Phạt lao động công ích với người vi phạm giao thông: Khó ở đâu?

Xử phạt người vi phạm giao thông bằng lao động công ích là hình thức xử phạt đã được nêu ra từ chục năm trước, nhưng tới nay vẫn chưa thể triển khai thực hiện. Vậy, phạt lao động công ích với người vi phạm giao thông còn gặp khó ở đâu?

(Ảnh minh họa)

Không ít lần chứng kiến các trường hợp trẻ vị thành niên tụ tập, lạng lách, đánh võng, gây nguy hiểm cho người đi đường, ông Nguyễn Văn Tài (ở Cầu Giấy, Hà Nội) rất đồng tình việc bổ sung hình thức phạt lao động công ích với một số hành vi vi phạm giao thông, nhất là những lỗi cố ý: “Tôi cho là cũng nên thế, để cho họ chừa. Tôi cho là sẽ cải thiện được nhiều về giao thông, nhất là bọn trẻ trẻ, họ sẽ đi cẩn thận hơn và không vượt ẩu”.

Cũng tán thành việc phạt lao động công ích, theo chị Nguyễn Thị Phương Thủy (ở Tây Hồ, Hà Nội), người vi phạm khi bị phạt lao động công ích sẽ bị động chạm đến tự ái nên có tác dụng răn đe hơn: “Người ta phải nhận thức được rằng đây là hành vi vi phạm pháp luật, mà để người ta nhận thức được thì phải có chế tài. Ở đây khi anh đi lao động công ích nó liên quan đến sĩ diện của người ta và tôi rất ủng hộ biện pháp này”.

Một số người tham gia giao thông cũng đồng tình với việc bổ sung hình thức lao động công ích khi xử phạt vi phạm giao thông để tăng hiệu quả răn đe:

- "Đối với các cháu thanh thiếu niên thì mức chế tài để xử lý đối với các cháu rất nhẹ, xử phạt hành chính cũng chỉ một nửa, nên cũng cần có hình thức rẳn đe triệt để".

- "Em nghĩ là cũng ổn. Camera, mọi thứ đều có thể quản lý chặt vấn đề đấy”.

Để áp dụng hình thức phạt lao động công ích với các hành vi vi phạm giao thông, cần được quy định trong nghị định xử phạt.

Thượng tá Nguyễn Văn Quỹ, nguyên cán bộ Đội CSGT số 1, Phòng CSGT, Công an TP. Hà Nội cho rằng, phạt lao động công ích đã được quy định trong Bộ luật Hình sự về cải tạo không giam giữ, được áp dụng trong các trường hợp phạm tội lần đầu hoặc các tội nhẹ, thay thế cho hình phạt cải tạo không giam giữ. Tuy vậy, để áp dụng hình thức này với các hành vi vi phạm giao thông, cần được quy định trong nghị định xử phạt:

"Khi có Luật thì cũng phải có nghị định xử phạt vi phạm hành chính, đầu tiên phạt tiền, sau đó có hình thức xử phạt bổ sung, là lao động công ích, là trừ điểm…Muốn làm được việc đó phải đưa vào nghị định, với những hành vi nguy hiểm cho xã hội, hoặc những hành vi có thể dẫn đến nguồn nguy hiểm cho xã hội, chẳng hạn như lạng lách, đánh võng, đi ngược chiều trên đường cao tốc…”, Thượng tá Nguyễn Văn Quỹ cho hay.

TS Trần Hữu Minh, Chánh Văn phòng UBATGTQG cũng cho rằng, hướng phạt lao động công ích là rất hay và nhân văn, vì phạt tiền đôi lúc gây sức ép không cần thiết, không phải ai cũng đủ tiền để nộp phạt. Ngược lại, lao động công ích là giải pháp mà người vi phạm phải dành thời gian suy nghĩ về vi phạm của mình, về hậu quả do mình gây ra.

