Sanae Takaichi - người phụ nữ xứ sở Hoa anh đào

Cứu tinh cho LDP?

Đảng Dân chủ Tự do Nhật Bản (LDP) hy vọng bà Sanae Takaichi có thể là lời giải cho sự mất lòng dân gần đây của họ khi quyết định chọn bà làm lãnh đạo. Đảng này hiện đang gặp nhiều khó khăn và đất nước Nhật Bản cũng đang chìm trong bất ổn chính trị, với 4 đời thủ tướng trong 5 năm qua - tất cả đều là thành viên của LDP. Vì vậy, "Bà đầm thép" của Nhật Bản - Takaichi sẽ cần phải nhanh chóng đạt được kết quả để duy trì quyền lực.

Bà Sanae Takaichi.

Mặc dù LDP đã gần như liên tục nắm quyền tại Nhật Bản trong 30 năm qua, nhưng hiện tại, đảng này đang trong tình thế bấp bênh vào thời điểm bầu lãnh đạo đảng mới (bà Takaichi, hôm 3/10) - đang sa lầy trong bê bối, mất lòng dân, và bị những người ủng hộ lâu năm bỏ rơi, đổ xô sang các đảng cánh hữu mới. Cử tri đã đưa ra những lời chỉ trích rõ ràng trong 2 cuộc bầu cử quốc hội vừa qua, trao ghế cho các đảng đối lập và tước đi thế đa số của LDP.

Sự bất ổn chính trị của Nhật Bản bắt đầu sau khi ông Shinzo Abe từ chức Thủ tướng vào năm 2020. Ông Abe - được nhiều người coi là nhà lãnh đạo ổn định cuối cùng của Nhật Bản, sau gần 9 năm cầm quyền - đã bị ám sát vào năm 2022.

Kể từ khi nhiệm kỳ của ông Abe kết thúc, LDP đã phải đối mặt với hậu quả từ vụ bê bối quỹ đen, lạm phát tăng vọt và sự chuyển dịch chính trị sang cánh hữu trên khắp đất nước. Và, LDP đã đặt hy vọng vào cuộc bầu cử lần này có thể thay đổi điều đó. Trong số các ứng cử viên, bà Takaichi nổi lên như một sự lựa chọn hoàn toàn mới, đặc biệt là ở việc bà sẽ tạo nên cú hích lịch sử khi là nữ lãnh dạo đầu tiên của đất nước.

“LDP đang tìm cách thay đổi bộ mặt của đảng, giành lại những cử tri mà họ đã mất trong 2 cuộc bầu cử gần đây nhất”, Jeffrey Hall, giảng viên chuyên ngành nghiên cứu Nhật Bản tại Đại học Nghiên cứu Quốc tế Kanda ở Chiba, cho biết. “Trước đây, cử tri thường bỏ qua các vụ bê bối, nhưng giờ tôi nghĩ họ đã chán ngấy. Và, các lựa chọn thay thế do các đảng bảo thủ khác, trung hữu hoặc cực hữu, đưa ra đã hấp dẫn cử tri hơn”, ông nói thêm.

Sự thất vọng này thể hiện rõ trong công chúng, khi ít người bày tỏ sự lạc quan hay hào hứng với cuộc bầu cử. Họ mô tả LDP là thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình, họ gọi tất cả các ứng cử viên là “yếu đuối”.

Một trong những động lực lớn nhất dẫn đến sự tục dốc của LDP là vụ bê bối tài trợ vào cuối năm 2023 liên quan đến hàng triệu USD trong các quỹ chính trị không có giấy tờ sổ sách, và các nhà lập pháp bị cáo buộc đã lấy tiền hối lộ bỏ túi riêng hoặc không khai báo thu nhập đúng cách.

Bất chấp một số nỗ lực kiểm soát thiệt hại, đảng LDP "thực sự chưa làm được điều gì đáng kể để thay đổi đường lối, chưa trừng phạt nghiêm khắc các chính trị gia liên quan đến những vụ bê bối này", khiến cử tri mất niềm tin vào LDP, ông Hall nói.

Tâm lý công chúng đã trở nên bất ổn khi lạm phát và chi phí sinh hoạt tăng vọt. Ví dụ, giá gạo - lương thực chính của Nhật Bản - đã tăng gần gấp đôi so với năm ngoái, và vẫn ở mức cao ngay cả sau khi chính quyền giải phóng dự trữ khẩn cấp và nhập khẩu gạo nước ngoài.

Theo Hajime Kidera, giáo sư tại Khoa Khoa học chính trị và kinh tế thuộc Đại học Meiji, cử tri cũng có xu hướng thiên về chủ nghĩa dân tộc và bảo thủ hơn trong thời kỳ suy thoái kinh tế - đó là một lý do khiến ông Abe rất được lòng cử tri vào đầu những năm 2010 sau thời kỳ suy thoái. "Ông ấy đã khai thác hiệu quả những nỗi thất vọng đó; nói cách khác, đó là cảm xúc của những người tự hào là người Nhật Bản nhưng đang gặp khó khăn trong cuộc sống hằng ngày", giáo sư Kidera nói.

