Quan tâm hỗ trợ tòa án khu vực trong xét xử, giải quyết án hành chính

Thẩm phán Tòa án Nhân dân khu vực 10 hướng dẫn, giải thích pháp luật cho đương sự trong giải quyết án hành chính.

Án hành chính thường liên quan đến các quyết định, hành vi của cơ quan nhà nước, với quá trình giải quyết thường phức tạp, đòi hỏi sự thận trọng, kỹ lưỡng, tránh gây ra những hậu quả tiêu cực đối với công tác quản lý nhà nước và quyền lợi của người dân. Do vậy, việc giải quyết đúng đắn các vụ án này có ý nghĩa quan trọng vừa đảm bảo tính công khai, minh bạch, hiệu quả của hoạt động quản lý nhà nước vừa góp phần đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Đây cũng là một phần nguyên do chỉ tiêu giải quyết án hành chính được Quốc hội giao cho tòa án cấp tỉnh thường thấp hơn các loại án khác, với mức 65% trở lên.

Theo Luật Tố tụng hành chính năm 2015 thì thẩm quyền giải quyết án hành chính được giao chủ yếu cho tòa án cấp tỉnh. Tòa án cấp huyện thường chỉ giải quyết các vụ án mang tính chất ít phức tạp, liên quan đến quyết định, hành vi của cơ quan hành chính cấp xã. Trong khi đó, kinh tế phát triển, số lượng dự án đầu tư vào địa bàn tỉnh tăng nhanh, đi cùng việc các cơ quan hành chính nhà nước phải thực hiện giải phóng mặt bằng với diện tích đất rất lớn. Điều này làm phát sinh tình trạng khởi kiện hành chính trên địa bàn tăng qua các năm như một tất yếu khách quan.

Theo báo cáo của Tòa án Nhân dân tỉnh, từ năm 2020 đến nay, trên địa bàn tỉnh có sự gia tăng tình trạng khởi kiện hành chính. Ví như, năm 2022, tòa án hai cấp thụ lý 161 vụ (cấp tỉnh 149 vụ, cấp huyện 12 vụ). Đến năm 2023, số án hành chính tòa án hai cấp thụ lý đã tăng 15,5%, với tổng 186 vụ (cấp tỉnh 181 vụ, cấp huyện 5 vụ). Đến năm 2024, con số này đã tăng 134,9% với 437 vụ (cấp tỉnh 424 vụ, cấp huyện 13 vụ).

Thẩm phán Lê Thị Hiệu, Chánh tòa Hành chính, Tòa án Nhân dân tỉnh, cho biết: Đối tượng khởi kiện các vụ án hành chính tại tòa án chủ yếu là các quyết định hành chính, hành vi hành chính của UBND và của chủ tịch UBND các cấp về quản lý đất đai. Trong đó, các đơn khởi kiện chủ yếu là yêu cầu hủy giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; quyết định phê duyệt bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất; quyết định giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai...

Quá trình giải quyết vụ án hành chính, tòa án hai cấp trong tỉnh đã chú trọng việc tổ chức đối thoại cũng như hướng dẫn, giải thích pháp luật cho các bên đương sự. Đồng thời chủ động phối hợp với các cơ quan có liên quan để thu thập tài liệu, chứng cứ, hoàn thiện hồ sơ đảm bảo giải quyết vụ án đúng quy định của pháp luật, không để án quá thời hạn xét xử. Nhờ đó, chất lượng xét xử án hành chính ngày càng được nâng lên.

Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan, tỷ lệ giải quyết án hành chính trong thời gian qua vẫn chưa đạt như mong muốn. Cụ thể, năm 2022, tòa án hai cấp chỉ giải quyết được 91/161 vụ, đạt tỷ lệ 56,5%. Đến năm 2023, tỷ lệ này đạt 58,6% với 109 vụ được giải quyết trong tổng số 186 vụ được thụ lý. Và đây cũng là thực trạng chung ở nhiều tòa án các tỉnh, thành phố trong cả nước, không riêng ở Thanh Hóa.

