Quyết liệt chống ô nhiễm không khí: Hành động cấp bách vì bầu trời xanh và phát triển bền vững

Công tác bảo vệ môi trường luôn là chủ trương nhất quán, xuyên suốt của Đảng và Nhà nước ta. Văn kiện các kỳ Đại hội Đảng đều khẳng định, cùng với kinh tế và xã hội, bảo vệ môi trường là một trong ba trụ cột quan trọng, không thể tách rời, quyết định sự phát triển bền vững của đất nước.

Tuy nhiên, chúng ta đang phải đối mặt với một thực tế đầy thách thức: tình trạng ô nhiễm môi trường ở một số nơi còn rất nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm môi trường không khí tại các độ thị lớn, đã trở thành vấn đề nóng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, chất lượng cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Trước bối cảnh cấp bách đó, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có những chỉ đạo hết sức quyết liệt, mà một dấu mốc quan trọng là việc ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt nhằm ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Chỉ thị này không chỉ là một văn bản chỉ đạo, mà còn là một mệnh lệnh hành động, thể hiện quyết tâm chính trị cao độ của toàn hệ thống chính trị trong cuộc chiến chống ô nhiễm, vì một tương lai xanh và bền vững.

Ông Phạm Hồng Quân - Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường)

Mới đây, chia sẻ với báo chí, ông Phạm Hồng Quân - Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã làm rõ về thực trạng và nhận diện các nguyên nhân cốt lõi gây ô nhiễm không khí.

Theo ông Phạm Hồng Quân, tình trạng ô nhiễm này mang tính quy luật rõ rệt, thường tập trung và trở nên nghiêm trọng hơn vào các tháng mùa đông và mùa xuân ở khu vực miền Bắc, từ khoảng tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau.

Đây là thời điểm các yếu tố khi tượng bất lợi như hiện tượng nghịch nhiệt, điều kiện lặng gió xuất hiện thường xuyên, tạo thành một lớp ngăn cản các chất ô nhiễm khuếch tán lên cao và ra xa, khiến chúng bị tích tụ lại ở tầng không khí sát mặt đất, gây ra các đợt ô nhiễm kéo dài.

Các nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí được Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng:

Phát thải từ các hoạt động giao thông vận tải là một nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí

Thứ nhất, nguồn phát thải từ các hoạt động giao thông vận tải: Với số lượng phương tiện cơ giới cá nhân khổng lồ, trong đó có nhiều phương tiện cũ không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải, giao thông vận tải là một trong những tác nhân chính gây ô nhiễm không khí. Nguồn này bao gồm cả khí thải trực tiếp từ ống xả; bụi đường bị các phương tiện cuốn lên trong quá trình di chuyển; sinh ra các tiền chất góp phần tạo bụi thứ cấp trong ô nhiễm không khí tại đô thị.

Thứ hai, từ các hoạt động sản xuất công nghiệp: Các nhà máy nhiệt điện, xi măng, luyện thép và các cơ sở sản xuất công nghiệp khác, đặc biệt tại các tỉnh lân cận Hà Nội, được xác định là nguồn đóng góp trong bức tranh bụi mịn PM2,5 tại Hà Nội.

Thứ ba, từ hoạt động xây dựng, đốt mở: Bụi phát sinh từ các công trường xây dựng, hoạt động phá dỡ, và vận chuyển vật liệu xây dựng không được che chắn đúng quy định cũng là một nguồn đóng góp đáng kể. Bên cạnh đó tình trạng rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch và đốt rác thải sinh hoạt một cách tự phát (trong và ngoài nội thành) vẫn còn phổ biến ở các vùng ven đô và nông thôn. Đây là nguồn phát thải quan trọng, cần phải có những giải pháp quyết liệt ngăn chặn, cải thiện.

Đặc biệt, vào những tháng cuối năm, khi các hoạt động xây dựng, sản xuất và giao thương tăng tốc, các nguồn phát thải này đồng loạt gia tăng cường độ, kết hợp với điều kiện thời tiết bất lợi, đã tạo ra những đợt ô nhiễm không khí nghiêm trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống người dân.

Trước thực trạng ô nhiễm đang ngày càng trở nên nghiêm trọng do các nguồn phát thải chính đó, Chỉ thị 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ và xây dựng dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về chất lượng không khí đã được ban hành.

Song song với đó, để triển khai thực hiện Chỉ thị 20/CT-TTg, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Kế hoạch hành động của Bộ tại Quyết định số 3602/QĐ-BNNMT ngày 03/9/2025.

Đại diện Cục Môi trường cho biết: Kế hoạch này đã cụ thể hóa các nội dung chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, phân công nhiệm vụ cho các đơn vị trực thuộc Bộ, tập trung vào các nhóm nhiệm vụ chính như: rà soát, đánh giá tiến độ thực hiện các chương trình, đề án về bảo vệ môi trường; tham mưu hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật; xây dựng cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia; nâng cao chất lượng công tác thẩm định, cấp phép và kiểm tra pháp luật về môi trường.

Cũng theo ông Phạm Hồng Quân: Một trong những nội dung quan trọng, trọng tâm của Cục Môi trường trong năm nay là phải xây dựng, dự thảo tham mưu Bộ NNMT trình Thủ tướng Chính phủ dự thảo "Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045".

