Phim Việt dành cho thiếu nhi: Bao giờ hết 'ăn đong'?

1. Một mùa hè nữa đã đến, với không ít phụ huynh có con ở độ tuổi học sinh thì cho con xem gì, chơi gì trong những ngày hè dài là một băn khoăn có thật. Có mặt tại các cụm rạp Việt Nam ngay từ những ngày đầu mùa hè này đã thấy không khí sôi động của dòng phim thiếu nhi. Sau một thời gian dài vắng bóng, lần đầu tiên, một bộ phim hoạt hình Việt Nam ra rạp vào đúng ngày Quốc tế thiếu nhi, đó là “Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội”.

Lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học nổi tiếng “Dế mèn phiêu lưu ký” của nhà văn Tô Hoài, đạo diễn Mai Phương cùng ê kíp của mình đã hiện thực hóa được giấc mơ làm một bộ phim hoạt hình chiếu rạp “made in Vietnam”.

Cảnh trong phim "Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội".

Nội dung phim là câu chuyện theo chân Dế Mèn vượt qua thử thách để tìm kiếm nơi hội tụ của lòng dũng cảm và tình bạn. Phim giữ tinh thần nguyên tác và mở rộng thêm tuyến nhân vật, cảnh trí và các tình tiết mới phù hợp với thị hiếu thiếu nhi hiện đại. Câu chuyện phim được lấy bối cảnh thế kỷ XXI, vì thế không gian đồng quê trong truyện Tô Hoài biến thành Hà Nội hiện đại với Công viên Lênin, Cột cờ Hà Nội, Cầu Long Biên, chùa Một Cột, đường sắt Bắc - Nam. Xóm Lầy Lội - vốn là một nơi trong lành nay bị ô nhiễm môi trường, trở thành nơi tập kết rác.

Sau “Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội” là “Trạng Quỳnh nhí - Truyền thuyết Kim Ngưu”. Phim được phát triển từ series phim hoạt hình “Trạng Quỳnh” từng rất thành công trên YouTube. Để tránh “đối đầu” với “Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội”, mới đây, nhà sản xuất phim chủ động dời lịch chiếu tới ngày 20/6. Phim lồng ghép các yếu tố trinh thám, hài hước và truyền thuyết dân gian. Câu chuyện đưa các bạn nhỏ đến hành trình truy tìm bí mật của sao Kim Ngưu - biểu tượng của trí tuệ và lòng dũng cảm.

Mừng thì mừng vậy nhưng nhìn vào cuộc đua phim hè thì phần lớn sân chơi vẫn thuộc về những bộ phim nước ngoài. Tiêu biểu của mùa hè này phải kể tới sự khuấy đảo phòng vé của thương hiệu quốc dân Doraemon. Phim điện ảnh mới nhất “Doraemon: Nobita và cuộc phiêu lưu vào thế giới trong tranh” đã thu về hơn 45 tỷ đồng chỉ sau vài ngày công chiếu. Phần phim thứ 44 trong loạt phim điện ảnh Doraemon ngay từ lúc ra mắt đã lập tức thống lĩnh bảng xếp hạng, cho thấy thương hiệu mèo máy Nhật Bản này vẫn giữ được sức hút ổn định tại thị trường Việt Nam.

Trong khi đó, “Lilo & Stitch” của Disney với phiên bản người đóng được đánh giá là bước thử mới lạ của hãng này tại thị trường châu Á. Sử dụng lối kể câu chuyện gia đình bằng cảm xúc và sự hỗ trợ của kỹ xảo CGI mượt mà, phim dễ chiếm được tình cảm của khán giả.

Ra mắt vào giữa tháng 6 là phiên bản live - action của “How to Train Your Dragon” (Bí kíp luyện rồng) là phần mở rộng của Universal. Xây dựng mối quan hệ cảm động giữa con người và nhân vật huyền thoại kết hợp cùng kỹ xảo hiện đại và dàn diễn viên mới, phim hướng đến nhóm khán giả từ 9 đến 15 tuổi.

Trong cuộc đua phim tháng 6 năm nay còn có “Elio: Cậu bé đến từ trái đất” - phim hoạt hình gốc hiếm hoi của Pixar kể về một cậu bé vô tình bị người ngoài hành tinh nhận nhầm là đại sứ Trái Đất. Cuộc hành trình của Elio trong không gian là phép ẩn dụ cho hành trình trưởng thành, đối diện với sự khác biệt và khám phá bản thân.

Ngoài ra còn phải kể tới phim hoạt hình “Kẻ trộm Mặt Trăng 4” (khởi chiếu ngày 5/7) đánh dấu sự trở lại của Gru và đội quân Minions tinh nghịch, hay “Trư bát Giới: Đại náo thế giới mới” phim hoạt hình Đài Loan lấy cảm hứng từ Tây Du Ký nhưng theo phong cách hiện đại và hài hước.

Như vậy, tại cuộc đua phim hè năm nay, các đại diện của điện ảnh Việt Nam đang phải đối đầu với những “bom tấn” hàng đầu thế giới. Khán giả đón nhận thế nào với những sản phẩm phim thiếu nhi “cây nhà lá vườn” vẫn còn đợi thời gian trả lời. Nhưng đây cũng có thể coi là những bước đi đầu tiên kiểm nghiệm thị hiếu và sự lựa chọn của khán giả với các nhà làm phim Việt.

