Phòng chống sốt rét cho dân di biến động

Hội thảo giữa kỳ của dự án Phòng chống sốt rét cho dân di biến động giai đoạn 2021-2023 vừa được tổ chức vào đầu tháng 8/2022 tại TP Tuy Hòa. Ảnh: YÊN LAN

Trong công tác phòng chống sốt rét, khó khăn lớn là phòng chống sốt rét cho dân di biến động. Mặc dù vậy, hoạt động phòng chống sốt rét vẫn phải tập trung cao độ để bảo vệ sức khỏe người dân.

Báo Phú Yên phỏng vấn PGS.TS Trần Thanh Dương, Viện trưởng Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương về công tác phòng chống sốt rét nói chung, phòng chống sốt rét cho dân di biến động nói riêng.

Dự án Phòng chống sốt rét cho dân di biến động giai đoạn 2021-2023 được Tổ chức Health Poverty Action tại Việt Nam triển khai ở 8 tỉnh, trong đó có Phú Yên. Dự án có ba mục tiêu cụ thể: Phát hiện ca bệnh sốt rét chủ động tại cộng đồng, tập trung vào dân đi rừng, ngủ rẫy và dân qua lại biên giới; nâng cao chất lượng thu thập thông tin về phòng chống sốt rét cho cán bộ y tế các tuyến, đặc biệt là thông tin về dân di biến động tại các vùng khó tiếp cận; nâng cao năng lực giám sát dịch tễ cho cán bộ y tế các tuyến, đặc biệt đối với tuyến y tế cơ sở tại các tỉnh triển khai dự án.

* Thưa phó giáo sư, ông có thể chia sẻ đôi nét về những kết quả đạt được trong công tác phòng chống sốt rét?

- Công tác phòng chống sốt rét tại Việt Nam trong những năm qua đã đạt được kết quả tốt. Chúng ta đã tổ chức, triển khai phòng chống sốt rét tích cực ở những vùng có sốt rét lưu hành, thực hiện công tác loại trừ sốt rét ở những tỉnh, những địa bàn có sốt rét nhẹ hơn. Nước ta ở vùng nhiệt đới, nóng ẩm mưa nhiều và có lưu hành muỗi truyền bệnh sốt rét cũng như có sự lưu hành của các ký sinh trùng gây bệnh sốt rét. Cho nên trong rất nhiều năm, bệnh sốt rét đã lưu hành và gây tác động rất lớn đến sức khỏe. Theo chính sách của Đảng và Nhà nước, của Bộ Y tế, chúng ta đã kiên quyết, kiên trì thực hiện công tác phòng chống sốt rét và đã đạt được những kết quả bước đầu.

Tại Phú Yên, trong nhiều năm qua, công tác phòng chống sốt rét được làm rất tốt; số ca mắc và số tử vong do sốt rét giảm rất mạnh. Trong 6 tháng đầu năm 2022, Phú Yên chỉ ghi nhận 10 ký sinh trùng sốt rét, trong đó có 8 Plasmodium Falciparum và 2 Plasmodium Vivax (2 trong số 5 chủng ký sinh trùng sốt rét thuộc chi Plasmodium - PV), giảm 71,43% so với cùng kỳ năm 2021. Như thế là giảm rất nhiều. Phú Yên cũng đang thực hiện theo chiến lược của quốc gia, là tập trung phòng chống sốt rét ở các huyện, các xã còn lưu hành và tập trung loại trừ sốt rét ở những huyện, những xã có sốt rét nhẹ hơn.

Công tác phòng chống sốt rét có những khó khăn, trong đó khó khăn lớn là phòng chống sốt rét cho dân di biến động. Hiện nay, chính sách của quốc gia và một số tổ chức quốc tế cũng đang tập trung vào việc phòng chống sốt rét cho dân di biến động. Mặc dù công tác quản lý dân di biến động gặp nhiều khó khăn nhưng hoạt động phòng chống sốt rét vẫn phải tập trung cao độ để bảo vệ sức khỏe cho người dân.

* Làm thế nào để sớm phát hiện ca bệnh sốt rét tại cộng đồng, thưa ông?

