Phục hồi chức năng - trụ cột của hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn diện

Quang cảnh Hội nghị sợ kết thực hiện Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và tổng kết công tác phục hồi chức năng năm 2025. Ảnh: Lê Hảo

Phục hồi chức năng không còn là “bổ trợ”

Ngày 23/12, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) tổ chức Hội nghị sơ kết thực hiện Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và tổng kết công tác phục hồi chức năng năm 2025.

Chương trình có sự tham dự của GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia; TS. Trần Văn Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ (Bộ Y tế); ông Nguyễn Văn Chi, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ Bà mẹ và Trẻ em; TS.BS Hà Minh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh; TS.BS Vương Ánh Dương, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh cùng đại diện đồng chí Viện Chiến lược và Chính sách y tế; Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam; lãnh đạo Sở Y tế các tỉnh, thành phố cùng các chuyên gia, nhà quản lý trong lĩnh vực phục hồi chức năng (PHCN).

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhấn mạnh, Nghị quyết số 72 của Bộ Chính trị đã đặt ra yêu cầu xuyên suốt đối với ngành y tế: bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân theo hướng toàn diện, liên tục, lấy người dân làm trung tâm, đặc biệt chú trọng chăm sóc dài hạn, quản lý bệnh mạn tính, người cao tuổi và các nhóm dễ bị tổn thương.

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn, PHCN chính là một trong những trụ cột để hiện thực hóa mục tiêu đó. “Không có PHCN mạnh thì không thể có chăm sóc sức khỏe toàn diện. Không có PHCN hiệu quả thì thành tựu điều trị khó chuyển hóa đầy đủ thành chất lượng sống cho người dân” - Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nêu rõ.

GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Lê Hảo

Trong bối cảnh dân số già hóa nhanh, bệnh không lây nhiễm gia tăng, hậu quả của tai biến, chấn thương và bệnh mạn tính ngày càng lớn, PHCN không còn là lĩnh vực bổ trợ mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu của toàn xã hội. Nếu điều trị giúp người bệnh vượt qua giai đoạn nguy kịch, thì phục hồi chức năng giúp họ quay trở lại cuộc sống - không chỉ phục hồi vận động, mà còn phục hồi khả năng lao động, giao tiếp, tự chủ và hòa nhập cộng đồng. Vì vậy, phát triển PHCN không chỉ là yêu cầu chuyên môn, mà còn là thước đo trình độ phát triển và tính nhân văn của hệ thống y tế.

Quyết định số 569/QĐ-TTg ban hành năm 2023 được đánh giá là một dấu mốc quan trọng, lần đầu tiên xác lập PHCN ở đúng vị trí trong hệ thống y tế, với định hướng phát triển dài hạn, đồng bộ, liên thông từ T.Ư đến cơ sở, từ y tế chuyên sâu đến PHCN dựa vào cộng đồng.

Sau hơn hai năm triển khai, công tác PHCN đã ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực: thể chế từng bước được hoàn thiện; mạng lưới PHCN được củng cố; các hướng dẫn chuyên môn được ban hành; mô hình PHCN dựa vào cộng đồng được duy trì và mở rộng; nhận thức xã hội về vai trò của PHCN ngày càng rõ nét.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy đây vẫn là lĩnh vực khó, đòi hỏi đầu tư dài hạn, sự phối hợp liên ngành và quyết tâm chính trị cao. Những điểm nghẽn về nhân lực chuyên sâu, cơ sở vật chất, trang thiết bị, cơ chế tài chính, sự liên thông giữa các tuyến và gắn kết giữa y tế với an sinh xã hội vẫn cần được nhìn nhận thẳng thắn và giải quyết căn cơ.

Bước sang giai đoạn mới, đặc biệt trong bối cảnh vận hành chính quyền địa phương hai cấp, hội nghị xác định ba trọng tâm lớn: đánh giá đúng và đủ thực trạng hệ thống PHCN; làm rõ vai trò của PHCN trong mô hình chăm sóc sức khỏe liên tục từ điều trị, phục hồi đến chăm sóc dài hạn và hòa nhập cộng đồng; đồng thời đề xuất các giải pháp đủ mạnh, khả thi cho giai đoạn 2026 - 2030, phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững của đất nước.