“Yêu cầu bắt buộc lao động công ích đối với người vi phạm là một hướng giải pháp rất đúng, rất hợp lý. Tất nhiên xen vào từng tình tiết, từng vụ việc cụ thể thì chúng ta sẽ phải bàn chi tiết. Chẳng hạn khi yêu cầu một người làm công việc cụ thể thì người đó phải được chỉ dẫn, phải đảm bảo an toàn”, TS Trần Hữu Minh nêu ý kiến.

Mặc dù ủng hộ đề xuất phạt lao động công ích, nhưng ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam băn khoăn về tính khả thi khi thực hiện: “Đối tượng vi phạm Luật Giao thông rất đa dạng về lứa tuổi, ngành nghề, điều kiện để thực thi quy định này. Thứ 2 là cái công việc có thể bố trí cho người vi phạm làm cũng là cả câu chuyện rồi điều kiện quản lý, hướng dẫn cho người ta làm, đi lại, các điều kiện để thực thi ý tưởng này rất là khó”.

Dưới góc độ pháp lý, luật sư Quách Thành Lực, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, hiện Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2020 chưa có quy định chính thức về hình phạt này, nên để đưa vào thực tiễn, cần sửa đổi, bổ sung quy định về xử phạt lao động công ích trong Luật, đồng thời có những đánh giá tác động xã hội cụ thể.

“Chúng ta phải nghiên cứu, đánh giá xem dư luận, nhân dân có chấp nhận điều này không, người chịu hình phạt lao động công ích có dễ dàng chấp nhận không. Ngoài ra cần xem xét, đánh giá xem chúng ta sẽ tổ chức thực hiện nó dưới hình thức thế nào, tốn bao nhiêu chi phí và quy mô thế nào để thực hiện lao động công ích”, luật sư Quách Thành Lực phân tích.

PGS.TS Phạm Hoàng Kiên, Giảng viên Trường Đại học Giao thông vận tải Hà Nội cho rằng, hình phạt lao động công ích không chỉ mang tính răn đe mà còn góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người vi phạm đối với cộng đồng. Thế nhưng để thực hiện được cần giải quyết một số khó khăn trong thực tiễn:

“Khi chúng ta triển khai thực hiện phải làm sao có cơ chế quản lý, giám sát để tránh phát sinh tiêu cực khi triển khai thực hiện; làm sao để áp dụng những công nghệ như giám sát bằng camera, thẻ đọc thời gian để giảm chi phí giám sát thực hiện lao động công ích”.

Các chuyên gia cho rằng, hình thức xử phạt lao động công ích nếu đối chiếu với các quy định pháp luật hiện hành thì không thể thực hiện vì chưa có quy định cụ thể. Tuy nhiên, trước vấn nạn vi phạm, tai nạn giao thông gia tăng như hiện nay thì bổ sung hình thức xử phạt này là nên làm bởi nhiều nước trên thế giới đã áp dụng và mang lại hiệu quả rõ rệt.

Các chuyên gia cho rằng, hình thức xử phạt lao động công ích nếu đối chiếu với các quy định pháp luật hiện hành thì không thể thực hiện vì chưa có quy định cụ thể. (Ảnh minh họa: Google Studio)

Những rào cản cần vượt qua

Việc nghiên cứu bổ sung hình phạt lao động công ích đối với người vi phạm giao thông được nhiều chuyên gia xem là “liều thuốc” mới để xây dựng văn hóa giao thông an toàn, văn minh. Tuy nhiên, áp dụng như thế nào, cần bổ sung các quy định ra sao để có căn cứ thực hiện là việc cần sớm được tính tới.

Đề xuất buộc người vi phạm giao thông phải lao động công ích không phải bây giờ mới có. Từ năm 2016, đã có nhiều ý kiến đề xuất áp dụng chế tài phạt lao động công ích đối với người vi phạm giao thông. Tuy nhiên, từ đó đến nay, đề xuất này vẫn chỉ dừng lại ở mặt ý tưởng, kiến nghị chứ chưa được áp dụng vào thực tế vì nhiều nguyên nhân khác nhau.

