Phát huy vai trò cộng đồng trong bảo tồn đa dạng sinh học

Chuyển biến sâu sắc trong nhận thức

Một đêm giữa tháng 8-2025, bãi biển thôn Đông, xã đảo Nhơn Châu, người dân, cán bộ xã và thành viên Tổ chức cộng đồng (TCCĐ) bảo vệ nguồn lợi thủy sản có mặt để chứng kiến giây phút hàng chục chú rùa con thuộc loài vích (Chelonia mydas)-nằm trong danh sách nguy cấp của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN)-đội cát ngoi lên và chập chững bò về phía biển.

“Đây là niềm hạnh phúc lớn, vì rùa biển chỉ tìm đến những bãi biển an toàn để đẻ trứng. Sự trở lại của chúng là minh chứng cho nỗ lực bảo tồn của cộng đồng”-ông Dương Hiệp Hưng, Chủ tịch UBND xã đảo Nhơn Châu- xúc động chia sẻ.

Rùa con chào đời tại xã đảo Nhơn Châu vào tháng 8-2025. Ảnh: Đ.P

Theo Chi cục Thủy sản (Sở Nông nghiệp và Môi trường), từ năm 2016 đến nay, ngư dân trong tỉnh đã cứu hộ, thả về biển 46 cá thể rùa biển, bảo vệ thành công 14 ổ trứng, đưa hơn 670 rùa con trở lại đại dương. Điều này cho thấy sự chuyển biến sâu sắc trong nhận thức: Từ chỗ xem rùa là nguồn thực phẩm, người dân nay đã coi chúng là báu vật của đại dương, cần được bảo vệ, phát triển.

Điều đáng nói, thành công này không chỉ nhờ sự chỉ đạo của ngành chức năng, chính quyền mà còn là sự vào cuộc đầy trách nhiệm của cộng đồng ngư dân địa phương, những người gắn bó trực tiếp với biển, sống nhờ biển và nay đang trở thành lực lượng tiên phong trong công tác bảo tồn.

Tại vịnh Quy Nhơn, 4 TCCĐ bảo vệ nguồn lợi thủy sản tại Nhơn Lý, Nhơn Hải (nay là phường Quy Nhơn Đông), Ghềnh Ráng (phường Quy Nhơn Nam) và xã đảo Nhơn Châu được thành lập từ những năm 2020-2021, trực tiếp quản lý hơn 46 ha vùng biển ven bờ.

Khu vực biển Hòn Khô nhỏ (phường Quy Nhơn Đông) được giao cho cộng đồng quản lý bảo vệ. Ảnh: Ái Trinh

Từ khi được giao quyền quản lý, người dân đã trở thành “người gác biển” thực thụ, tham gia tuyên truyền, tuần tra, thả phao tiêu khu vực biển được giao, bảo vệ môi trường, thu gom rác thải, bắt sao biển gai, quan trắc rạn san hô và cứu hộ rùa biển...

Những nỗ lực này bước đầu mang lại kết quả rõ rệt. Tại các khu vực biển được giao cho TCCĐ quản lý, bảo vệ như: Bãi Dứa, độ phủ san hô từ mức 62% đã tăng lên 75,6%; tại Hòn Khô nhỏ, con số cũng cải thiện từ 36% lên 44,3%. Người dân không chỉ thấy môi trường biển hồi sinh mà còn nhận được lợi ích thiết thực khi du lịch sinh thái phát triển.

“Điều quan trọng là cộng đồng thấy rõ quyền lợi gắn liền với trách nhiệm. Bảo vệ biển không chỉ vì môi trường mà còn giúp du lịch phát triển, ngư dân có thêm sinh kế”-ông Nguyễn Ngọc Nam, Trưởng Ban TCCĐ Nhơn Hải (phường Quy Nhơn Đông)-khẳng định.

Sức mạnh cộng đồng hồi sinh biển, đầm

Câu chuyện thay đổi ở Nhơn Hải là một ví dụ điển hình. Từ một làng chài ô nhiễm, bãi biển ngập rác, nay đã trở thành điểm đến du lịch xanh nổi tiếng. Người dân từ chỗ vô tư quăng rác xuống biển nay tự giác phân loại, giữ gìn môi trường.

TCCĐ Nhơn Hải được thành lập, vừa tạo việc làm cho thanh niên địa phương, vừa tham gia bảo vệ rạn san hô. Nhờ vậy, rùa biển đã quay trở lại đẻ trứng ngay sát khu dân cư tại bãi biển Mũi Cồn trong nhiều năm liền-một minh chứng rõ nét cho sự hồi sinh của môi trường.

Ở đầm Trà Ổ (thuộc các xã Phù Mỹ Bắc, Phù Mỹ Đông và xã Bình Dương), năm 2024, một TCCĐ khác cũng được giao quyền quản lý hơn 1.140 ha mặt nước.

Từ khi thành lập đến nay, TCCĐ bảo vệ nguồn lợi thủy sản đầm Trà Ổ thường xuyên tổ chức tuần tra giám sát hoạt động khai thác thủy sản trên đầm, truy quét các hoạt động khai thác thủy sản bằng xung điện và đã tịch thu được 2 ghe, 12 bình ắc quy, 7 máy biến thế và 14 bộ kích điện. Nhờ đó, nguồn lợi thủy sản được phục hồi, tạo sinh kế ổn định cho hàng trăm hộ dân.

“Trước kia tình trạng khai thác tận diệt diễn ra phổ biến, nguồn lợi suy giảm nghiêm trọng. Nay nhờ sự đồng lòng, ý thức ngư dân nâng cao, đầm đã dần hồi sinh”-ông Lê Việt Thanh-Phó Ban TCCĐ đầm Trà Ổ cho biết.

Tổ chức cộng đồng Nhơn Hải (phường Quy Nhơn Đông) thu gom rác thải dưới đáy biển và bắt sao biển gai. Ảnh: Đ.P

Ông Trần Quốc Khánh-Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường-đánh giá cao nỗ lực và sự tích cực của các TCCĐ trong bảo tồn đa dạng sinh học biển. Tuy nhiên, theo ông, để bảo tồn hiệu quả, cần phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò cộng đồng.

“Kinh nghiệm từ vịnh Quy Nhơn và đầm Trà Ổ cho thấy khi người dân được trao quyền, có cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng và được hỗ trợ sinh kế, họ sẽ sẵn sàng chung tay bảo tồn biển”-ông Khánh cho biết.

Những chú rùa con chào đời, những rạn san hô dần hồi sinh tại vịnh Quy Nhơn hay nguồn lợi thủy sản đầm Trà Ổ dần khôi phục trù phú… chính là minh chứng sống động cho sức mạnh cộng đồng.

Gia Lai đang từng bước chứng tỏ rằng, khi người dân được trao quyền, nâng cao nhận thức và có lợi ích gắn liền với tài nguyên, họ sẽ trở thành lực lượng tiên phong gìn giữ biển cả. Đó không chỉ là câu chuyện bảo tồn, mà còn là nền tảng để xây dựng một nền kinh tế biển xanh, bền vững cho hôm nay và mai sau.

ÁI TRINH