Robert Redford: Người định hình Hollywood

"Cậu bé vàng" của Hollywood

Robert Redford tên thật là Charles Robert Redford, Jr. sinh ngày 18/8/1936 trong một gia đình trung lưu tại Santa Monica (California). Từ nhỏ, Redford đã nổi bật với năng khiếu thể thao, giành học bổng bóng chày ở Đại học Colorado.

Robert Redford sở hữu vẻ ngoài lãng tử và tài năng diễn xuất.

Nhưng khi vào học thì chàng thanh niên nhanh chóng thất vọng nên bỏ học và quyết định tìm con đường mới bằng cách sang châu Âu học vẽ. Trở về Mỹ, Redford học thiết kế mỹ thuật sân khấu và diễn xuất tại Pratt Institute và Học viện Nghệ thuật Sân khấu Mỹ.

Năm 1959, lần đầu tiên Redford xuất hiện trước khán giả trên sân khấu Broadway với vai nhỏ trong Tall Story. Sau đó, Redford gây chú ý với “Sunday in New York” (1961) và vở hài kịch “Barefoot in the Park” (1963). Khi tác phẩm này được chuyển thể thành phim năm 1967, Redford đóng cặp Jane Fonda, qua đó khẳng định tên tuổi như một trong những gương mặt sáng của Hollywood.

Năm 1962, Redford ghi dấu ấn trên truyền hình với vai The Twilight Zone. Tiếp đó, Redford lấn sân sang lĩnh vực điện ảnh với vai diễn trong “War Hunt” (1962).

“War Hunt” là một bộ phim chiến tranh do Denis Sanders đạo diễn, là vai chính đầu tiên của Redford, được quay trong 15 ngày với kinh phí 250.000 USD. Hội đồng đánh giá quốc gia đã vinh danh bộ phim là một trong mười bộ phim hay nhất năm 1962. Phim đã giành giải thưởng phim truyện hay nhất Silver Sail tại Liên hoan phim quốc tế Locarno năm 1962 và được đề cử giải thưởng BAFTA của Liên hợp quốc năm 1964.

Với Redford, “War Hunt” là cơ hội cho ông hợp tác với Sydney Pollack. Cuộc gặp gỡ ấy không chỉ là khởi đầu cho Redford với điện ảnh mà còn là mối nhân duyên nghệ thuật kéo dài suốt nhiều thập niên. Pollack sau này trở thành cộng sự thân thiết, đạo diễn Redford trong bảy bộ phim kinh điển, bao gồm “Out of Africa” - tác phẩm đoạt giải Oscar - và “The Electric Horseman”.

Năm 1969, với vai Harry Longabaugh trong phim cao bồi “Butch Cassidy and the Sundance Kid” thì Redford mới thực sự tỏa sáng. Ban đầu, nhà sản xuất định mời các ngôi sao như Marlon Brando, Warren Beatty và Steve McQueen vào vai này nhưng họ đều từ chối nên Redford trở thành lựa chọn bất đắc dĩ.

Dựa trên một số sự kiện có thật, bộ phim “Butch Cassidy and the Sundance Kid” kể về câu chuyện của hai tên cướp miền Tây hoang dã Robert LeRoy Parker, còn được gọi là Butch Cassidy (Paul Newman đóng), và Harry Longabaugh, biệt danh "Sundance Kid" (Redford đóng), đang trên đường chạy trốn khỏi một nhóm tội phạm ma túy Mỹ sau một loạt vụ cướp tàu hỏa…

Hai nhân vật do Redford và Paul Newman thủ vai đã tạo nên cơn sốt "buddy movie" (phim đôi bạn) thu hút khán giả thời đó. Trong “Butch Cassidy and the Sundance Kid”, khán giả choáng ngợp trước một Sundance Kid bất cần đời và "điển trai đến mức không gì che giấu nổi". Năm 2003, bộ phim đã được Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ chọn để bảo tồn trong Cơ quan đăng ký phim quốc gia Hoa Kỳ vì "có ý nghĩa về mặt văn hóa, lịch sử hoặc thẩm mỹ". Viện phim Hoa Kỳ xếp hạng “Butch Cassidy và Sundance Kid” là bộ phim Mỹ vĩ đại thứ 73 trong danh sách "100 năm của Viện phim Hoa Kỳ"...

