'Phủ sóng' mạng lưới phục hồi chức năng: Từ quyết sách đến hành động

Người bệnh được tập phục hồi chức năng bằng các thiết bị chuyên môn, hiện đại. Ảnh: T.Đ

Mạng lưới rộng nhưng chưa đồng bộ

Tính đến giữa năm 2024, TP Hồ Chí Minh có hơn 68.000 người khuyết tật, trong đó trên 80% thuộc nhóm khuyết tật nặng và đặc biệt nặng. Đây là nhóm đối tượng có nhu cầu PHCN liên tục, kéo dài, gắn liền với khả năng sinh hoạt độc lập và hòa nhập cộng đồng. Đáng chú ý, hơn 2.500 người khuyết tật thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo - nhóm dễ bị “đứt gãy” dịch vụ nếu thiếu sự hỗ trợ từ Nhà nước.

Trong bối cảnh đó, Quyết định số 569/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển hệ thống PHCN giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được xem là nền tảng chính sách quan trọng. Đây cũng là Chương trình cụ thể hóa Chỉ thị số 39-CT/TW ngày 1/11/2019 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XII về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người khuyết tật cùng Kế hoạch triển khai Chỉ thị này theo Quyết định số 753/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Trên tinh thần chủ động, TP Hồ Chí Minh đã sớm ban hành Kế hoạch 1751/KH-UBND nhằm cụ thể hóa các mục tiêu, giải pháp phù hợp với đặc thù đô thị lớn.

Theo thống kê, TP Hồ Chí Minh hiện có hệ thống y tế quy mô lớn với 132 bệnh viện, hơn 8.000 phòng khám tư nhân, 310 trạm y tế cùng mạng lưới cấp cứu ngoại viện phủ khắp địa bàn. Trong đó, mạng lưới khám chữa bệnh PHCN đã được hình thành tương đối đầy đủ từ tuyến thành phố đến tuyến y tế cơ sở.

Nhiều bệnh viện tuyến thành phố đã triển khai PHCN chuyên sâu trong các lĩnh vực thế mạnh như thần kinh, chấn thương chỉnh hình, nhi khoa. Tuy nhiên, ở tuyến xã, phường, không ít đơn vị vẫn tổ chức PHCN theo mô hình “khoa ghép”, thiếu không gian điều trị riêng, thiếu trang thiết bị chuyên ngành.

Ở tuyến y tế cơ sở, dù phần lớn trạm y tế đã phân công cán bộ phụ trách công tác PHCN và người khuyết tật, nhưng việc triển khai dịch vụ thực chất còn hạn chế, chủ yếu dừng ở theo dõi, tư vấn ban đầu. Thực tế này cho thấy, mạng lưới PHCN của thành phố đã được “phủ rộng”, nhưng độ “phủ sâu” - đặc biệt ở cộng đồng vẫn là khoảng trống cần quan tâm.

Một điểm nổi bật trong cách tiếp cận của TP Hồ Chí Minh là xác định PHCN không phải nhiệm vụ riêng của ngành y tế. Thành phố đã tăng cường phối hợp liên ngành giữa y tế, giáo dục, tài chính và chính quyền địa phương, nhằm xây dựng chuỗi dịch vụ PHCN liên tục, đa tầng.

Các chương trình tập huấn, hội thảo về PHCN thần kinh, can thiệp sớm trẻ khuyết tật, chăm sóc giảm nhẹ… được tổ chức thường xuyên, không chỉ cho nhân viên y tế mà còn cho cán bộ xã hội, giáo dục. Đây là nền tảng quan trọng để từng bước mở rộng mô hình PHCN dựa vào cộng đồng, hướng đi được xem là chiến lược lâu dài, phù hợp với điều kiện đô thị đông dân.

Cụ thể, UBND TP Hồ Chí Minh đã giao cho Sở Y tế phối hợp với các Sở, Ban, ngành liên quan tổ chức các hội thảo, tập huấn về chuyên ngành PHCN, cụ thể: tổ chức Hội thảo chuyên đề “Chăm sóc giảm nhẹ cho bệnh nhân ung thư”; tổ chức tập huấn cho cán bộ, nhân viên y tế đang làm việc tại các bệnh viện tuyến thành phố, trung tâm y tế/ trạm y tế xã, phường và các bệnh viện tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long về các chuyên đề như: vật lý trị liệu trị bệnh đột quỵ, chương trình Avant - phục hồi chức năng cho bệnh nhân sau đột quỵ, phát hiện sớm, can thiệp sớm trẻ khuyết tật, PHCN thần kinh cho bệnh nhân sau đột quỵ ...

