Si Ma Cai nỗ lực xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc vùng cao

Một buổi học tiếng nói và chữ viết "xóa mù" của các học viên dân tộc Mông tại xã Si Ma Cai.

Xã vùng cao đặc biệt khó khăn, 90% là đồng bào thiểu số

Sau sắp xếp đơn vị hành chính mới, xã Si Ma Cai (tỉnh Lào Cai) được hình thành từ việc sáp nhập các đơn vị hành chính: Thị trấn Si Ma Cai; Xã Sán Chải; Xã Nàn Sán; Xã Cán Cấu; Xã Quang Hồ Thẩn.

Xã mới có diện tích 109 km2, dân số 22.871 người, bao gồm 15 dân tộc anh em, trong đó 90% là đồng bào thiểu số. Vì vậy, công tác xóa mù chữ luôn được Đảng ủy, UBND xã hết sức chú trọng và đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Năm 2025, xã Si Ma Cai đạt chuẩn xóa mù chữ THCS mức 2, chuẩn phổ cập tiểu học mức 3. 15/20 trường học xã quản lý đạt chuẩn quốc gia. Tuy vậy, với đặc thù về địa hình và lịch sử phát triển văn hóa tại địa phương, một số người dân trước đây không mặn mà với chữ viết, thậm chí nói không “sõi” tiếng Kinh.

Vận động cả những học viên chưa “sõi” tiếng phổ thông

Là xã vùng cao đặc biệt khó khăn, địa hình nhiều núi đá, nên công tác tổng hợp, phát hiện, vận động học viên tham gia các lớp xóa mù chữ ban đầu gặp rất nhiều khó khăn.

Theo ông Nhâm Tiến Đức, Trưởng Phòng Văn hóa Xã hội - xã Si Ma Cai, việc vận động người dân tham gia lớp học xóa mù chữ ở giai đoạn đầu rất khó, vì phần lớn người mù chữ đang ở tuổi lao động, nên họ phải ưu tiên thời gian cho việc làm để mưu sinh. Nhiều người tuy có hộ khẩu tại địa phương nhưng thường xuyên đi xa để làm ăn, khó sắp xếp thời gian đi học.

Mặt khác, học viên ban đầu có tâm lý tự ti, e ngại khi đi học, bởi họ đều đã lớn tuổi. Theo thống kê, các lớp xóa mù chữ được tổ chức ở Si Ma Cai, học viên phần đa đều ở độ tuổi từ 45 đến 55 tuổi. Có những người nói không sõi tiếng Kinh, thậm chí trước khi được học xóa mù chữ có học viên không biết tiếng Kinh.

Với đặc thù về văn hóa sống rất riêng của người đồng bào thiểu số, đặc biệt người dân tộc Mông, người phụ nữ trong gia đình là người phải gánh vác rất nhiều công việc. Chính vì vậy, vận động được họ tham gia lớp học xóa mù chữ đồng nghĩa với việc phải vận động được sự đồng ý của chồng, con... thậm chí cả đại gia đình.

Học viên lớp xóa mù chữ thuộc Trung tâm Học tập cộng đồng xã Si Ma Cai chụp ảnh lưu niệm cùng lãnh đạo xã.

Nhiệt huyết của thầy cô

Cô Nguyễn Thị Thanh Hải, giáo viên PTDT bán trú Tiểu học Nàn Sán là giáo viên được giao phụ trách một trong số các lớp xóa mù chữ của xã. Kể về những kỷ niệm ở lớp, cô Hải không khỏi nghẹn ngào, bởi học viên toàn những người ở tuổi anh, chị, cô chú trong gia đình. Mỗi ngày chị đến lớp dạy như trở về gia đình mình vậy.

Nói về đặc thù hoạt động xóa mù chữ ở Si Ma Cai, cô Hải cho rằng việc dạy chữ ở đây phải để sau, bởi ban đầu phải dạy tiếng Việt cho học viên trước, rồi dần dần tương ứng với từng học viên, mình vừa dạy tiếng Việt vừa dạy chữ.

Lớp của cô Hải có 20 học viên, 100% là người ở tuổi trung niên và cao tuổi dân tộc Mông, mà tiếng Mông các thầy, cô không thông thạo. Vì vậy, các thầy, cô phải nhờ nhiều học viên trong lớp vừa học, vừa là phiên dịch viên cho học viên khác.

“Ban đầu các bác ngại, không nói, không viết đâu. Về sau mình cứ nhiệt tình vừa dạy vừa vui vẻ gợi những câu chuyện trong bản, rồi dần mình đọc học viên cũng đọc theo, hợp tác với mình”, cô Hải chia sẻ.

Gặt quả ngọt từ công tác xóa mù chữ

Theo số liệu được UBND xã Si Ma Cai thống kê, trong năm 2025: Độ tuổi từ 15 đến 25 tuổi, tỷ lệ người biết chữ mức độ 1 đạt 99,8%, biết chữ mức độ 2 đạt 99,7%; Độ tuổi từ 15 đến 35 tuổi, tỷ lệ biết chữ mức độ 1 đạt 99,8%, biết chữ mức độ 2 đạt 99,7%; Độ tuổi từ 15 đến 60 tuổi, tỷ lệ người biết chữ mức độ 1 đạt 99,03%, biết chữ mức độ 2 đạt 95,13%. Năm 2025, xã Si Ma Cai đảm bảo bảo các điều kiện, tiêu chuẩn đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2.

Trước đó, giai đoạn 2021 đến 2025, UBND huyện Si Ma Cai (theo địa danh cũ) đã chỉ đạo mở 13 lớp xóa mù chữ với 290 học viên tham gia. Trong đó: Lớp xóa mù chữ giai đoạn 1 có 6 lớp, 120 học viên; Lớp xóa mù chữ giai đoạn 2 có 7 lớp, 170 học viên.

Hiện tại, trong năm 2025, trên địa bàn xã Si Ma Cai mới, UBND xã giao cho Trung tâm Học tập cộng đồng xã tổ chức 5 lớp xóa mù chữ với tổng số 100 học viên tham dự. Tuy nhiên, một số học viên do điều kiện kinh tế khó khăn nên đã rời khỏi địa phương đi làm ăn xa.

Giai đoạn 2025 – 2030, nhằm thể hiện sự quan tâm đặc biệt của xã với công tác xóa mù chữ, Đảng ủy xã Si Ma Cai đã ban hành Đề án số 04-ĐA/HU ngày 28/8/2025 về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực gắn với giới thiệu việc làm, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động.

Trong đó, mỗi năm xã sẽ mở từ 1 đến 2 lớp xóa mù chữ cho người trong độ tuổi từ 15 đến 60 tuổi, nâng tỷ lệ người biết chữ đạt 97% trở lên.

Trần Anh