. Sau liên hoan, Cục Nghệ thuật Biểu diễn kết hợp với các cơ quan chức năng tổ chức hội thảo đánh giá chất lượng nghệ thuật, góp ý chỉnh sửa Quy chế tổ chức, Quy chế giải thưởng, Hội đồng Nghệ thuật để hạn chế những bất cập, tìm giải pháp để nâng cao chất lượng nghệ thuật.

Cũng theo NSND Lê Tiến Thọ, với bất kỳ liên hoan nào thì Hội đồng Nghệ thuật cần có tiếng nói khách quan, trung thực để góp phần cho nghệ thuật phát triển; phải biết cái khó, cái khổ của sáng tạo, của nghệ thuật sân khấu truyền thống trong giai đoạn hiện nay và không tư lợi cá nhân, không để mang tiếng tiêu cực trong việc chạy Huy chương.

Lan – Hoa