Sau thành công vang dội này, Redford còn khẳng định đẳng cấp ngôi sao hàng đầu Hollywood với hàng loạt phim nổi tiếng khác: “Jeremiah Johnson”, “The Candidate “(1972), “The Sting”, “The Way We Were” (1973), “All the President's Men” (1976), “The Electric Horseman” (1979), “Brubaker” (1980), “Out of Africa” (1985), “Sneakers” (1992)…

Đặc biệt, Redford và Paul Newman tái ngộ trong “The Sting” (1973), giúp ông nhận đề cử Oscar Nam chính xuất sắc đầu tiên trong sự nghiệp. Hình ảnh Redford chỉnh tề, cạo râu gọn gàng trong bộ phim “The Sting” khiến khán giả nữ ngẩn ngơ. Trong phim “All the President's Men” (1976), Redford không chỉ đóng chính mà còn tham gia sản xuất, từ khâu phát triển kịch bản dựa trên tác phẩm của Bob Woodward và Carl Bernstein. Bộ phim tái hiện vụ Watergate, nhận tới 8 đề cử Oscar, khẳng định sự nghiêm túc của Redford và tầm ảnh hưởng lớn tới điện ảnh chính trị Mỹ.

Theo Guardian, Redford có ngoại hình điển trai, mang phong cách phóng khoáng của vùng California. Ông thành công với những nhân vật lãng mạn nhưng ẩn chứa góc tối nội tâm, như Jay Gatsby trong “The Great Gatsby” (1974). Vai diễn khắc họa một người sống trong hào quang nhưng luôn ám ảnh bởi khát vọng không thể đạt tới. Đó cũng là hình ảnh Redford xây dựng cho bản thân: biểu tượng quyến rũ, điềm tĩnh nhưng chất chứa nhiều suy tư. Các nhà phê bình phim từng nhận xét Redford "có sự uyển chuyển tự nhiên, đồng thời phảng phất một thứ ánh sáng trong nội tâm".

Ở thời kỳ đỉnh cao, Redford được xếp ngang hàng với những biểu tượng kinh điển như Gary Cooper, Gregory Peck hay Steve McQueen - không phải bởi khả năng biến hóa đa dạng trong diễn xuất, mà bởi sức hút ngôi sao đặc biệt, khó ai sánh kịp. Không những thế, suốt hàng chục năm, Redford được xem là hiện thân của hình mẫu "người đàn ông Mỹ lý tưởng": hào hoa nhưng điềm đạm, mạnh mẽ song vẫn chất chứa chiều sâu suy tư. Mái tóc vàng rối, gương mặt góc cạnh và nụ cười cuốn hút đã góp phần đưa ông trở thành một trong những ngôi sao nổi bật nhất của Hollywood thập niên 1970

. Sau này, trong nhiều bộ phim do ông đạo diễn như: “A River Runs Through It”, “Quiz Show”, “The Legend of Bagger Vance”… thường xoay quanh những nhân vật nam tóc vàng đầy hứa hẹn, nhưng lạc lối rồi phải tìm kiếm sự cứu rỗi. Phong cách đạo diễn của Redford gắn chặt với chính con người ông: tinh tế, nhân văn…

Cuối thập niên 1970, Redford quyết định "chuyển vai" sang làm đạo diễn. Tác phẩm đầu tay “Ordinary People” (năm 1980) mang về cho ông 4 giải Oscar, trong đó có Phim hay nhất và Đạo diễn xuất sắc. Những năm 1980, ông đóng bốn tác phẩm, trong đó có “Out of Africa” (1985), góp phần khẳng định vị thế ngôi sao hàng đầu Hollywood thập niên 1980.

