Rõ khái niệm văn hóa tuân thủ pháp luật

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc; Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, TS. Lê Vệ Quốc đồng chủ trì Tọa đàm.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Đỗ Quyên

Phát biểu tại Tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, thời gian qua, Trung ương đã ban hành 4 Nghị quyết rất quan trọng, được ví như 4 trụ cột chiến lược, nhằm tạo bước đột phá trong quá trình phát triển đất nước thời kỳ mới. Trong đó, Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, là một trong những Nghị quyết có ý nghĩa nền tảng, định hình tư duy và phương pháp tiếp cận thể chế trong giai đoạn hiện nay. Đặc biệt, Nghị quyết đã đề ra nhiệm vụ rõ ràng là phải xây dựng và hình thành văn hóa tuân thủ pháp luật trong toàn xã hội.

Thứ trưởng nhấn mạnh, từ việc thảo luận khái niệm cho tới đề xuất tiêu chí, tọa đàm sẽ làm rõ được điểm chung và điểm riêng của văn hóa tuân thủ trong từng đối tượng. Ví dụ như trong doanh nghiệp, văn hóa tuân thủ pháp luật cần thể hiện ở ý thức rõ ràng trong việc chống hàng gian, hàng giả, minh bạch thông tin; còn trong đội ngũ cán bộ, công chức thì tiêu chí là tính chuyên nghiệp, hiện đại, tận tụy, liêm chính…

Theo TS. Lê Vệ Quốc, xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật được đặt ra tại Nghị quyết số 66-NQ/TW có ý nghĩa rất quan trọng trong bối cảnh toàn hệ thống chính trị đang tập trung cao độ thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy, sớm đưa mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động, tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển, đặc biệt là thực hiện mục tiêu Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa theo tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW.

Do đó, việc làm rõ khái niệm "văn hóa tuân thủ pháp luật" - một phạm trù vừa mang tính lý luận cơ bản, vừa có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc đối với quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa XHCN theo tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW đặt trong bối cảnh đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Việc nghiên cứu kỹ lưỡng cấu trúc nội tại cũng như cách thức tồn tại khách quan của văn hóa tuân thủ pháp luật trong đời sống xã hội là nền tảng để nhận diện đầy đủ các yếu tố tác động, từ đó xác định các điều kiện bảo đảm cho sự hình thành và phát triển bền vững của văn hóa này. Những yếu tố đó bao gồm hệ thống pháp luật công bằng, dễ tiếp cận; môi trường chính trị - xã hội ổn định; sự gương mẫu của đội ngũ cán bộ, công chức; vai trò định hướng của truyền thông cũng như nhận thức và hành vi pháp lý của mỗi công dân.

Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, TS. Lê Vệ Quốc phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Đỗ Quyên

Ông Phan Hồng Nguyên, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý khẳng định, "văn hóa tuân thủ pháp luật", "xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật" là những thuật ngữ được nhắc đến lần đầu tiên tại Thông báo Kết luận số 108-KL-TW ngày 18/11/2025 của Văn phòng Trung ương Đảng về chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban cán sự Đảng Bộ Tư pháp và Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật để đáp ứng yêu cầu đổi mới đất nước trong kỷ nguyên mới.

Cụ thể, văn hóa tuân thủ pháp luật theo nghĩa rộng là những giá trị, chuẩn mực, thói quen được hình thành, duy trì trong cộng đồng và được thể hiện qua thái độ tôn trọng pháp luật, niềm tin và nhận thức đúng đắn về pháp luật, hành vi ứng xử, chấp hành pháp luật một cách chủ động, tích cực, tự giác, đầy đủ.

"Văn hóa tuân thủ pháp luật là kết quả của sự tương tác đa chiều giữa các yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa và pháp lý, trong đó không yếu tố nào giữ vai trò độc lập tuyệt đối mà luôn gắn bó chặt chẽ trong một tổng thể mang tính lịch sử - xã hội cụ thể. Việc nhận diện đúng các yếu tố này mang ý nghĩa lý luận sâu sắc, là cơ sở quan trọng để hoạch định chính sách pháp luật hiệu quả và bền vững trong thời kỳ đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới" - Ông Phan Hồng Nguyên nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền trong thời đại mới, việc kiến tạo và duy trì văn hóa tuân thủ pháp luật được xem như là nhiệm vụ chiến lược. Điều này đòi hỏi sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và chính mỗi công dân, đặc biệt là đội ngũ cán bộ, công chức Nhà nước. Chỉ khi pháp luật được tôn trọng, thực hiện một cách tự giác, văn hóa tuân thủ mới thực sự trở thành nền tảng cho sự phát triển dân chủ, kỷ cương và công bằng trong xã hội.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã tập trung phân tích và thảo luận sâu về khái niệm, nội hàm, cấu trúc cấu thành, các yếu tố ảnh hưởng cũng như một số giải pháp xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật. Qua trao đổi, đa số ý kiến đều thống nhất rằng "văn hóa tuân thủ pháp luật" là một bộ phận hợp thành của văn hóa pháp lý và đồng thời là một yếu tố cấu thành trong tổng thể nền văn hóa của xã hội.

