Sâm Ngọc Linh Đà Nẵng: Từ di sản văn hóa đến phát triển kinh tế bền vững

Sâm Ngọc Linh vừa thu hoạch

Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký ban hành Quết định số 1355 /QĐ-BVHTTDL, ngày 14/5/2025 về việc công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia: Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh, Huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam (cũ).

TỪ DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ QUỐC GIA

Theo Lý lịch di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ở loại hình: Tri thức dân gian về khai thác, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam cũ (nay là xã Trà Linh, TP. Đà Nẵng). Địa điểm phân bố của di sản trên địa bàn với vùng trồng sâm Ngọc Linh ở các xã: Trà Linh, Trà Tập, Trà Leng, Nam Trà My (sau sáp nhập). Chủ thể văn hóa, là cộng đồng cư dân thuộc các xã của huyện Nam Trà My (cũ) gồm: Trà Linh, Trà Cang, Trà Nam, Trà Dơn, Trà Tập, Trà Leng, Trà Don và Trà Mai.

Sâm Ngọc Linh đã được đồng bào các dân tộc thiểu số Xê Đăng ở huyện Nam Trà My (cũ), phát hiện từ rất lâu đời, gắn với tập quán đi rừng của bà con. Sâm Ngọc Linh mọc tự nhiên tại núi Ngọc Linh từ độ cao 1.500m đến 2.100m, mọc thành đám dưới tán rừng già dọc theo các suối ẩm trên đất nhiều mùn, phân bố chủ yếu ở khu vực các thôn của xã Trà Linh, Nam Trà My.

Lúc bấy giờ khi người dân đi vào rừng làm rẫy, mỗi khi tay chân bị thương chảy máu, họ đào lấy củ sâm nhai và đắp lên vết thương thấy cầm máu rất nhanh và vết thương nhanh lành; khi bị đau bụng thì ăn củ sâm thấy hết đau ngay; khi mệt mỏi nhai củ sâm thì thấy khỏe nhanh, có khi ăn một củ cả ngày vẫn không thấy đói,...

Vì thế, người dân nơi đây đã đặt cái tên dân dã là “cây thuốc quý”. Khi phát hiện cây sâm trên đường đi bẫy thú, họ phát quang một khoảnh nhỏ để cho cây phát triển tốt, đồng thời đánh dấu để biết khu vực đó có “cây thuốc quý” khi cần thì sử dụng. Lúc ban đầu, những ai biết được tác dụng của cây sâm đều tự giữ riêng bí mật cho mình, kể cả bí mật về tác dụng của cây sâm và bí mật nơi có cây sâm trong rừng.

Từ đó lúc nào người dân cũng có sâm mang theo làm vị thuốc “hộ thân” để dùng cho mọi trường hợp cần thiết nên gọi là “thuốc giấu” với hàm nghĩa “giấu” thuốc quý…

Trong ký ức của những người lớn tuổi và có kinh nghiệm nhiều năm trồng sâm ở địa phương, các thế hệ trước của họ đã phát hiện ra tác dụng của cây sâm trong những chuyến đi rừng đặt bẫy thú và được lưu truyền lại cho con cháu.

Qua quá trình thực hành di sản, cộng đồng địa phương đã đúc kết được nhiều kinh nghiệm quý báu hình thành nên hệ thống tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh khá hoàn chỉnh.

ĐẾN GIÁ TRỊ KINH TẾ CAO

Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng, cho biết ở loại hình Tri thức dân gian về khai thác, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh của đồng bào các dân tộc thiểu số không chỉ là kho tàng văn hóa quý giá mà còn có ý nghĩa to lớn trong phát triển kinh tế - xã hội.

Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng Hồ Quang Bửu

Với mục tiêu đến năm 2030, khu vực phía Tây TP. Đà Nẵng sẽ trở thành trung tâm công nghiệp dược liệu với sâm Ngọc Linh là cây chủ lực, chính quyền địa phương đang nỗ lực xây dựng các chính sách và cơ chế đặc thù nhằm thu hút đầu tư và phát triển bền vững cho ngành dược liệu này.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, chính quyền xã Trà Linh đã kiến nghị TP. Đà Nẵng ban hành các chính sách hỗ trợ, tăng cường nguồn lực đầu tư vào hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện và viễn thông. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút đầu tư vào lĩnh vực trồng trọt, chế biến và nghiên cứu dược liệu, trong đó sâm Ngọc Linh là cây chủ lực.