Những di sản còn lại

Năm 1981, sau khi đoạt Oscar Đạo diễn cho phim “Ordinary People”, Redford sáng lập Viện Sundance tại Utah. Từ một xưởng phim nhỏ, Viện Sundance sau trở thành biểu tượng của phong trào điện ảnh độc lập Mỹ. Cùng với Liên hoan phim Sundance, nơi này trở thành trung tâm của điện ảnh độc lập. Các thế hệ diễn viên, đạo diễn và giới phê bình tôn vinh Redford là người bảo trợ cho dòng phim độc lập.

Redford trong vai Carl Bernstein - Bob Woodward trong phim “All the President's Men” (1976).

Thông qua Quỹ tài trợ và học bổng của Sundance, Redford đã hỗ trợ cho hàng loạt nhà làm phim trẻ và đạo diễn như: Quentin Tarantino, Steven Soderbergh, Robert Rodriguez và các tác phẩm kinh phí thấp “Reservoir Dogs”, “The Blair Witch Project”, “Donnie Darko”, “Little Miss Sunshine hay CODA”…

Dù có không ít ý kiến phê phán “Sundance” tạo ra một dòng "phim Sundance" nhàm chán với những tác phẩm u ám, khắc khổ… Nhưng không thể phủ nhận sức sáng tạo của Redford khi đã xây dựng nên một di sản vượt xa sự nghiệp điện ảnh huy hoàng của chính mình. Suốt sự nghiệp, Redford kiên định lựa chọn những vai có phần gai góc, phản ánh niềm tin với điện ảnh độc lập.

Năm 2002, Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ trao cho Redford giải thưởng "Thành tựu trọn đời". Ông cũng nhiều lần được vinh danh tại các sự kiện điện ảnh lớn như: Sư tử vàng cho thành tựu trọn đời tại Liên hoan phim Venice (năm 2017); Giải César danh dự (năm 2019); Huân chương Bắc đẩu Bội tinh của Pháp (năm 2010); Huân chương Tự do của Tổng thống Mỹ do Barack Obama trao tặng (năm 2016).

Thập niên 2010, Redford ít xuất hiện trên màn ảnh nhưng vẫn để lại dấu ấn với vai thủy thủ đơn độc trong “All is Lost” (2013) và Giám đốc S.H.I.E.L.D trong “Captain America: The Winter Soldier” (2014). Năm 2019, Redford tuyên bố giải nghệ sau vai khách mời trong “Avengers: Endgame”.

Không chỉ là tài tử nổi tiếng, Redford còn là một nhà hoạt động môi trường suốt đời. Năm 1961, khi chuyển đến Utah sinh sống, Redford trở thành một trong những người nỗ lực bảo tồn đất công và nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu. Ông từng là thành viên hội đồng quản trị của Hội đồng Bảo vệ Tài nguyên thiên nhiên. Ông nhiều lần tuyên bố ủng hộ quyền lợi cho cộng đồng LGBTQ (cộng đồng người đồng tính, song tính, lưỡng tính) và tích cực với các hoạt động đấu tranh đòi công bằng xã hội.

Năm 2020, khi xảy ra những trận cháy rừng tàn khốc, Redford đã viết một bài xã luận kêu gọi nước Mỹ dừng thờ ơ với những cuộc khủng hoảng khí hậu. Redford từng khẳng định: "Tôi tin vào vai trò của điện ảnh hoạt động xã hội, đặc biệt là phim tài liệu, khi sự thật ngày càng khó tìm trong truyền thông truyền thống".

Khi biết tin Redford qua đời, nhiều nghệ sĩ đã bày tỏ sự tiếc thương. Thierry Fremaux, Giám đốc Liên hoan phim Cannes, tri ân: "Mãi mãi Robert Redford. Mãi mãi là chàng cao bồi, kẻ đào tẩu, ứng cử viên, tù nhân, Gatsby vĩ đại... Hơn 70 vai diễn, 9 phim đạo diễn, sáng lập Sundance. Ông không chỉ là huyền thoại, mà còn là hình mẫu".

Ngọc Trang