Phép thử lớn với châu Âu và Ukraine tại Nhà Trắng

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Thủ tướng Anh Keir Starmer, Thủ tướng Italy Giorrgia Meloni, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb và Tổng thư ký NATO Mark Rutte sẽ cùng Tổng thống Ukraine đến Nhà Trắng để gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Kể từ khi chiến sự Nga - Ukraine nổ ra vào năm 2022, phương Tây, đặc biệt là Mỹ và châu Âu đã thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ với Kiev. Tuy nhiên, đến giữa năm 2025, tình hình đã có nhiều biến chuyển khi nhiều quốc gia châu Âu chịu sức ép nội bộ về kinh tế và chính trị, trong khi Mỹ, dưới nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, thể hiện sự thay đổi về lập trường.

Ngay trước thềm cuộc gặp, Tổng thống Trump công khai tuyên bố rằng Ukraine “khó có thể” giành lại Crimea và gợi ý rằng khả năng gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) của Kiev là “không thực tế”.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Nhà Trắng hồi tháng 2/2025. Ảnh Reuters

Mặc dù vậy, đặc phái viên Steve Witkoff trước đó đã phát biểu rằng Tổng thống Nga Putin đã đồng ý ủng hộ một bảo đảm an ninh tương tự như nhiệm vụ phòng thủ tập thể của liên minh 32 thành viên này trong hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Mỹ tại Alaska hôm 15/8. “Chúng tôi đã có thể giành được sự nhượng bộ sau: Mỹ có thể cung cấp sự bảo vệ tương tự như Điều 5, đây là một trong những lý do thực sự khiến Ukraine muốn gia nhập NATO”, ông Witkoff nói với chương trình “State of the Union” của CNN. Điều 5 của NATO quy định rằng một cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên sẽ được coi là tấn công vào tất cả các quốc gia khác.

Những phát ngôn trên của Tổng thống Mỹ được đăng tải trên trang mạng Truth Social, không chỉ gây bức xúc tại Ukraine mà còn khiến các lãnh đạo châu Âu lo ngại cũng như củng cố thêm lý do để nhiều nguyên thủ châu Âu cùng xuất hiện bên cạnh ông Zelensky, tạo nên một mặt trận thống nhất nhằm không cho phép bất kỳ sự nhượng bộ nào từ phía Washington.

Các chuyên gia nhận định, lần này đến Washington, Tổng thống Ukraine không đơn thuần chỉ kêu gọi viện trợ như những chuyến thăm trước đó mà còn để khẳng định rằng Ukraine là quốc gia có chủ quyền và tương lai của đất nước ông không thể là “món hàng trao đổi” trên bàn cờ quốc tế, theo Reuters. Ông Zelensky cũng mang theo kỳ vọng về việc thiết lập một lệnh ngừng bắn tin cậy, đạt được cam kết an ninh dài hạn và giữ vững toàn vẹn lãnh thổ Ukraine. Dù nhiều người cho rằng những mục tiêu này là “lý tưởng hóa”, nhưng chúng phản ánh tâm thế kiên cường của Kiev sau hơn ba năm chiến đấu không ngừng nghỉ.

Sự hiện diện của các lãnh đạo châu Âu, vì thế, là cách để “ghìm cương” ông Trump. Châu Âu không muốn một giải pháp vội vàng, thiếu sự đồng thuận của Ukraine, càng không muốn bị biến thành khán giả trong cuộc chơi do Washington và Moscow đạo diễn.

Cuộc gặp ngày 18/8 cũng là cơ hội để châu Âu khẳng định vai trò. Sau nhiều năm bị chỉ trích là “phụ thuộc vào Mỹ”, lần này châu Âu cho thấy sự chủ động hơn, từ hỗ trợ quân sự, viện trợ nhân đạo cho đến xây dựng các liên minh như “Coalition of the Willing” nhằm duy trì hòa bình hậu chiến.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết: “Tôi rất vui mừng được đi cùng Tổng thống Ukraine và các nhà lãnh đạo châu Âu khác tới Nhà Trắng và gặp Tổng thống Mỹ. Kể từ khi cuộc xung đột bắt đầu, châu Âu đã luôn sát cánh cùng Ukraine đoàn kết. Chúng tôi sẽ ủng hộ Ukraine cho đến chừng nào cần thiết cho một nền hòa bình công bằng và lâu dài. Ukraine phải có khả năng bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Không thể có bất kỳ hạn chế nào đối với lực lượng vũ trang Ukraine”. Trong khi đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron bày tỏ: “Không thể có cuộc thảo luận về lãnh thổ liên quan đến Ukraine nếu không có các nhà lãnh đạo Ukraine được bầu cử dân chủ và hợp pháp. Không thể có cuộc thảo luận về Ukraine nếu không có người Ukraine. Tương tự như vậy, không thể có cuộc thảo luận về an ninh của châu Âu nếu không có chúng tôi”.

Một thông cáo chung đã được lãnh đạo Anh, Pháp và Đức đưa ra, cho biết các nước này sẵn sàng triển khai lực lượng giúp bảo vệ không phận và vùng biển của Ukraine ngay khi Nga và Ukraine đạt thỏa thuận ngừng các hành động thù địch; cũng như giúp lực lượng Ukraine tái vũ trang. Một số lãnh đạo châu Âu khác kêu gọi một lệnh ngừng bắn ngay lập tức cho cuộc xung đột Nga - Ukraine, mục tiêu mà Tổng thống Mỹ đã thay đổi, bằng cách ưu tiên một thỏa thuận hòa bình sau cuộc gặp với Tổng thống Nga Putin. Bộ Ngoại giao Ba Lan khẳng định: “Sẽ không thể đàm phán hòa bình dưới tiếng bom rơi”.

Có thể thấy rằng việc các nhà lãnh đạo châu Âu đưa ra tuyên bố đanh thép, “ủng hộ Kiev đến cùng” là một thông điệp quan trọng: Châu Âu sẵn sàng gánh vác nhiều hơn, cả trách nhiệm lẫn rủi ro, để bảo vệ nguyên tắc không thể vi phạm là biên giới không thể bị vẽ lại bằng vũ lực.

Tuy nhiên, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio mới đây đã phần nào giảm bớt kỳ vọng, nói rằng một thỏa thuận chấm dứt chiến tranh “còn rất xa vời”. “Chúng ta chưa với đến một thỏa thuận hòa bình. Chúng ta đã đạt được tiến bộ theo nghĩa là chúng ta đã xác định được những lĩnh vực tiềm năng có thể đạt được thỏa thuận, nhưng vẫn còn một số lĩnh vực bất đồng lớn”, Ngoại trưởng Rubio nói với chương trình “This Week” của ABC News.

Cuộc gặp tại Nhà Trắng không đảm bảo một kết cục rõ ràng. Có thể sẽ có những cam kết chung chung, có thể chỉ là thêm một vòng thảo luận. Ukraine có thể không đạt được mọi điều họ mong muốn hoặc Tổng thống Trump có thể tiếp tục theo đuổi cách tiếp cận “thỏa thuận lớn”. Nhưng giới quan sát nhận định một điều không thể phủ nhận rằng đây là cơ hội để các cường quốc châu Âu xác định vai trò trong việc duy trì trật tự quốc tế.

Duy Tiến