Tăng cường hệ thống cung cấp dịch vụ và năng lực chuyên môn kỹ thuật, trong đó trọng tâm là các dịch vụ phát hiện sớm khiếm khuyết ở trẻ trước sinh và trẻ sơ sinh. Hoạt động sàng lọc trước sinh và sơ sinh hiện đã được triển khai đồng bộ tại 100% cơ sở y tế có chuyên khoa sản, tuân thủ đúng quy trình chuyên môn kỹ thuật do Bộ Y tế ban hành. Nhờ đó, 82,5% trẻ em từ sơ sinh đến 6 tuổi đã được sàng lọc nhằm phát hiện sớm các khuyết tật bẩm sinh và rối loạn phát triển, tạo tiền đề cho can thiệp và phục hồi chức năng kịp thời.

Hình ảnh người bệnh tập luyện tại phòng phục hồi chức năng tại Bệnh viện An Bình (TP Hồ Chí Minh). Ảnh: T.Đ

Những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Theo thống kê, TP Hồ Chí Minh hiện có 478 người được cấp chứng chỉ hành nghề PHCN, tương đương khoảng 0,37 nhân viên/10.000 dân. Dù cao hơn mức trung bình cả nước, con số này vẫn thấp hơn đáng kể so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (0,5-1/10.000 dân).

Không chỉ thiếu về số lượng, cơ cấu nhân lực PHCN cũng chưa cân đối, đặc biệt thiếu bác sĩ chuyên khoa, kỹ thuật viên PHCN chuyên sâu và nhân lực làm PHCN dựa vào cộng đồng. Đây là “điểm nghẽn” nếu thành phố muốn mở rộng dịch vụ PHCN về tận tuyến cơ sở và cộng đồng dân cư.

Hầu hết các bệnh viện trên địa bàn đã được đầu tư trang thiết bị PHCN cơ bản như: điện trị liệu, nhiệt trị liệu, vận động trị liệu. Tuy nhiên, thiết bị chuyên sâu phục vụ PHCN tim mạch, hô hấp, thần kinh còn hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người bệnh.

Ở lĩnh vực sản xuất và cung cấp dụng cụ trợ giúp, các đơn vị công lập vẫn đóng vai trò nòng cốt, song cơ sở vật chất và công nghệ sản xuất đã cũ, trong khi nhu cầu cá thể hóa dụng cụ ngày càng tăng. Việc đầu tư nâng cấp công nghệ, đồng thời tạo cơ chế hợp tác công - tư là hướng đi cần được tính toán nghiêm túc.

Bài toán đặt ra là cần đẩy mạnh đào tạo, chuẩn hóa các chức danh PHCN, đồng thời có chính sách thu hút, giữ chân nhân lực, nhất là tại các xã, phường ngoại thành, được xem là giải pháp mang tính quyết định trong giai đoạn tới.

Theo mục tiêu đến năm 2030, TP Hồ Chí Minh phấn đấu đạt tối thiểu 0,5 nhân lực PHCN/10.000 dân và triển khai PHCN dựa vào cộng đồng tại trên 90% địa phương; trên 90% trẻ em được sàng lọc và can thiệp sớm khuyết tật; Định hướng tầm nhìn đến năm 2050 là phát triển PHCN ở tất cả các tuyến, tích hợp sâu vào các dịch vụ xã hội, đảm bảo mọi người dân đều được tiếp cận dịch vụ thiết yếu theo nhu cầu.

Với những mục tiêu cụ thể đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, TP Hồ Chí Minh đang đứng trước cơ hội lớn để xây dựng hệ thống PHCN toàn diện, hiện đại. Khi PHCN được “phủ sóng” đến từng khu dân cư, từng trạm y tế, đó không chỉ là thành tựu y tế, mà còn là minh chứng cho một đô thị phát triển, thể hiện chính sách an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Trí Đức