Quy định mới về việc kiểm soát thu nhập, vợ chồng cần biết

Đây không phải là lần đầu tiên bạo lực kinh tế trong gia đình được đưa vào quy định của pháp luật. Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2007 đã quy định về hành vi cưỡng ép đóng góp tài chính, ngăn cản quyền sử dụng tài sản chung, kiểm soát thu nhập, buộc phụ thuộc kinh tế. Đến năm 2022, các hành vi này bị nghiêm cấm trong Luật Phòng, chống bạo lực gia đình sửa đổi, bổ sung.

Ảnh minh họa: AI

Tuy nhiên, Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống bạo lực gia đình lại chưa bao quát hết các diễn biến thực tế. Cụ thể, Điều 58 về hành vi bạo lực về kinh tế chỉ quy định phạt tiền từ 20 - 30 triệu đồng với hành vi chiếm đoạt tài sản riêng của thành viên gia đình; ép buộc thành viên gia đình lao động quá sức hoặc làm công việc nặng nhọc, nguy hiểm, tiếp xúc với chất độc hại hoặc làm những công việc khác trái với quy định của pháp luật về lao động; ép buộc thành viên gia đình đi ăn xin hoặc lang thang kiếm sống.

Từ đó, một số hành vi như kiểm soát thu nhập, chiếm giữ tài sản chung để gây lệ thuộc chưa được quy định rõ, tạo ra khoảng trống pháp lý nên cơ quan chức năng không có căn cứ để xử phạt trực tiếp dù hành vi bạo lực kinh tế tồn tại khá đa dạng.

Phòng chống bạo lực kinh tế

Một trong những điểm mới nổi bật của Nghị định 282/2025/NĐ-CP (thay thế Nghị định 144/2021/NĐ-CP) có hiệu lực từ ngày 15/12/2025 là bổ sung nhiều hành vi thuộc bạo lực kinh tế mà trước đây chưa quy định rõ.

Theo đó, không chỉ tài sản riêng, người nào chiếm đoạt, hủy hoại tài sản chung của gia đình mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự; cưỡng ép thành viên gia đình đóng góp tài chính quá khả năng của họ; kiểm soát tài sản, thu nhập của thành viên gia đình nhằm tạo tình trạng lệ thuộc về mặt vật chất, tinh thần hoặc các mặt khác… sẽ bị xử phạt từ 20 - 30 triệu đồng.

Đồng thời, người vi phạm buộc trả lại tài sản do chiếm giữ trái phép hoặc buộc nộp lại số tiền bằng trị giá tài sản có được do chiếm giữ trái phép đã bị tiêu thụ, tẩu tán, tiêu hủy trái quy định của pháp luật cho chủ sở hữu hợp pháp; khôi phục tình trạng ban đầu đối với hành vi hủy hoại tài sản chung hoặc riêng, trừ trường hợp tài sản không thể khôi phục được tình trạng ban đầu.

“Đây là bước tiến lớn để bảo vệ nạn nhân khỏi cả bạo lực như kinh tế, tinh thần chứ không chỉ bạo lực thể xác”, luật sư Đặng Văn Dũng - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hãng Luật Quốc tế Tự do, Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai - nhận định.

Luật sư Đặng Văn Dũng - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hãng Luật Quốc tế Tự do, Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai - cho rằng cũng cần phân biệt rõ giữa việc đồng thuận đưa tài sản và hành vi chiếm đoạt tài sản.

Theo luật sư Dũng, hôn nhân không chỉ là quan hệ tình cảm mà còn là quan hệ hợp tác về kinh tế, vợ chồng cùng quản lý, sử dụng tài sản chung, đóng góp cho sinh hoạt gia đình. Khi một bên chiếm đoạt, hủy hoại hay kiểm soát thu nhập của bên kia, đó không chỉ là vi phạm tài sản, mà xâm phạm đến quyền tự do cá nhân, quyền tự chủ về kinh tế.

Tuy nhiên, hành vi kiểm soát thu nhập, tài sản không phải lúc nào cũng dễ chứng minh. Vì vậy, luật sư Dũng cho rằng cần có bằng chứng rõ ràng về việc một bên ngăn cản, chiếm giữ, kiểm soát nguồn tài chính, tài sản chung/riêng. Một số trường hợp có thể phức tạp như vợ/chồng có tài sản riêng trước hôn nhân, có thỏa thuận phân chia tài sản, cùng đồng ý đóng góp… thì cần xem xét kỹ thực tế, nghĩa vụ, quyền lợi, thỏa thuận giữa vợ chồng.

“Từ Nghị định 144/2021/NĐ-CP chuyển sang Nghị định 282/2025/NĐ-CP phản ánh nỗ lực của Nhà nước trong việc hoàn thiện khung pháp lý bảo vệ gia đình, không chỉ khỏi bạo lực thể xác, tinh thần mà cả bạo lực kinh tế. Nghị định 282/2025/NĐ-CP rõ ràng hơn, toàn diện hơn, phù hợp với đời sống hiện đại, với nhiều hình thức áp lực tài chính xảy ra trong hôn nhân. Tuy nhiên, như bất kỳ văn bản pháp luật nào, hiệu quả của Nghị định 282/2025/NĐ-CP phụ thuộc rất lớn vào thực tiễn áp dụng, tính minh bạch trong quản lý tài chính gia đình, bằng chứng, ý thức bảo vệ quyền của mỗi người… Nếu thiếu những điều đó, một số hành vi tinh vi vẫn có thể né được xử lý, dù pháp luật đã đi trước một bước”, luật sư Dũng phân tích.

Thiên Phú