Đặc biệt, điều đáng mừng là lâu nay các sản phẩm phim Việt Nam dành cho thiếu nhi ở cả phim người đóng và phim hoạt hình đều xoay quanh đề tài cổ tích, lịch sử dân tộc, tình cảm gia đình, bạn bè và tình yêu quê hương đất nước. Nếu phim thu hút được đông đảo khán giả sẽ góp phần lan tỏa những giá trị tinh thần cao đẹp, gần gũi.

2. Được đánh giá là thị trường điện ảnh đầy tiềm năng, phim dành cho thiếu nhi vẫn là mảnh đất màu mỡ cho các nhà sản xuất phim. Nhưng lâu nay, tình trạng thiếu vắng những bộ phim Việt Nam dành riêng cho khán giả nhí là sự thật. Trung bình một năm có tới hơn 40 bộ phim ra mắt khán giả nhưng hầu như chỉ tập trung vào mảng phim giải trí dành cho người lớn như tâm lý, hành động, hài hước, dã sử, kinh dị… Mảng phim giải trí dành cho khán giả nhỏ tuổi vẫn là một khoảng trống trong đời sống điện ảnh. Phim dành cho thiếu nhi được sản xuất rất nhỏ giọt, phập phù.

Dù được khán giả yêu mến nhưng phim "Trạng Tí phiêu lưu ký" vẫn có doanh thu không đủ mức đầu tư.

Năm 2011, bộ phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” của đạo diễn Victor Vũ đại thắng tại phòng vé đã mang đến hy vọng về một thời kỳ rực rỡ cho phim thiếu nhi. Nhưng rồi phim thiếu nhi vẫn xuất hiện thưa thớt và không tạo được tiếng vang tại phòng vé. Thống kê cho rằng trung bình 3 năm mới có 1 phim cho trẻ em ra rạp. Còn phim có thành công hay không lại là câu chuyện khác.

Hai mùa hè năm 2023 và năm 2024 hoàn toàn vắng bóng những bộ phim của Việt Nam dành cho thiếu nhi. Không chỉ phim chiếu rạp hay trên các nền tảng trực tuyến mà phim thiếu nhi Việt Nam còn thiếu vắng trên các kênh sóng truyền hình. Thậm chí, trên “kho phim” YouTube thì số lượng phim thiếu nhi Việt Nam cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Một số nhà làm phim tư nhân cũng tâm huyết với phim thiếu nhi nhưng bài toán doanh thu khiến họ không thể đi đường dài. Đơn cử như “Maika - Cô bé đến từ hành tinh khác” công chiếu dịp Quốc tế thiếu nhi năm 2022 chỉ thu về 6,4 tỷ đồng, dù kinh phí sản xuất lên đến 30 tỷ đồng. Phim “Trạng Tí phiêu lưu ký” có doanh thu 22 tỷ đồng, trong khi vốn đầu tư là 43 tỷ đồng. Vì thế, các nhà làm phim đành phải đi theo hướng phục vụ khán giả thanh niên, người lớn để nhanh chóng thu hồi vốn chứ không đơn thuần phục vụ trẻ em.

Nhiều chuyên gia cho rằng, chúng ta có một kho tàng truyện cổ khổng lồ với nhiều nhân vật thú vị, nhiều tác phẩm văn học từng làm mê mẩn nhiều thế hệ độc giả có thể chuyển thể thành phim… Nhưng phần lớn vẫn chỉ trở thành chất liệu cho những bộ phim hoạt hình ngắn (10 đến 15 phút) thường chiếu kèm những bộ phim dài nên không tạo được dấu ấn với khán giả. Những vướng mắc của phim chiếu rạp dành cho thiếu nhi đã được các nhà chuyên môn chỉ ra tại các hội thảo như khó khăn đến từ nhiều phía như kịch bản, kinh phí, công nghệ và phương pháp làm phim… Trong đó, một vấn đề chung mà các bộ phim thiếu nhi gặp phải là chưa theo đúng với tư duy của trẻ em hiện nay.

Trong một lần chia sẻ, nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã chỉ ra nhiều tồn tại của phim dành cho thiếu nhi, trong đó nhấn mạnh, trẻ em ngày nay được tiếp xúc với quá nhiều nguồn giải trí công nghệ cao nên những câu chuyện được kể theo cách đơn thuần, chậm rãi, cũ kỹ… khó có thể chinh phục được các em. Ngoài ra, sự áp dụng công nghệ, kỹ xảo hiện đại là yếu tố quyết định đến sự hấp dẫn của tác phẩm. Trong khi lĩnh vực điện ảnh là loại hình hấp dẫn và con đường ngắn nhất để giáo dục văn hóa, lịch sử, con người Việt Nam đến với các chủ nhân tương lai thì lại đang để bỏ phí.

Mới đây nhất, ê kíp sản xuất phim “Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội” cũng chia sẻ kế hoạch dài hơi bao gồm khát vọng xây dựng Dế Mèn thành nhân vật thân thuộc và có sở hữu trí tuệ như Trung Quốc có gấu Panda, Nhật Bản có Doraemon… Bất kỳ một tâm huyết nào dành cho trẻ em cũng là điều đáng mừng. Tuy nhiên, để nghệ thuật thứ 7 mang đến cho trẻ em Việt bữa ăn tinh thần phong phú rất cần sự chung tay của các nhà chuyên môn, ở nhiều khía cạnh.

Khánh Thảo