Bà Tanae Takaichi thời trẻ từng chơi trống trong một ban nhạc rock.

Một vấn đề khác thu hút sự chú ý của cả nước là số lượng cư dân và du khách nước ngoài ngày càng tăng, và điều này đã làm gia tăng làn sóng bài ngoại lan rộng, đôi khi trở thành bài ngoại hoàn toàn. Nhiều người cho rằng Nhật Bản đang có nguy cơ đánh mất lối sống truyền thống, hoặc người lao động Nhật Bản đang bị đẩy ra khỏi công việc.

“Đây đã trở thành một vấn đề rất quan trọng trong bối cảnh Nhật Bản”, Hiroshi Shiratori, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Hosei, cho biết. “Trước đây đã có phong trào dân túy cánh hữu mới ở châu Âu và Mỹ; điều tương tự đang dần dần diễn ra ở Nhật Bản”.

Một số đảng cực hữu trẻ đã tận dụng sự thay đổi này. Ví dụ, đảng Sanseito, đảng dân túy cánh hữu đang phát triển mạnh mẽ, đã giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử quốc hội hồi tháng 7, giành được 14 ghế tại Thượng viện sau khi vận động tranh cử với thông điệp “Nhật Bản là trên hết” theo kiểu của ông Trump.

Theo giáo sư Shiratori, đảng Sanseito khởi đầu là một nhóm trực tuyến, với kênh YouTube hiện có hơn nửa triệu người đăng ký. Thành công của nhóm cũng phản ánh sự chuyển dịch của Nhật Bản sang một "xã hội số hóa" trong những năm gần đây, khi LDP "tụt hậu" và ngày càng bị coi là lỗi thời và xa rời cử tri.

LDP hiện đang chịu áp lực rất lớn trong việc giành lại cử tri cánh hữu. Trong các chiến dịch tranh cử vừa qua, hầu hết các ứng cử viên đều hứa hẹn sẽ thắt chặt chính sách nhập cư - đồng thời nỗ lực không làm mất lòng các nhóm cử tri ôn hòa.

“Bà đầm thép” của Nhật Bản?

Bà Takaichi từ lâu đã ủng hộ các chính sách bảo thủ, bắt nguồn từ lý tưởng dân tộc chủ nghĩa và truyền thống. Chiến thắng của bà, một thắng lợi bất ngờ trong hệ thống chính trị gia trưởng sâu sắc của Nhật Bản, báo hiệu cho các cử tri LDP đang vỡ mộng rằng chủ nghĩa bảo thủ truyền thống vẫn còn tồn tại và phát triển mạnh mẽ.

Bà Sanae Takaichi được bầu làm Thủ tướng sẽ là hy vọng giúp đảng LDP hồi phục sau thời gian khủng hoảng, tụt dốc.

Là một thành viên nổi bật của nhóm vận động hành lang cực đoan Nippon Kaigi, bà thúc đẩy giáo dục lòng yêu nước. Bà cũng ủng hộ việc sửa đổi hiến pháp hòa bình của Nhật Bản, đặc biệt là Điều 9, trong đó từ bỏ chiến tranh và cấm các lực lượng quân sự.

Không giống như nhiều đồng nghiệp nam của mình, bà Takaichi không xuất thân từ một gia đình chính trị. Bà sinh ra ở tỉnh Nara, có cha làm việc cho một công ty ô tô và mẹ là cảnh sát.

Trước khi bước vào chính trường, bà từng thực tập cho một nữ nghị sĩ đảng Dân chủ Mỹ và làm bình luận viên truyền hình, "mặc váy ngắn, đi xe máy và thể hiện bản thân một cách sôi nổi, khác thường, hoàn toàn trái ngược với các bình luận viên nam lớn tuổi điển hình", Hajime Kidera, giáo sư tại Khoa Khoa học chính trị và kinh tế của Đại học Meiji, nhận xét.

Nhưng, bà Takaichi đã từ bỏ chiếc mô tô Kawasaki Z400GP yêu quý của mình sau khi trở thành nghị sĩ vào năm 1993 ở tuổi 32, được cho là để tránh những tai nạn có thể cản trở công việc của bà.

Nhiệm kỳ chính trị đầu tiên của bà là với tư cách là một nghị sĩ độc lập tại Quốc hội Nhật Bản. Vào khoảng thời gian đó, bà đã gặp ông Yukitoshi Arai - người thợ làm tóc đã tạo kiểu tóc cho bà trong 3 thập kỷ tiếp theo. Ngay từ đầu, ông Arai kể, bà Takaichi đã khao khát được giống như “bà đầm thép” Margaret Thatcher.

Khi ông Arai biết bà Takaichi đã giành được quyền lãnh đạo LDP, ông nói: "Tôi vui đến nỗi nổi da gà". Ông nhớ lại một cách trìu mến rằng, sau những đấu tranh chính trị ban đầu, bà Takaichi đã gia nhập LDP vào năm 1996. "Chúng tôi quyết định thể hiện quyết tâm mới của bà ấy bằng mái tóc và cắt ngắn nó", ông nói. Từ đó, kiểu tóc "Sanae" mang tính biểu tượng đã ra đời - bóng mượt, sắc sảo và thiết thực cho một chính trị gia bận rộn.