Chia sẻ với báo chí, ông Phạm Hồng Quân cũng làm rõ về kế hoạch hành động quốc gia đã đề ra 9 nhóm nhiệm vụ, giải pháp:

Về hoàn thiện thể chế, chính sách: Tiếp tục rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật, đặc biệt là Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính theo hướng tăng để đủ sức răn đe. Xây dựng và ban hành lộ trình cung ứng nhiên liệu sạch trên toàn quốc, đồng thời thiết lập quy chế phối hợp liên vùng, liên tỉnh để giải quyết các vấn đề ô nhiễm không khí xuyên biên giới hành chính.

Việc kiểm soát các nguồn phát thải lớn: Triển khai các chính sách đồng bộ với Chỉ thị 20 nhằm hạn chế xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch tại các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Công tác quản lý phát thải từ giao thông và xây dựng: Bổ sung, cập nhật những giải pháp về thực hiện lộ trình hạn chế phương tiện cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch đi vào các khu vực trung tâm theo các vành đai 1, 2 và 3 tại Hà Nội, triển khai từ giai đoạn 2026-2030 theo như tinh thần Chỉ thị số 20/CT-TTg. Đồng thời, yêu cầu 100% các công trình xây dựng phải áp dụng nghiêm ngặt các biện pháp giảm thiểu bụi.

Để kiểm soát triệt để hoạt động đốt mở: Đẩy mạnh các giải pháp công nghệ để tăng cường tái chế, tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp, biến chất thải thành tài nguyên, thay vì thải, đốt bỏ. Vận động, tuyên truyền để giảm thiểu và tiến tới loại quen đốt vàng mã tại các cơ sở tâm linh, tín ngưỡng.

Ứng dụng khoa học công nghệ và tăng cường năng lực quản lý: Thành lập và đưa vào vận hành "Trung tâm Cảnh báo, dự báo, kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí Quốc gia". Trung tâm này sẽ ứng dụng các công nghệ hiện đại như Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), Dữ liệu lớn (Big Data) để phân tích, dự báo chính xác diễn biến chất lượng không khí, làm cơ sở khoa học cho công tác chỉ đạo, điều hành và ứng phó kịp thời.

Để đẩy nhanh tiến độ và tăng cường sự phối hợp, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã chủ trì cuộc họp quan trọng với các Bộ, ngành và hai thành phố lớn là Hà Nội và Hồ Chí Minh. Tại cuộc họp, Phó Thủ tướng đã khẳng định giải quyết ô nhiễm môi trường là ưu tiên cấp bách, đòi hỏi kế hoạch toàn diện, chính sách hỗ trợ, công cụ kinh tế, công nghệ hiện đại và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương. Phó Thủ tướng đã có những kết luận chỉ đạo cụ thể, giao nhiệm vụ cho từng đơn vị, thể hiện quyết tâm hành động ở cấp cao nhất.

Trong đó Phó Thủ tướng nhấn mạnh việc đầu tư xây dựng, hoàn thiện hệ thống quan trắc môi trường quốc gia theo hướng đồng bộ, tự động, hiện đại, hoàn thành trong Quý III năm 2026; Nghiên cứu, ban hành chính sách về kinh tế tuần hoàn đối với phụ phẩm nông nghiệp, đề xuất chính sách hỗ trợ thu gom, vận chuyển, tái sử dụng; Bộ Xây dựng được yêu cầu tăng cường kiểm tra, giám sát, quản lý môi trường tại các công trình xây dựng, các cơ sở sản xuất vật liệu xây dụng; đảm bảo 100% công trình xây dựng phải có biện pháp kiểm soát bụi, phương tiện vận chuyển vật liệu phải được che chắn, rửa sạch trước khi ra khỏi công trường; Bộ Công an chỉ đạo tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ, xử phạt nghiêm các phương tiện vận chuyển vật liệu làm rơi vãi ra môi trường; phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tư pháp nghiên cứu, đề xuất sửa đổi Nghị định xử lý vi phạm hành chính theo hướng tăng nặng chế tài xử phạt và phân cấp thẩm quyền cho cấp cơ sở; và đối với UBND TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh bên cạnh Luật Thủ đô và các cơ chế đặc thù liên quan cần phải quyết liệt đi đầu, làm điểm để triển khai các giải pháp đột phá, từ đó nhân rộng ra cả nước.

Qua những phân tích trên, ông Phạm Hồng Quân khẳng định: ô nhiễm không khí là một vấn đề môi trường nghiêm trọng và cấp bách, nhưng chúng ta không bị động.

Dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc đồng bộ của các Bộ, ngành, trong đó Bộ Nông nghiệp và Môi trường giữ vai trò chủ trì, một lộ trình hành động toàn diện, khoa học và khả thi đã được xây dựng và đang được triển khai mạnh mẽ.

Một lần nữa, đại diện Cục Môi trường nhấn mạnh: Hành động vì môi trường không chỉ là trách nhiệm mà còn là mệnh lệnh từ cuộc sống, vì sức khỏe của chính chúng ta hôm nay và vì tương lai của các thế hệ mai sau. Quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước và Chính phủ là rất cao, nhưng để thành công, cuộc chiến này cần sự chung tay của toàn xã hội.

Bảo Loan