Quan hệ Mỹ - Israel: Rạn nứt sâu sắc hay căng thẳng nhất thời?

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tranh cử nhiệm kỳ hai, giới lãnh đạo Israel khó giấu nổi sự ưu ái dành cho ông so với Tổng thống đương nhiệm khi đó là ông Joe Biden hay Phó Tổng thống Kamala Harris.

Đầu năm nay, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu còn gọi Tổng thống Trump là “người bạn vĩ đại nhất mà Israel từng có tại Nhà Trắng”. Tuy nhiên, những tuần gần đây đã chứng kiến căng thẳng ngày càng gia tăng giữa ông Trump và ông Netanyahu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) tiếp Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Nhà Trắng, thủ đô Washington, D.C (Mỹ) ngày 7-4. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Rạn nứt xuất hiện...

Vấn đề nổi bật nhất trong căng thẳng Mỹ - Israel chính là việc chính quyền ông Trump quyết định nối lại đàm phán ngoại giao với Iran về hạt nhân – điều mà Israel xem là đe dọa nghiêm trọng tới an ninh và lợi ích địa chính trị của nước này.

Bên cạnh đó, một số động thái ngoại giao khác của Mỹ cũng khiến Israel bất an. Ngày 1-5, ông Trump thông báo điều chuyển Cố vấn an ninh quốc gia Mike Waltz làm đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc.

Truyền thông Mỹ cho rằng một phần lý do là vì ông Waltz đã khiến ông Trump tức giận khi “phối hợp chặt chẽ” với ông Netanyahu trong việc lên phương án tấn công quân sự Iran giữa lúc Washington và Tehran đang tiến hành đàm phán hạt nhân.

Năm ngày sau đó, Nhà Trắng thống nhất một thỏa thuận ngừng bắn với nhóm vũ trang Houthis (Yemen). Thỏa thuận không đề cập đến tình trạng thù địch giữa Israel và Houthis đã khiến giới chức Israel đặc biệt lo lắng, chủ yếu vì Israel hoàn toàn không được báo trước.

Theo giới quan sát, Tel Aviv xem những diễn biến trên là minh chứng rõ ràng cho học thuyết đối ngoại “Nước Mỹ trước tiên” của chính quyền ông Trump, vốn rất ít cân nhắc đến lợi ích hay kỳ vọng của các đồng minh lâu năm.

Ngày 12-5, Mỹ đạt thỏa thuận trả tự do cho ông Edan Alexander – một công dân mang hai quốc tịch Mỹ - Israel, bị Hamas giam tại Dải Gaza từ ngày 7-10-2023. Đây là kết quả của các cuộc đàm phán trực tiếp giữa Mỹ và Hamas, không có sự tham gia của Israel.

Israel đã không có trong danh sách điểm đến của ông Trump trong chuyến công du Trung Đông đầu tháng này. Chưa hết, đến thăm Saudi Arabia, ông Trump tuyên bố dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Syria. Đáng chú ý, Israel trước đó đã vận động hành lang với Mỹ nhằm giữ nguyên các lệnh trừng phạt khắt khe với chính quyền mới ở Syria và phản đối mọi động thái hợp pháp hóa chính quyền mới này.

Nhà Trắng cũng quyết định tách rời đàm phán hợp tác phát triển năng lượng hạt nhân với Saudi Arabia khỏi tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa Saudi Arabia và Israel. Về cơ bản, chính quyền ông Trump đã chấp nhận việc Saudi Arabia hiện tại không muốn gia nhập trục bình thường hóa với Israel, và sẽ không để điều đó cản trở kế hoạch nâng tầm quan hệ đối tác Washington - Riyadh.

“Chính quyền ông Trump đã quyết định theo đuổi lợi ích và ưu tiên của Mỹ tại Trung Đông dựa trên các thỏa thuận song phương với các bên liên quan, thay vì lồng ghép chương trình nghị sự của Israel vào chính sách của Mỹ ở Trung Đông” - ông Mouin Rabbani, nhà phân tích chính trị, đồng biên tập tạp chí Jadaliyya, nhận định với tờ The New Arab.

Tất cả những diễn biến này đặt ra câu hỏi với các nhà quan sát rằng Israel đang ở đâu trong danh sách các ưu tiên của Mỹ ở Trung Đông.

… nhưng chưa sâu sắc

Bất chấp hai bên tồn tại bất đồng, Mỹ vẫn ủng hộ Israel trong những vấn đề cốt lõi.

Liên quan xung đột Israel-Hamas, chính quyền Mỹ của Tổng thống Trump vẫn tiếp tục dành cho Tel Aviv sự ủng hộ vững chắc. Kể từ khi chính phủ ông Netanyahu chấm dứt ngừng bắn vào tháng 3, ông Trump đã vài lần có phát ngôn thể hiện mong muốn chấm dứt bạo lực. Tuy nhiên, Nhà Trắng chưa hề gây ra áp lực thực chất nào lên Israel.