Kể từ khi gia nhập LDP, bà Takaichi đã tái đắc cử 9 lần. Bà đã đảm nhiệm nhiều vị trí trong nội các, bao gồm cả về bình đẳng giới và các vấn đề nhân khẩu học, và là Chủ tịch Hội đồng Nghiên cứu chính sách của đảng. Gần đây nhất, bà giữ chức Bộ trưởng An ninh kinh tế dưới thời chính quyền ông Fumio Kishida.

Bà Takaichi kết hôn năm 2004. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây, bà cho biết bà đã đồng ý kết hôn với chồng mình, một nghị sĩ đảng LDP, mà không hề hẹn hò. Ông ấy đã cầu hôn qua điện thoại, nói rằng ông đã để mắt đến bà "một thời gian". Sự táo bạo của ông và sự liều lĩnh của bà có thể khiến một số người ngạc nhiên. Nhưng, bà cho biết chồng bà là một người đàn ông hấp dẫn - ông ấy là một đầu bếp được đào tạo bài bản.

Đảm nhiệm vai trò Thủ tướng trong bối cảnh Nhật Bản đang đối mặt với những khó khăn kinh tế ngày càng gia tăng và một nền chính trị chia rẽ, bế tắc là thử thách lớn nhất trong sự nghiệp chính trị của bà Takaichi.

Quan điểm bảo thủ sâu sắc của bà đã khiến một số thành viên đảng ôn hòa lo ngại. Ví dụ, bà ủng hộ việc sửa đổi hiến pháp hòa bình của Nhật Bản và thường xuyên đến thăm một đền thờ chiến tranh gây tranh cãi, nơi có tên của những người bị kết án tội ác chiến tranh trong Thế chiến II. Bà cũng phản đối hôn nhân đồng giới và phong trào cho phép các cặp vợ chồng sử dụng họ riêng đang ngày càng lan rộng.

Quan điểm cứng rắn của bà về Trung Quốc cũng có thể làm phức tạp thêm các mối quan hệ khu vực của Nhật Bản. Và, ngay tại Nhật Bản, một số người lo ngại về các đề xuất kinh tế của bà - chi tiêu mạnh tay và cắt giảm thuế - trong bối cảnh đất nước đang phải vật lộn với lạm phát và chi phí sinh hoạt tăng cao.

Với vai trò Thủ tướng, bà Takaichi sẽ phải chịu trách nhiệm trước 120 triệu người dân Nhật Bản để đương đầu những thách thức đầu tiên, cụ thể là vấn đề giá cả hàng hóa cao, như giá gạo. Bên cạnh đó còn có vấn đề nhức nhối thường trực về tỷ lệ sinh giảm, lực lượng lao động suy giảm và dân số già hóa ở Nhật Bản. Có một sự phản đối ngày càng tăng của công chúng đối với tình trạng nhập cư hàng loạt. Và, sau đó là chính quyền của ông Trump và thuế quan áp đặt lên hàng hóa, đã làm rung chuyển các nền kinh tế châu Á vào đầu năm nay. Một thách thức to lớn khác là phải giành lại niềm tin trong công chúng, khi LDP đang trải qua cuộc khủng hoảng lớn nhất trong nhiều thập kỷ và bị tước bỏ thế đa số ghế trong quốc hội dưới thời cựu Thủ tướng Shigeru Ishiba sau vụ bê bối quỹ đen chính trị.

Bên cạnh việc mất đa số ghế, LDP còn mất đối tác liên minh 26 năm là đảng Komeito, đảng đã chấm dứt liên minh khi bà giành chiến thắng trong cuộc đua giành quyền lãnh đạo. Điều đó khiến LDP phải chật vật tìm kiếm một đối tác liên minh mới - và cuối cùng đã hợp tác với đảng đối lập Nippon Ishin (Đổi mới Nhật Bản) trước cuộc bỏ phiếu hôm 21/10.

Nippon Ishin chia sẻ một số giá trị bảo thủ của bà Takaichi - như kiểm soát nhập cư chặt chẽ hơn - và đã đảm bảo cam kết cắt giảm 10% số lượng nhà lập pháp như một phần của thỏa thuận liên minh. Tuy nhiên, đảng này cũng có những mong muốn khác, chẳng hạn như biến Osaka, căn cứ quyền lực quê hương của mình, thành thủ đô thứ hai của Nhật Bản.

Bà Takaichi được kỳ vọng sẽ thực hiện lời hứa bổ nhiệm một nội các với tỷ lệ phụ nữ kiểu Bắc Âu, nhưng những thách thức của chức vụ này vẫn còn rất lớn khi vị thủ tướng thứ 5 của Nhật Bản trong 5 năm qua đang nỗ lực vực dậy vận mệnh của đảng LDP cầm quyền với sự hỗ trợ của một đối tác liên minh non trẻ.

Trương Hùng (Tổng hợp)