Quy chế làm việc của HĐND cấp xã Bài 1: Giải đáp kịp thời những vướng mắc pháp lý

Sau gần 3 tháng vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, HĐND cơ sở giờ đây đã có “bộ khung mẫu” chính thức để hoạt động bài bản, đúng luật.

Chuẩn hóa hoạt động HĐND cấp xã theo mô hình mới

Khi HĐND cấp huyện không còn, toàn bộ hoạt động dân cử đều dồn xuống cấp xã – nơi mà tổ chức bộ máy gọn nhẹ, nhân sự kiêm nhiệm, chưa có hành lang pháp lý thống nhất. Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72 được ban hành với hàng loạt điểm mới, trong đó toàn bộ các quy định về lĩnh vực phụ trách của các ban HĐND, trình tự, thủ tục tổ chức kỳ họp cơ bản bị bãi bỏ.

Điều đặc biệt là ở cấp xã, không còn Ban Kinh tế - Xã hội, Ban Pháp chế, thay vào đó Luật quy định thành hai ban mới: Ban Kinh tế - Ngân sách và Ban Văn hóa - Xã hội; về nhân sự cũng có những thay đổi đáng chú ý, không còn Phó Trưởng ban HĐND kiêm nhiệm mà được tăng cường hơn về chuyên trách, ngoài ra còn có 2 công chức hỗ trợ. Số lượng đại biểu là phép cộng cơ học của các xã trước sáp nhập và một phần đại biểu HĐND cấp huyện, cùng với một loạt các quy định mới chưa có quy định cụ thể để vận hành, HĐND nhiều địa phương cấp xã khá lúng túng trong hoạt động.

Đại biểu HĐND phường Nam Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh thảo luận đóng góp ý kiến vào quy chế hoạt động của HĐND phường Khóa I, nhiệm kỳ 2021-2026

Trong bối cảnh ấy, Nghị quyết số 104/2025/NQ-UBTVQH15 ngày 26/9/2025 ban hành Quy chế làm việc mẫu của HĐND xã, phường, đặc khu đã quy định cụ thể, đầy đủ và có tính hệ thống về tổ chức và hoạt động của HĐND cấp xã, giải đáp kịp thời những vướng mắc về mặt pháp lý kể từ khi HĐND cấp xã vận hành theo mô hình mới đến nay.

Đó là: trình tự tổ chức kỳ họp HĐND, từ khâu chuẩn bị nội dung, gửi tài liệu, điều hành, biểu quyết, đến ban hành nghị quyết; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Thường trực HĐND – cơ quan chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động, điều hòa chương trình giám sát, đôn đốc thực hiện nghị quyết. Đặc biệt, tổ chức hoạt động và lĩnh vực phụ trách của 2 ban HĐND được quy định rõ ràng, dễ thực hiện. Ban Kinh tế - Ngân sách của HĐND phụ trách các lĩnh vực: quy hoạch, quy hoạch đô thị, phát triển hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội trên địa bàn, kế hoạch, đầu tư, tài chính, ngân sách, liên kết, hợp tác giữa các đơn vị hành chính; đất đai, tài nguyên, môi trường, nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch, xây dựng và giao thông ở địa phương.

Ban Văn hóa - Xã hội HĐND phụ trách các lĩnh vực: tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp, pháp luật; tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền; giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội, thể dục, thể thao; khoa học, công nghệ, thông tin, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; quốc phòng, an ninh, dân tộc và tôn giáo ở địa phương.

Bà Nguyễn Thùy, Phó trưởng Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND xã Mai Phụ, Hà Tĩnh chia sẻ: khi không tổ chức HĐND cấp huyện, chúng tôi loay hoay không biết phân công thế nào giữa hai ban HĐND, hay cách điều hành của Thường trực ra sao. Nay có mẫu chuẩn, HĐND xã tự tin hơn, biết rõ việc gì mình làm, việc gì phối hợp với UBND, Mặt trận. Cách làm này vừa hợp luật, vừa rõ người, rõ trách nhiệm.

Hướng dẫn cụ thể hoạt động của Tổ đại biểu HĐND

Tổ đại biểu HĐND cấp xã được thiết lập kể từ khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đi vào vận hành. Quy chế làm việc mẫu ban hành kèm theo Nghị quyết số 104/2025/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã xác định rõ vị trí, chức năng và nhiệm vụ của Tổ đại biểu trong hệ thống HĐND cấp xã.

Theo quy định, Tổ đại biểu HĐND là cầu nối giữa cử tri và HĐND, có trách nhiệm duy trì tiếp xúc cử tri định kỳ, tổng hợp ý kiến và kiến nghị của cử tri, giám sát việc giải quyết các kiến nghị đó tại cơ sở. Tổ đại biểu còn được phân công thực hiện nhiệm vụ giám sát theo chương trình, kế hoạch của HĐND hoặc Thường trực HĐND, góp phần củng cố mối liên hệ trực tiếp giữa cơ quan dân cử với Nhân dân.

Những quy định cụ thể tại Nghị quyết 104 đã giúp chuẩn hóa quy trình hoạt động của HĐND cấp xã, chấm dứt tình trạng “mỗi nơi làm một kiểu”. Tổ đại biểu trở thành “mắt xích” quan trọng giúp HĐND nắm bắt thực tiễn, phản ánh kịp thời tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân, đồng thời giám sát hiệu quả việc thực thi chính sách ở địa bàn dân cư.

Không chỉ tháo gỡ “điểm nghẽn”, lúng túng trong tổ chức, hoạt động, Nghị quyết 104 còn giúp HĐND cấp xã xác lập vai trò độc lập, chủ động hơn trong hoạt động giám sát và quyết nghị, tạo nền nếp hành chính mới phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Nhiều cử tri đánh giá, các kỳ họp HĐND gần đây bài bản hơn, sát dân hơn, đại biểu mạnh dạn chất vấn, kiến nghị sâu sắc, thể hiện tinh thần trách nhiệm và gần dân thực chất hơn.

Lê Hồng Hạnh, Phó Trưởng Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND phường Nam Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh