Rút kinh nghiệm từ đợt mưa lũ lịch sử tại Nam Trung Bộ-Bài 2: Phát huy vai trò của ban chỉ huy phòng thủ dân sự

Chủ động nhưng vẫn... bị động

Sau khi Luật PTDS có hiệu lực và Nghị định số 200/2025/NĐ-CP ngày 9-7-2025 của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật PTDS được ban hành, Khánh Hòa là một trong những địa phương sớm thành lập BCH PTDS cấp tỉnh do Chủ tịch UBND tỉnh làm trưởng ban; BCH PTDS cấp xã cũng nhanh chóng được kiện toàn theo đúng quy định. Đầu tháng 11-2025, BCH PTDS tỉnh Khánh Hòa đã tham mưu với UBND tỉnh ra quyết định thành lập 9 tổ công tác và phân công địa bàn phụ trách nhằm triển khai công tác phòng, chống bão số 13 (Kalmaegi).

Sau bão số 13, tình hình mưa lũ, sạt lở trên địa bàn tỉnh tiếp tục diễn biến phức tạp. Sáng sớm 18-11, UBND tỉnh Khánh Hòa đã họp khẩn triển khai khắc phục sự cố sạt lở tại đèo Khánh Lê, đèo Khánh Sơn và một số khu vực sạt lở, ngập lụt do mưa lũ.

Cán bộ, học viên Học viện Hải quân cứu hộ, cứu nạn tại xã Suối Hiệp (Khánh Hòa), tối 20-11.

Tại cuộc họp này, Đại tá Nguyễn Túy, Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh, Phó trưởng BCH PTDS tỉnh Khánh Hòa thẳng thắn phát biểu: Mặc dù công tác CH-CN, ứng phó bão, lũ đã có sự quán triệt, triển khai, chuẩn bị nghiêm túc, song việc vận hành hệ thống trong tổ chức CH-CN có lúc chưa nhịp nhàng, chưa có sự kết nối chặt chẽ của các ngành; liên hệ qua các kênh thông tin chưa thống nhất. Vì vậy, cần thống nhất chung theo quy định để bảo đảm vận hành đúng, kịp thời và hiệu quả.

Chỉ đạo tại cuộc họp, Bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa Nghiêm Xuân Thành yêu cầu các cơ quan chức năng nghiên cứu việc tổ chức xả lũ như thế nào cho phù hợp, khoa học, tránh bị động, bất ngờ với người dân; ứng dụng công nghệ thông tin linh hoạt trong tham gia ứng phó, CH-CN và tổ chức điều phối các cấp, các lực lượng chặt chẽ hơn...

Bộ đội Biên phòng tỉnh Khánh Hòa cứu hộ, cứu nạn tại phường Nam Nha Trang, sáng 19-11.

Tối 19 và ngày 20-11, khi lũ tràn về và gây ngập lụt ở các địa phương, nhất là ở Diên Lạc, Diên Khánh, Diên Điền, Tây Nha Trang, Bắc Nha Trang, Suối Hiệp... UBND tỉnh Khánh Hòa đã cử các tổ công tác xuống từng địa bàn chỉ huy, chỉ đạo việc ứng cứu, di dời nhân dân đến nơi an toàn. BCH PTDS tỉnh nhanh chóng đề nghị các đơn vị Quân đội trên địa bàn tham gia CH-CN (như: Bộ CHQS tỉnh, các đơn vị thuộc Quân chủng Hải quân, Quân chủng Phòng không-Không quân, Lữ đoàn Đặc công nước 5...).

Tuy nhiên, hiệu quả ban đầu còn hạn chế do lũ về quá nhanh, sự phối hợp ứng phó giữa các lực lượng còn bị động, trang thiết bị vừa thiếu, vừa không thể cơ động vào các khu vực địa hình phức tạp, nước chảy xiết; các loại ca nô, xuồng nhỏ, thuyền chèo tay, thúng... phải sau khi nước lũ bớt chảy xiết mới cơ động ứng cứu hiệu quả.

Trung tá Hà Huy Tứ (Trợ lý Ban Tuyên huấn, Phòng Chính trị, Học viện Hải quân) tham gia cứu hộ tại xã Suối Hiệp, tỉnh Khánh Hòa, chia sẻ: “Bộ đội đến ứng cứu các khu dân cư ngập sâu, dù bơi giỏi mà không thuộc địa hình, không biết đâu là tường rào, dây điện, công trình bị ngập... thì việc cơ động CH-CN cũng vô vàn khó khăn, thậm chí nguy hiểm vì nước sâu, chảy xiết”.

Được biết, một số địa phương đã cử dân quân tự vệ hoặc cán bộ cơ sở thông thạo địa hình đứng chốt tại các điểm cao, dễ quan sát để hướng dẫn, hoặc trực tiếp dẫn đường cho lực lượng CH-CN tiếp cận vị trí cứu người dân; nhưng cũng có địa phương chưa làm được việc này, dẫn đến hiệu quả CH-CN còn hạn chế.