Trong khi đó, lao động công ích được xem là biện pháp xử phạt nhân văn, vì không gây áp lực tài chính trong việc nộp phạt đối với người vi phạm, đặc biệt là những người có thu nhập thấp. Người vi phạm sẽ thực hiện các công việc phục vụ cộng đồng như quét dọn đường phố, sơn vạch kẻ đường, trồng cây xanh, hỗ trợ các hoạt động tuyên truyền về an toàn giao thông… để “chuộc lỗi” bằng hành động thiết thực. Đặc biệt, với đối tượng là thanh thiếu niên, việc áp dụng hình thức phạt lao động công ích sẽ phù hợp với tâm lý và khả năng của nhóm đối tượng này nên có nhiều ý nghĩa trong thực tiễn.

Việc áp dụng phạt lao động công ích khi vi phạm giao thông hoàn toàn có thể triển khai song cần vượt qua nhiều rào cản trong bối cảnh hiện nay.

Trước tiên là rào cản tâm lý về lao động công ích khi nhiều người không sẵn sàng thực thi hình phạt lao động để mọi người đều nhìn thấy; tâm lý xã hội chúng ta còn rất e ngại chuyện này, thậm chí có người còn cảm thấy bị xúc phạm danh dự khi phải thực hiện. Do đó, cần tuyên truyền, nâng cao nhận thức xã hội về ý nghĩa giáo dục của lao động công ích để mọi người thấy rằng, lao động công ích là hình thức giúp người vi phạm chuộc lỗi đối với cộng đồng, chứ không phải nhằm bêu riếu, hạ thấp con người.

Thứ nữa là rào cản về pháp lý, muốn áp dụng quy định này thì phải được luật hóa trước. Theo đó, phải có sự chuẩn bị bài bản, đồng bộ từ khâu xây dựng hành lang pháp lý đến tổ chức thực hiện. Cần có quy định cụ thể những hành vi nào áp dụng hình thức lao động công ích, thay thế hoặc kết hợp với các hình thức xử phạt khác như thế nào. Việc phân loại hành vi, thời gian lao động, nội dung công việc cần được cụ thể hóa, rõ ràng để bảo đảm tính minh bạch, công bằng và khả thi.

Cùng với đó, cần có cơ chế giám sát, kiểm tra chặt chẽ để bảo đảm người vi phạm thực hiện đúng hình phạt. Chính quyền địa phương, các đoàn thể, lực lượng chức năng phối hợp để tổ chức các hoạt động lao động công ích thiết thực và phù hợp.

Thực tế là dù chế tài hiện hành đã rõ ràng và nhiều mức phạt tăng nặng nhưng tình trạng tái phạm và coi thường luật giao thông vẫn diễn ra ở nhiều địa phương. Vì thế, phạt lao động công ích có thể là biện pháp bổ trợ cần thiết. Đây cũng là chế tài phù hợp để giáo dục, nâng cao ý thức của mọi người không chỉ vi phạm trong lĩnh vực giao thông mà trong nhiều lĩnh vực khác cũng cần bổ sung chế tài này.

Hơn nữa, muốn sớm áp dụng hình thức xử phạt này trong điều kiện hiện nay cần thiết phải giao nhiệm vụ cho một cơ quan, đơn vị cụ thể làm đầu mối chủ trì để nghiên cứu triển khai, sau đó có lộ trình rõ ràng để đưa vào áp dụng mới mong hình thức này có thể khả thi và mang lại hiệu quả trong thực tiễn.

Hình thức phạt lao động công ích đối với người vi phạm giao thông sẽ là một bước đi mới, thể hiện sự quyết liệt trong nỗ lực kéo giảm tai nạn giao thông và xây dựng một văn hóa giao thông an toàn, văn minh. Tuy nhiên, để quy định này đi vào thực tế, cần có những quy định cụ thể, phù hợp và đảm bảo tính khả thi trong quá trình triển khai.

Nguyễn Yên-Quách Đồng/VOV Giao thông