Bộ Y tế khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành, chỉ đạo quyết liệt, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, chuyên môn và tổ chức thực hiện, nhằm đưa PHCN trở thành trụ cột vững chắc của hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn diện, liên tục và nhân văn.

Hoàn thiện về chính sách, tạo đột phá từ cơ sở

Tại Hội nghị sơ kết triển khai Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng theo Quyết định số 569/QĐ-TTg, TS.BS Vương Ánh Dương, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) đã báo cáo toàn diện kết quả đạt được cũng như những khó khăn, thách thức đặt ra đối với lĩnh vực PHCN, đặc biệt là phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng (PHCNDVCĐ).

TS.BS Vương Ánh Dương, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) báo cáo toàn diện kết quả đạt được cũng như những khó khăn, thách thức đặt ra đối với lĩnh vực PHCN và PHCN dựa vào cộng đồng.

Theo báo cáo, trước thời điểm sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, phường, Chương trình PHCNDVCĐ đã được triển khai tại 39 tỉnh, thành phố. Đây là bước tiến quan trọng, góp phần đưa các dịch vụ PHCN đến gần hơn với người khuyết tật, người cao tuổi và các nhóm yếu thế ngay tại nơi cư trú, giảm áp lực cho các cơ sở y tế tuyến trên.

Một trong những điểm nhấn nổi bật là công tác hoàn thiện thể chế, chính sách và pháp luật. Bộ Y tế, thông qua Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, đã phối hợp chặt chẽ với các bệnh viện, Sở Y tế và các hội chuyên ngành để rà soát, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các quy định liên quan đến PHCN trong Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2023, Nghị định số 96/2023/NĐ-CP và Thông tư số 32/2023/TT-BYT. Đặc biệt, Thông tư số 30/2024/TT-BYT quy định gói dịch vụ y tế cơ bản tại trạm y tế xã đã chính thức đưa PHCNDVCĐ và phát hiện sớm, can thiệp sớm trẻ em khuyết tật vào danh mục dịch vụ, tạo hành lang pháp lý quan trọng để triển khai đồng bộ tại cơ sở.

Song song với đó, Bộ Y tế đã ban hành 399 hướng dẫn quy trình kỹ thuật PHCN; mở rộng danh mục kỹ thuật PHCN được bảo hiểm y tế chi trả từ 256 lên 419 kỹ thuật; dịch và từng bước áp dụng các tài liệu chuyên môn của Tổ chức Y tế thế giới. Những nội dung này góp phần chuẩn hóa chuyên môn, nâng cao chất lượng can thiệp và tiến tới chi trả dịch vụ PHCN theo kết quả đầu ra.

Về quản lý người khuyết tật, hệ thống thông tin quản lý sức khỏe và PHCN do Bộ Y tế quản lý hiện đang theo dõi hơn 914 nghìn người khuyết tật trên toàn quốc. Hàng trăm nghìn trường hợp đã được cấp thẻ bảo hiểm y tế, luyện tập PHCN, cung cấp dụng cụ trợ giúp, phẫu thuật chỉnh hình và các dịch vụ chăm sóc sức khỏe khác. Công tác đào tạo cũng được đẩy mạnh, với các khóa tập huấn phát hiện sớm, can thiệp sớm trẻ em khuyết tật cho hàng trăm cán bộ y tế tuyến tỉnh và cơ sở.

Mạng lưới cung cấp dịch vụ PHCN từng bước được củng cố, gồm các bệnh viện PHCN, bệnh viện y học cổ truyền - PHCN, khoa, trung tâm PHCN trong cơ sở khám chữa bệnh và các phòng khám chuyên khoa. Đội ngũ nhân lực có sự phát triển cả về số lượng và chuyên môn, với các bác sĩ, kỹ thuật viên được đào tạo chuyên sâu về vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, chỉnh hình và sản xuất dụng cụ trợ giúp.