Ông Bửu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực y dược và công nghệ sinh học. Đồng thời cho biết địa phương đang có những chính sách hỗ trợ đào tạo, hình thành đội ngũ chuyên gia và lao động kỹ thuật cao phục vụ cho ngành công nghiệp dược liệu, trong đó sâm Ngọc Linh là chủ đạo. Việc xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu và tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm cũng là yếu tố quan trọng để gia tăng giá trị và sức cạnh tranh sản phẩm từ sâm Ngọc Linh trên thị trường quốc tế.

Hiện, sâm Ngọc Linh đã trở thành mặt hàng chủ lực, góp phần phát triển kinh tế ở các địa phương vùng trồng. Tại phiên chợ sâm Ngọc Linh, bà con và các doanh nghiệp bày bán nhiều sản phẩm như sâm củ tươi, sâm ngâm mật ong và rượu sâm. Giá sâm củ tươi dao động từ 50 triệu đến 120 triệu đồng/1kg tùy theo chất lượng, cụ thể: sâm loại 1 (khoảng 10 củ/kg) có giá 120 triệu đ/kg; loại 2 (khoảng 20 củ/kg) có giá 80 triệu đ/kg; loại 3 (khoảng 30 củ/kg) có giá 70 triệu đ/kg; loại 4 có giá 60 triệu đ/kg; loại 5 có giá 50 triệu đ/kg… cho thấy tiềm năng kinh tế to lớn từ loại dược liệu này.

Việc tiếp cận, nhân giống, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh đã mang lại giá trị kinh tế cao, giúp nhiều hộ dân huyện Nam Trà My thoát nghèo bền vững. Sự chuyển mình từ khai thác tự nhiên sang sản xuất tập trung, đầu tư thâm canh chuyên sâu đã tạo ra những thay đổi tích cực trong đời sống của người dân. Nhờ vào sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, nhiều hộ gia đình đã có cơ hội làm giàu từ sâm Ngọc Linh.

BIỂU TƯỢNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Từ những nỗ lực của người dân và chính quyền, có thể thấy rằng sâm Ngọc Linh không chỉ là một loại dược liệu quý hiếm mà còn là biểu tượng cho sự phát triển bền vững của các vùng miền núi Đà Nẵng. Để hiện thực hóa tiềm năng này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Chỉ khi tất cả các bên cùng nhau hành động, sâm Ngọc Linh mới có thể trở thành một trong những sản phẩm chủ lực, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Đà Nẵng và cả nước.

Một củ sâm Ngọc Linh đạt giải cao tại hội thi sâm Ngọc Linh tỉnh Quảng Nam cũ

Sâm Ngọc Linh, với giá trị văn hóa và kinh tế to lớn, đang mở ra những cơ hội mới cho người dân miền núi, đồng thời khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ dược liệu thế giới. Việc phát triển bền vững ngành dược liệu không chỉ giúp nâng cao đời sống của người dân mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số.

Để phát triển mạnh cây sâm Ngọc Linh nói riêng và các loại cây dược liệu nói chung, TP. Đà Nẵng đang đẩy mạnh triển khai đề án “Phát triển và hình thành Trung tâm công nghiệp dược liệu, với sâm Ngọc Linh là cây chủ lực”, đây là tiền đề thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước trong việc trồng, chế biến sâm Ngọc Linh.

Trước đó, Tỉnh ủy Quảng Nam (cũ) cũng đã ban hành hành Nghị quyết số 40-NQ/TU ngày 18/11/2024 về tăng cường công tác quản lý, bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh trên địa bàn đến năm 2030, định hướng đến năm 2035. Nghị quyết đặt mục tiêu là bảo tồn, xây dựng và phát triển sâm Ngọc Linh trở thành ngành hàng hóa có giá trị kinh tế cao, là sản phẩm chủ lực, mang thương hiệu sản phẩm quốc gia, góp phần tạo việc làm, nâng cao thu nhập, phát triển đời sống kinh tế - xã hội cho người dân, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi; gắn việc bảo tồn, phát triển sâm Ngọc Linh với quản lý, bảo vệ và phát triển rừng bền vững, phát huy bản sắc văn hóa địa phương.

Ngô Anh Văn