Sau khi bị kêu gọi hành quyết, bị đâm, Salman Rushdie viết gì?

Salman Rushdie để lại nhiều ảnh hưởng trong văn học đương đại. Ảnh: AP.

Gần cuối Knife, cuốn sách xuất bản năm 2024 về vụ tấn công ở New York khiến mắt phải của ông bị mù, tiểu thuyết gia nổi tiếng gốc Ấn Salman Rushdie đưa ra một thí nghiệm tư duy:

Sự nghiệp phản ánh cảm xúc của chính nhà văn

“Hãy tưởng tượng rằng bạn không biết gì về tôi, rằng bạn đến từ một hành tinh khác, có lẽ vậy, và được tặng sách của tôi để đọc. Bạn cũng chưa bao giờ nghe tên tôi hay được nghe bất cứ điều gì về cuộc đời tôi hay về vụ đe dọa liên quan đến cuốn The Satanic Verses (tạm dịch: Những vần thơ của quỷ Satan) năm 1989.

Vậy thì, nếu bạn đọc sách của tôi theo thứ tự thời gian, tôi không tin bạn sẽ tưởng tượng ra điều xảy ra với cuộc đời của nhà văn này vào năm 1989. Những cuốn sách là hành trình riêng của chúng”.

Tuy nhiên, điều Rushdie mong mỏi chưa chắc đã đúng. Dù câu văn của Rushdie thường được thể hiện một cách tươi vui, những tiểu thuyết của ông lại phản ánh chân thực nỗi đau và những cảm xúc của chính tác giả.

Tác phẩm đầu tiên ông xuất bản sau fatwa năm 1989, The Moor's Last Sigh năm 1995, bắt đầu với cảnh nhân vật chính Moraes Zogoiby chạy trốn khỏi những "kẻ truy đuổi" vô danh.

Fury (2001), được xuất bản sau khi Tổng thống Iran Mohammad Khatami tuyên bố fatwa "kết thúc" vào năm 1998, là một cuốn tiểu thuyết phấn khích của một người đàn ông đã được tự do.

Cuốn Shalimar the Clown ra mắt năm 2005 là "hình ảnh mà tôi không thể quên được, hình ảnh một người đàn ông đã chết nằm trên mặt đất trong khi một người đàn ông thứ hai, kẻ ám sát ông, đứng phía trên và cầm một con dao đẫm máu", Rushdie chia sẻ.

Theo chia sẻ của nhà văn trong Knife, hình ảnh đó là "một điềm báo trước" cho lần hành hung năm 2022. Nhưng không chỉ có vậy, hình ảnh đó là điều Rushdie đã suy ngẫm trong nhiều năm. Rushdie kể lại trong hồi ký Joseph Anton năm 2012 rằng điều đầu tiên ông nghĩ đến khi nghe tin về fatwa đó là "Tôi là một người chết rồi".

Hồi kết cho chặng đường văn chương?

Cho đến nay, ông vẫn sống và vẫn sáng tạo. The Eleventh Hour là tác phẩm mới nhất vừa được ra mắt của ông. Đây là tuyển tập năm truyện ngắn và dường như được chuẩn bị để đặt dấu chấm cho sự nghiệp của ông.

Các truyện ngắn trong The Eleventh Hour đều thể hiện sự ám ảnh với cái chết. Late là một câu chuyện giả tưởng về thế giới bên kia, trong đó một nghiên cứu sinh Đại học Cambridge qua đời và ám ảnh một sinh viên Ấn Độ trẻ tên là Rosa. Truyện ngắn The Musician of Kahani tái hiện những tình tiết kinh điển của Rushdie: Câu chuyện về một đứa trẻ chào đời vào lúc nửa đêm và đến bốn tuổi bỗng chốc trở thành một nghệ sĩ piano tài năng.

Cuốn sách ra mắt ngày 4/11. Ảnh: Amazon.

Theo The Guardian, những câu chuyện này mang tính giải trí, không đặc biệt sâu sắc. The Musician of Kahani dựa khá nhiều vào những câu sáo rỗng: "trường đại học của cuộc đời", "nghệ thuật vô giá", "đám cưới của năm"... .

Trong số này có truyện In the South dường như hay hơn. Đây là một giai thoại khéo léo, cảm động về hai ông già ở Mumbai cãi vã và châm chọc nhau từ hiên nhà của họ.

Một trong hai người, Junior, sau đó chết trong một tai nạn. Người kia là Senior đã thấy tuyệt vọng khi nghe tin về người bạn già. Nhưng ông đã trải qua quá trình suy ngẫm và nhận ra rằng "cái chết và sự sống chỉ là những hiên nhà kề nhau".

Còn truyện ngắn Oklahoma là một tác phẩm siêu hư cấu về một nhà văn trẻ người Ấn Độ và một tiểu thuyết gia người Mỹ lớn tuổi mà ông ngưỡng mộ. Nếu nội dung tác phẩm phản ánh suy tưởng của Rushdie, câu chuyện dường như đặt ra câu hỏi, ai đang viết về ai?

Tiếng vọng thể hiện bản thân

Rushdie là một trong những nguồn cảm hứng sâu sắc của tiểu thuyết đương đại. Dấu ấn của ông in đậm trong tác phẩm của nhiều cây viết sâu sắc như Elif Shafak, Kiran Desai, Mohsin Hamid và Marlon James.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của ông không phải là không có mặt trái. Rushdie đã cho phép những nhà văn kém cỏi hơn ngụy biện về khả năng sáng tạo của họ. Ông để nhiều nhân vật bị đơn giản hóa. Và ông cũng tạo ra làn sóng kể thay vì miêu tả và khắc họa.

Nhiều sự kiện trong những tiểu thuyết gần đây của ông, chẳng hạn như The Golden House (2017) và Quichotte (2019), được nhiều nhà văn khác lặp đi lặp lại trong các tác phẩm kế sau.

Dù vậy, sự bắt chước không nắm bắt được cái hồn của người tiên phong. Sức mạnh ngôn ngữ và sự phong phú trong văn chương của Những đứa con của nửa đêm, sau 44 năm, vẫn dấy lên cảm xúc cho người đọc.

Về trải nghiệm cuộc sống, những nhà văn khác có thể đã ngã lòng nếu gặp phải điều Rushdie đã trải qua. Nhưng ông thì không. Rushdie vẫn tiếp tục viết và tiếp tục sáng tạo. Rất nhiều cuốn sách trong số đó đã để lại ý nghĩa rất to lớn.

Lời cuốn của The Eleventh Hour là “Chúng ta không thể nói hết được”, được đặt trong truyện ngắn The Old Man in the Piazza về quyền được cất lên tiếng nói. Đây là câu chuyện về một quảng trường, một không gian công cộng, nơi ngôn từ bị chiếm đoạt và không thể cất lên.

Rushdie đã sử dụng hình ảnh một người phụ nữ thể hiện sự yếu ớt của quyền được thể hiện bản thân. Khi người phụ nữ hét lên và biến mất, các tòa nhà của quảng trường cũng đều rạn nứt: “Quảng trường đã sụp đổ, và có lẽ, bản thân chúng ta cũng vậy”.

Lời kêu gọi của Salman Rushdie trong tác phẩm muộn màng này nghe giống như một tiếng vọng hơn là một lời cổ động cấp bách, The Guardian đánh giá.

Minh Hoa