Tuy nhiên, báo cáo sơ kết cũng thẳng thắn chỉ ra nhiều tồn tại. Nhân lực PHCN vẫn thiếu nghiêm trọng, đặc biệt là bác sĩ và kỹ thuật viên chuyên sâu tại tuyến cơ sở; sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền; cơ sở vật chất, trang thiết bị ở nhiều địa phương chưa đáp ứng yêu cầu; cơ chế tài chính, khung giá bảo hiểm y tế cho các kỹ thuật cao còn bất cập. Công tác đào tạo sau đại học và mở mã ngành PHCN chuyên sâu gặp khó khăn do thiếu giảng viên trình độ cao. Bên cạnh đó, hệ thống dữ liệu quản lý người khuyết tật chưa được cập nhật đồng bộ theo đơn vị hành chính mới và chưa liên thông đầy đủ với hồ sơ sức khỏe điện tử toàn dân.

Trước bối cảnh đó, Bộ Y tế đã xây dựng kế hoạch triển khai Chương trình PHCN năm 2026, gắn với các nghị quyết lớn của Đảng và Quốc hội về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Trọng tâm là hoàn thiện cơ chế, chính sách; quy hoạch và đầu tư các bệnh viện PHCN vùng và tỉnh; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; chuyển PHCNDVCĐ thành nội dung chi thường xuyên; định hướng mô hình quản lý thống nhất, có đầu mối chuyên trách tại địa phương; đồng thời nghiên cứu các mô hình PHCN mới như PHCN từ xa gắn với chuyển đổi số.

Các đại biểu tham dự hội nghị. Ảnh: Mộc Miên

Ở góc độ chuyên môn, GS.TS Cao Minh Châu - Tổng Thư ký Hội Phục hồi chức năng Việt Nam nhấn mạnh, Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, thể hiện tầm nhìn chiến lược, nhân văn và toàn diện trong công tác chăm sóc sức khỏe Nhân dân, đặc biệt là người khuyết tật, người cao tuổi, người mắc bệnh mạn tính, người sau chấn thương và tai biến.

Theo GS.TS Cao Minh Châu, trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh, nếu không phát triển mạnh hệ thống PHCN, gánh nặng không chỉ dồn lên ngành y tế mà còn tác động trực tiếp đến an sinh xã hội và sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị sơ kết, TS.BS Hà Minh Đức - Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cho biết, nhu cầu PHCN của người dân hiện nay là rất lớn và sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới, khi tốc độ già hóa dân số của Việt Nam đang thuộc nhóm cao trên thế giới.

TS.BS Hà Minh Đức khẳng định: “Về mặt chuyên môn, PHCN là một trong ba trụ cột của y tế, bên cạnh phòng bệnh và khám, chữa bệnh. PHCN mang lại giá trị lâu dài cho người bệnh, giúp giảm tàn tật, nâng cao chất lượng cuộc sống và gián tiếp đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội”.

Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh Hà Minh Đức đề nghị các địa phương tập trung hoàn thiện chính sách, quy hoạch lại mạng lưới khám, chữa bệnh, đưa PHCN vào đầy đủ trong hệ thống y tế; tăng cường đầu tư cho tuyến cơ sở, đặc biệt là trạm y tế xã - nơi thực hiện nhiều hoạt động PHCN gắn với cộng đồng.

Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống tài chính bền vững cho PHCN coi đây là một chính sách an sinh xã hội cần được Nhà nước quan tâm, đầu tư; đồng thời đẩy mạnh chuyển đổi số, triển khai bệnh án điện tử, liên thông dữ liệu PHCN nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dịch vụ.

Hội nghị thống nhất, trong giai đoạn tới, việc phát triển hệ thống PHCN cần gắn chặt với mô hình chăm sóc sức khỏe liên tục, từ điều trị cấp tính, phục hồi, chăm sóc dài hạn đến hòa nhập cộng đồng; phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp và Chương trình mục tiêu y tế quốc gia giai đoạn mới.

Với nhu cầu ngày càng tăng, ước tính khoảng 30% dân số có nhu cầu PHCN ở các mức độ khác nhau, đầu tư cho PHCN không chỉ là đầu tư cho y tế, mà còn là đầu tư cho chất lượng sống, an sinh xã hội và sự phát triển bền vững của đất nước.

Mộc Miên