Trước thực trạng này, tháng 3/2024, Tòa án Nhân dân tỉnh đã phát động phong trào thi đua chuyên đề về giải quyết án dân sự - hành chính. Nhờ đó, trong năm, tòa án hai cấp đã giải quyết, xét xử 305 vụ, trong tổng số 437 vụ thụ lý, đạt tỷ lệ 69,7%, vượt chỉ tiêu Quốc hội giao. 6 tháng đầu năm 2025, dù khối lượng công việc liên quan đến công tác sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy là rất lớn, xong tòa án đã giải quyết 100 vụ trong tổng số 290 vụ thụ lý. Đáng chú ý, thông qua công tác đối thoại và hướng dẫn, giải thích pháp luật của tòa án, đã có 28 vụ được đương sự tự nguyện rút đơn khởi kiện.

Từ thực tiễn công tác xét xử, Chánh tòa Hành chính, Tòa án Nhân dân tỉnh Lê Thị Hiệu cho biết: Công tác giải quyết án hành chính thường gặp rất nhiều khó khăn. Trong đó, hầu hết các vụ, việc liên quan đến công tác quản lý nhà nước về đất đai, cơ quan tòa án gặp nhiều khó khăn trong thu thập hồ sơ, tài liệu. Điều này có một phần tài liệu liên quan bị thất lạc, hoặc hồ sơ không đầy đủ. Ngoài ra, có tình trạng một số cơ quan nhà nước chưa kịp thời cung cấp hồ sơ, tài liệu cho cơ quan tòa án theo hạn định, khiến thời gian giải quyết án kéo dài.

Thêm vào đó, theo quy định của pháp luật, khi người bị khởi kiện là chủ tịch UBND hoặc UBND, thì người có thẩm quyền tham gia tố tụng sẽ là chủ tịch hoặc phó chủ tịch UBND. Tuy nhiên, khi được tòa án triệu tập, UBND cấp huyện thường xin phép vắng mặt cả trong phiên hòa giải, đối thoại và phiên tòa. Trong khi hầu hết án hành chính mà tòa thụ lý trong thời gian qua thì người bị khởi kiện là chủ tịch UBND cấp huyện, hoặc UBND cấp huyện...

Trong bối cảnh này, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tố tụng hành chính năm 2015 quy định, từ ngày 1/7, tòa án cấp khu vực sẽ đảm trách xét xử sơ thẩm toàn bộ án hành chính trên địa bàn. Đây sẽ là thách thức không nhỏ đối với tòa án cấp khu vực. Thẩm phán Lê Xuân Vinh, Chánh án Tòa án Nhân dân khu vực 10, cho rằng: "Hiện nay, hành lang pháp lý để giải quyết án hành chính đã được hoàn thiện. Thêm vào đó, nhận thức pháp luật của người dân đã được nâng cao. Song khó khăn lớn nhất trong giải quyết án này là nhiều thẩm phán của đơn vị chưa có nhiều kinh nghiệm trong giải quyết án hành chính. Đây là yếu tố đóng vai trò then chốt, quan trọng trong giải quyết án".

Đồng quan điểm về khó khăn sẽ gặp phải, nhất là yếu tố kinh nghiệm giải quyết án, nhiều thẩm phán mong muốn cơ quan tòa án cấp trên tăng cường công tác bồi dưỡng, tập huấn cho đội ngũ cán bộ giữ chức danh tư pháp ở tòa án cấp khu vực để nâng cao chất lượng xét xử, giải quyết án nói chung và án hành chính nói riêng. Đồng thời tiếp tục đề nghị các cơ quan quản lý nhà nước tăng cường phối hợp với tòa án trong quá trình giải quyết các vụ án có liên quan...

Bài và ảnh: Đồng Thành