- Phát hiện ca bệnh sốt rét tại cộng đồng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của y tế cơ sở, y tế thôn buôn. Sử dụng các biện pháp kỹ thuật khác nhau, y tế cơ sở phát hiện sớm ca bệnh, quản lý, điều trị ca bệnh, vừa giảm lây nhiễm vừa giảm nguy cơ tử vong. Chương trình quốc gia cũng như dự án Phòng chống sốt rét cho dân di biến động giai đoạn 2021-2023 triển khai một số biện pháp, như sử dụng hệ thống y tế thôn buôn, phát hiện những người có yếu tố nguy cơ và test nhanh hoặc lấy lam máu xét nghiệm để có thể phát hiện sớm ca bệnh, sau đó chuyển đến trạm y tế xã hoặc cấp thuốc điều trị cho người bệnh, làm sao giảm tối đa nguy cơ sốt rét ác tính cũng như nguy cơ tử vong.

* Ông có thể cho biết hoạt động giám sát có ý nghĩa như thế nào trong công tác phòng chống sốt rét?

- Giám sát là một trong những hoạt động trọng tâm của công tác phòng chống sốt rét, mục tiêu là phát hiện sớm ca bệnh để quản lý được ca bệnh và điều trị sớm nhất, giảm tử vong. Trong đó, y tế thôn buôn là hệ thống rất quan trọng, tiếp cận người dân đầu tiên, tìm ra những người có yếu tố nguy cơ, như người đi rừng đi rẫy, ngủ rừng ngủ rẫy, những người có triệu chứng nghi ngờ sốt rét, sau đó phối hợp với trạm y tế xã tiến hành xét nghiệm bằng lam máu hoặc test nhanh để biết có nhiễm ký sinh trùng sốt rét hay không để có thể điều trị kịp thời cho người bệnh.

* Theo ông, làm thế nào để việc thu thập thông tin dân di biến động từ những vùng khó tiếp cận mang lại hiệu quả?

- Quản lý dân di biến động là việc rất khó, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như trách nhiệm của chính quyền tuyến xã, thôn buôn, của các hội đoàn thể; trách nhiệm của người dân…

Vì mưu sinh, dân di biến động đi từ nơi này sang nơi khác, vào rừng khai thác lâm thổ sản, thậm chí qua biên giới, sang nước bạn để tìm kiếm việc làm. Họ dễ có nguy cơ mắc sốt rét. Hiện nay, thực hiện mục tiêu của dự án Phòng chống sốt rét cho dân di biến động giai đoạn 2021-2023, chúng tôi đang tổ chức tuyên truyền cho người dân ở những vùng có dân di biến động; cung cấp màn, hóa chất, kem xoa để khi đi vào rừng vào rẫy thì sử dụng, phòng chống sốt rét. Mặt khác, người dân cũng phải cung cấp thông tin cho nhân viên y tế, chính quyền địa phương, các ban ngành đoàn thể… để tiếp cận dịch vụ này.

Người dân, đặc biệt là người sống ở vùng sốt rét lưu hành nặng hoặc dân di biến động cần chú ý thực hiện các biện pháp phòng chống sốt rét tích cực. Khi đi vào vùng sốt rét lưu hành thì phải ngủ trong màn tẩm hóa chất để phòng tránh muỗi đốt; ngoài ra có thể áp dụng một số biện pháp phòng tránh muỗi khác, như sử dụng kem xoa, sử dụng hương xua muỗi… Không bị muỗi Anopheles đốt thì sẽ không mắc bệnh sốt rét. Những người đi vào vùng sốt rét lưu hành, khi có dấu hiệu sốt cao, rét run, vã mồ hôi thì phải đến ngay cơ sở y tế để được khám, chẩn đoán, điều trị kịp thời, tránh các tai biến có thể xảy ra, như sốt rét ác tính hoặc tử vong do sốt rét.

* Xin cảm ơn phó giáo sư!

Sốt rét là bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng sốt rét Plasmodium gây ra, chủ yếu lây truyền qua trung gian - muỗi Anopheles. Bệnh sốt rét có các triệu chứng đặc trưng như sốt (theo chu kỳ), ớn lạnh, vã mồ hôi, thiếu máu tán huyết và lách to. Đây là căn bệnh nguy hiểm chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin phòng bệnh.

Sốt rét được chia thành hai thể chính là sốt rét thể thông thường và sốt rét biến chứng - sốt rét ác tính. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, nguy cơ tử vong rất cao.

YÊN LAN (thực hiện)