Lực lượng cứu hộ đưa người dân thôn Đông 1, xã Diên Điền (Khánh Hòa) đi tránh lũ, sáng 19-11.

Thực tế những ngày tác nghiệp ở vùng lũ Nam Trung Bộ, phóng viên Báo Quân đội nhân dân nhận thấy vẫn có những xã, phường bị bất ngờ, phản ứng chậm trước diễn biến mưa lũ, sạt lở, thậm chí có không ít cán bộ xã, phường còn lúng túng trong công tác chỉ đạo, triển khai ứng phó mưa lũ, CH-CN vì chưa nắm chắc địa bàn, nhất là cán bộ vừa ở nơi khác chuyển đến. Hoạt động của BCH PTDS có nơi còn hình thức, không ít thành viên chưa nắm vững chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động vì chưa được tập huấn, nhất là những thành viên vừa được bổ nhiệm chức vụ.

Việc chủ động tham mưu, đề xuất ứng phó với tình huống thiên tai nguy cấp của các thành viên BCH PTDS còn hạn chế, dẫn đến chưa huy động được nhiều lực lượng, phương tiện tham gia và chưa phát huy tốt vai trò chỉ đạo, điều hành, phối hợp hoạt động của các lực lượng tham gia CH-CN; thậm chí có nơi lực lượng CH-CN từ nơi khác đến địa bàn mà không có cán bộ địa phương phối hợp điều hành, đành tự làm nhiệm vụ nên hiệu quả không cao... Đây là điều cần rút kinh nghiệm kịp thời, nghiêm túc để BCH PTDS các cấp thực sự là cơ quan chủ trì tham mưu, điều hành, giúp chính quyền các cấp triển khai ứng phó kịp thời, hiệu quả với các tình huống thiên tai, sự cố, thảm họa...

Bài học sâu sắc từ sự cố thông tin liên lạc

Trong công tác ứng phó thiên tai, CH-CN, vai trò của thông tin liên lạc (TTLL) cực kỳ quan trọng. Theo Nghị định số 200/2025/NĐ-CP, Tổng đài 112 được thiết lập ở các tỉnh, thành phố. Tại Bộ CHQS tỉnh Khánh Hòa, tối 19-11, Tổng đài 112 trực với 10 đồng chí, nhận điện thoại của người dân cầu cứu liên tục dẫn đến tình trạng nhiều lúc bị nghẽn mạng. Lúc này, do đêm tối, nước chảy xiết, phương tiện CH-CN chưa vào được ngay nên Tổng đài 112 chủ yếu tiếp nhận thông tin và liên hệ đội CH-CN gần nhất sẵn sàng cơ động, động viên bà con giữ an toàn chờ lực lượng CH-CN đến...

Đợt mưa lũ lịch sử tại Nam Trung Bộ vừa qua khiến nhiều địa bàn bị tê liệt hệ thống TTLL. Riêng ở Khánh Hòa, theo báo cáo, có tới 488 trạm BTS của các nhà mạng viễn thông bị mất sóng, đứt cáp quang tại các khu vực trọng yếu như: Khánh Vĩnh, Tây Nha Trang, Diên Điền, Diên Khánh... làm cho công tác chỉ huy, điều hành có thời điểm bị gián đoạn. Người dân nơi ngập sâu hoảng loạn vì không thể gọi điện cầu cứu, không ít người phải leo lên mái nhà gõ tôn phát tín hiệu...

Bộ đội Lữ đoàn Đặc công nước 5 ứng cứu nhân dân tại phường Tây Nha Trang (Khánh Hòa), sáng 20-11.

Theo đồng chí Phạm Quốc Hoàn, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Khánh Hòa, nguyên nhân chính là do mất điện trên diện rộng, nhiều trạm kỹ thuật bị ngập sâu (gồm ngập ắc quy và máy phát điện dự phòng), tuyến cáp truyền dẫn bị đứt... Điều này cho thấy sự phụ thuộc quá lớn vào hạ tầng viễn thông dân sự là một trong những điểm hạn chế lớn trong PTDS. Do vậy, khi TTLL bị gián đoạn, cần kích hoạt hệ thống điện thoại vệ tinh được trang bị cho các địa phương thì mới bảo đảm thông suốt trong chỉ đạo, điều hành.

Thượng tá Huỳnh Văn Toàn, Phó chỉ huy trưởng, Tham mưu trưởng Bộ CHQS tỉnh Khánh Hòa trao đổi với phóng viên: Tuy TTLL phục vụ chỉ huy CH-CN vẫn được bảo đảm qua mạng quân sự, nhưng việc mất liên lạc viễn thông dân sự đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác CH-CN. Bộ CHQS tỉnh đã chỉ đạo lực lượng thông tin của tỉnh thiết lập các tổ đài thông tin sóng cực ngắn và sóng ngắn, tổ chức trong bán kính 20km, bảo đảm cho tất cả tình huống thiên tai trong thời gian tới. Trường hợp mất sóng viễn thông, mất điện, thông tin quân sự sẽ bảo đảm cho các đồng chí lãnh đạo để chỉ đạo ứng cứu nhân dân kịp thời.