Toàn cảnh tọa đàm. Ảnh: Đỗ Quyên

Cùng với đó, các đại biểu cũng đặt vấn đề về cách tiếp cận thuật ngữ "tuân thủ pháp luật" trong cụm từ này. Nếu chỉ hiểu theo nghĩa truyền thống như vẫn được giảng dạy trong các giáo trình pháp luật hiện hành - tức là việc kiềm chế không thực hiện những hành vi bị pháp luật cấm - thì phạm vi khái niệm trở nên quá hẹp, không phản ánh đầy đủ bản chất của sự tuân thủ trong môi trường pháp lý hiện đại. Thay vào đó, cần mở rộng cách hiểu theo hướng bao trùm hơn: Tuân thủ pháp luật không chỉ dừng lại ở việc tránh hành vi vi phạm, mà còn bao gồm cả việc chủ động thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ do pháp luật quy định, thể hiện thái độ tích cực, tự giác và trách nhiệm của cá nhân và tổ chức trong đời sống pháp lý.

TS. Phạm Thị Thanh Hương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội cho rằng, văn hóa tuân thủ pháp luật cần được coi là có vai trò quan trọng không thể thiếu trong sự nghiệp xây dựng, hoàn thiện pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật. Việc phát triển văn hóa tuân thủ pháp luật vừa nhằm tạo động lực nâng cao tri thức pháp luật, hướng tới ứng xử, quan hệ với pháp luật một cách văn minh, phù hợp với giá trị chân - thiện - mỹ; vừa góp phần khơi dậy và lan tỏa các giá trị tốt đẹp của văn hóa pháp luật trong cộng đồng và toàn xã hội.

Theo các chuyên gia, văn hóa tuân thủ pháp luật phải trở thành động lực nội sinh thúc đẩy sự phát triển bền vững, dân chủ và văn minh. Với vai trò là cơ quan tham mưu chủ trì xây dựng Nghị quyết số 66-NQ/TW, Bộ Tư pháp sẽ đề xuất thể chế hóa nội dung "văn hóa tuân thủ pháp luật" thành chức năng, nhiệm vụ cụ thể trong chương trình công tác của hệ thống chính trị và chính quyền các cấp. Việc thể chế hóa này không chỉ là yêu cầu kỹ thuật lập pháp mà còn là bước chuyển quan trọng nhằm đưa văn hóa tuân thủ pháp luật trở thành một bộ phận cấu thành trong mọi chính sách phát triển quốc gia, góp phần củng cố niềm tin của người dân vào pháp luật và thiết chế công quyền.

Toàn cảnh Tọa đàm. Ảnh: Đỗ Quyên

Kết luận Tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, người dân là trung tâm nên nội hàm khái niệm "văn hóa tuân thủ pháp luật" phải giúp người dân hiểu. Trong đó, yếu tố cần là "tuân thủ pháp luật; yếu tố đủ là hành vi, ứng xử với pháp luật trở thành sự tự giác, chủ động, trở thành thói quen, nếp sống rồi nâng lên thành "văn hóa".

Giải pháp để nâng cao "văn hóa tuân thủ pháp luật" cần tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật từ gia đình tới nhà trường; đổi mới công tác truyền thông chính sách, phổ biến giáo dục pháp luật; nâng cao tính gương mẫu của đội ngũ cán bộ, công chức, đảng viên trong thực thi công vụ, chấp hành pháp luật; gắn kết chặt chẽ xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật với giáo dục đạo đức, lối sống, xây dựng văn hóa con người; khơi dậy vai trò chủ thể của nhân dân trong việc kiến tạo và thực hành văn hóa tuân thủ pháp luật.

Đỗ Quyên