“Israel vẫn có mối quan hệ đặc biệt với Mỹ ” - TS Joshua Landis, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông thuộc ĐH Oklahoma (Mỹ) nhận định. Theo ông Landis, Mỹ vẫn chưa thực sự can thiệp vào hành động của Israel đối với người Palestine, dù sức ép từ cộng đồng quốc tế yêu cầu Israel chấm dứt chiến tranh ở Gaza ngày càng lớn.

Mới đây, ngày 4-6, Mỹ đã phủ quyết dự thảo nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (HĐBA LHQ) kêu gọi "ngừng bắn ngay lập tức, vô điều kiện và vĩnh viễn" giữa Israel và Hamas tại Dải Gaza và cho phép tiếp cận viện trợ không bị cản trở. Động thái cho thấy lập trường của Washington với cuộc xung đột vẫn không thay đổi.

Bà Anna Jacobs, nghiên cứu viên không thường trú tại Viện Các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập (Mỹ), cũng có quan điểm tương tự. Dù thừa nhận “những điểm bất đồng rõ ràng” giữa chính quyền ông Trump và chính quyền ông Netanyahu, bà cho rằng Nhà Trắng “đã thể hiện rõ rằng sẽ không gây sức ép nghiêm túc với Israel nhằm chấm dứt vĩnh viễn cuộc chiến Gaza”.

“Dù đội ngũ của ông Trump đang tìm cách đi đường vòng qua ông Netanyahu để thúc đẩy một số lợi ích của Mỹ, vẫn chưa có rạn nứt căn bản nào trong quan hệ Mỹ - Israel” - bà Jacobs nói thêm.

Vấn đề Iran được xem là nguồn cơn căng thẳng Mỹ-Israel. Về bề nổi có thể thấy Nhà Trắng đang tích cực theo đuổi một thỏa thuận hạt nhân mới, trong khi ông Netanyahu vẫn kiên quyết phản đối.

Về bản chất, ông Trump muốn Mỹ tránh sa lầy vào các cuộc xung đột ở Trung Đông vì điều này chỉ khiến Mỹ hao tổn, không thấy lợi ích quốc gia được thúc đẩy thông qua các cuộc can dự quân sự ở Trung Đông.

Mặt khác, ông Trump cũng không muốn Iran trở thành một cường quốc sở hữu vũ khí hạt nhân khi ông tại nhiệm. Do đó, ông Trump ủng hộ một thỏa thuận có thể đóng băng chương trình hạt nhân của Tehran mà không cần Mỹ nổ một phát súng nào.

Các quốc gia vùng Vịnh, đặc biệt Oman, đang đóng vai trò tích cực trong việc hỗ trợ chính quyền ông Trump giảm căng thẳng với Iran và tiến tới một thỏa thuận hạt nhân mới. Ngược lại, Israel lại muốn kéo Washington vào một cuộc chiến với Iran - kẻ thù số một của Tel Aviv ở Trung Đông.

Sự đối lập này phần nào lý giải vì sao Nhà Trắng dưới thời ông Trump dường như đang chuyển trục chính sách Trung Đông của Mỹ ra khỏi Israel, hướng nhiều hơn về các liên minh và đối tác trong Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC).

Về cách Nhà Trắng xử lý quan hệ với các quốc gia GCC, Mỹ kỳ vọng Israel sẽ hợp tác nếu không thì sẽ bị gạt sang một bên.

“Israel ngày càng bị xem là một chướng ngại đối với nỗ lực của Mỹ nhằm đạt được các mục tiêu chính sách tại Trung Đông. Có thể nói Israel luôn bị nhìn nhận như vậy, nhưng các chính phủ Mỹ trước đây thường chiều theo ưu tiên của Israel. Ông Trump thì không sẵn lòng làm điều đó ở mức độ tương tự” - chuyên gia Rabbani đánh giá.

Với câu hỏi liệu những bất đồng giữa ông Trump và ông Netanyahu liên quan đến hồ sơ hạt nhân Iran có dẫn đến những rạn nứt nghiêm trọng hơn trong liên minh Mỹ - Israel hay không, bà Jacobs cho rằng điều đó còn phụ thuộc vào việc Washington và Tehran có đạt được một thỏa thuận hạt nhân mới hay không.

“Thật khó hình dung rằng Israel sẽ tấn công Iran trong khi Mỹ đang cố gắng đạt được thỏa thuận. Chính quyền ông Trump có lẽ muốn hạn chế tối đa các điểm xung đột với ông Netanyahu, nhiều khả năng đang ưu tiên thỏa thuận hạt nhân Mỹ - Iran cùng việc kiểm soát khả năng Israel tấn công quân sự Iran hơn là gây quá nhiều áp lực lên ông Netanyahu về vấn đề Gaza” - bà Jacobs nhận định.

THẢO VY