Việc mất liên lạc viễn thông đặt ra vấn đề cần phải nâng cao vai trò của Trung tâm chỉ huy PTDS. Tổng đài CH-CN 112 đặt tại Bộ CHQS tỉnh dù đã hoạt động hết công suất nhưng cần được nâng cấp về công nghệ và quy trình xử lý. Không chỉ là tiếp nhận thông tin, trung tâm này phải có khả năng định vị, điều phối lực lượng theo thời gian thực tế và quan trọng là phải có hệ thống thông tin dự phòng độc lập, không bị tê liệt khi điện lưới và mạng viễn thông dân sự gặp sự cố.

Điều phối nhịp nhàng, bảo đảm phương tiện cứu hộ, cứu nạn cho cấp xã

Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, chính quyền và BCH PTDS cấp xã chưa phát huy tốt hiệu quả trong công tác CH-CN còn do trang bị, phương tiện CH-CN vừa thiếu, vừa yếu, chưa có những phương tiện chuyên nghiệp, hiện đại mà chủ yếu là áo phao, thuyền nhỏ, phao bè, mảng...

Tại khu vực "rốn lũ" thuộc phường Nam Nha Trang, Tây Nha Trang và các khu vực ven sông Cái (Khánh Hòa), khi lũ dâng cao, dòng chảy xiết, các loại xuồng cao su chèo tay hay ca nô quân sự cỡ lớn không thể tiếp cận các ngõ hẻm sâu. Nhận thấy mô tô nước với ưu điểm không chân vịt (chạy bằng phản lực nước), nhỏ gọn, sức cơ động cao có thể vượt nước xiết và luồn lách vào ngõ hẻm, Đồn Biên phòng Cửa khẩu cảng Nha Trang (Bộ đội Biên phòng tỉnh Khánh Hòa) đã huy động phương tiện của Công ty Du lịch Bãi Tranh.

Dưới sự chỉ huy của cán bộ Đồn Biên phòng Cửa khẩu cảng Nha Trang, ca nô quân sự chốt chặn ở vòng ngoài (nơi nước sâu), hai chiếc mô tô nước do các tay lái nhiều kinh nghiệm, cán bộ biên phòng hoặc người dân địa phương ngồi sau làm “hoa tiêu” dẫn đường, nhanh chóng vượt dòng lũ dữ đi sâu vào từng nhà dân cứu người. Anh Võ Văn Thuyết, Đội trưởng Đội cứu hộ của Công ty Du lịch Bãi Tranh, kể: “Thấy 4 người đang chới với trên chiếc thuyền nhỏ đang bị dòng nước đẩy vào cống lớn, tôi tăng ga mô tô nước cắt ngang dòng chảy để ứng cứu kịp thời. Nếu không có mô tô nước thì không thể cứu kịp 4 người trong tình huống đó”.

Từ hiệu quả CH-CN của mô tô nước, nhiều cán bộ và người dân vùng lũ đề nghị cần trang bị phương tiện này cùng với các thiết bị chuyên dụng CH-CN đến cấp xã ở những địa bàn thường xảy ra lũ lụt, đồng thời tổ chức huấn luyện kỹ lưỡng cho người điều khiển. Bên cạnh đó, BCH PTDS cấp xã, cấp tỉnh cần chủ động liên hệ, phối hợp hiệp đồng với các doanh nghiệp, cá nhân có các phương tiện CH-CN chuyên nghiệp, hiệu quả để nếu xảy ra lũ lụt thì kịp thời huy động ứng phó; có chính sách hỗ trợ hợp lý khi doanh nghiệp, cá nhân tham gia CH-CN.

Đặc biệt, việc nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của BCH PTDS cấp tỉnh, cấp xã là hết sức cần thiết, vì đây là cơ quan trực tiếp chỉ đạo, điều hành tại chỗ các hoạt động PTDS, ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn; tuyên truyền, vận động nhân dân nâng cao nhận thức và kỹ năng tự bảo vệ, ứng phó khi có sự cố, thảm họa; xây dựng kế hoạch, phương án PTDS; tổ chức lực lượng CH-CN, khắc phục hậu quả; đề xuất với trên khi tình huống vượt khả năng xử lý...

Theo các cán bộ Cục CH-CN (Bộ Tổng Tham mưu): Để BCH PTDS hoạt động hiệu quả, bên cạnh thường xuyên kiện toàn, bảo đảm tinh gọn, thống nhất, cần tăng cường tập huấn, bồi dưỡng, diễn tập, nâng cao trình độ, năng lực tham mưu, triển khai công tác PTDS cho các thành viên, phân định rõ trách nhiệm, tránh tình trạng lơ mơ, lúng túng, bảo đảm phản ứng nhanh tại chỗ, từ cơ sở, ứng phó hiệu quả khi có tình huống xảy ra.

(còn nữa)