SME trước ngưỡng cửa Trung tâm Tài chính Quốc tế

Trung tâm Tài chính Quốc tế tại Việt Nam được kỳ vọng sẽ thu hút hàng loạt ngân hàng, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán và bảo hiểm tham gia thị trường. Ảnh: Lê Vũ

Ngày 27-6-2025, Quốc hội phê duyệt việc thành lập Trung tâm Tài chính Quốc tế tại Việt Nam. Tiếp đó, ngày 1-8-2025, Chính phủ ban hành quyết định thành lập Ban chỉ đạo triển khai trung tâm. Đây là những cột mốc pháp lý quan trọng, đặt nền tảng cho trung tâm sớm đi vào hoạt động. Với các doanh nghiệp lớn, đây được coi là “thời cơ vàng” để tiếp cận nguồn vốn quốc tế dồi dào, chi phí vốn rẻ từ các tổ chức tài chính và quỹ đầu tư. Ngược lại, với doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), cơ hội tuy có nhưng hạn chế. Nếu không nhanh chóng đổi mới trong quản trị, nhân lực và công nghệ, nhiều SME có nguy cơ bị gạt ra ngoài cuộc chơi.

Muốn nhập cuộc phải tuân thủ nguyên tắc

Sự hình thành Trung tâm Tài chính Quốc tế tại Việt Nam được kỳ vọng sẽ thu hút hàng loạt ngân hàng, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán và bảo hiểm tham gia thị trường. Với tiềm lực vốn mạnh và uy tín quốc tế, các tổ chức này có thể mang đến nguồn vốn dồi dào, chi phí thấp cùng nhiều công cụ tài chính mới cho doanh nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, đi kèm cơ hội là những yêu cầu khắt khe về tài chính và quản trị. Trước hết, doanh nghiệp phải tuân thủ chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS). Hiện chỉ một số tập đoàn lớn có kinh nghiệm huy động vốn trên thị trường quốc tế đáp ứng được tiêu chuẩn này. Phần lớn doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là SME, chưa đủ năng lực minh bạch do IFRS đặt ra. Do đó, dù thị trường có sự hiện diện ngày càng lớn của các định chế tài chính quốc tế, khả năng tiếp cận vốn của SME Việt Nam vẫn rất hạn chế.

Minh bạch về quản trị cũng là một yêu cầu quan trọng để được tiếp cận các tổ chức tài chính quốc tế. So với các doanh nghiệp lớn - đa phần là các công ty cổ phần đại chúng, có báo cáo quản trị theo định kỳ, được kiểm toán bởi các công ty lớn trong nhóm Big4 - thì các doanh nghiệp SME phần lớn là doanh nghiệp tư nhân nhỏ dù có thể có hội đồng thành viên, hội đồng quản trị. Các báo cáo tài chính thường do chính doanh nghiệp tự lập, thiếu công khai minh bạch và hiếm khi được kiểm toán bởi đơn vị uy tín. Chính vì vậy, SME khó đáp ứng tiêu chuẩn mà ngân hàng hay các tổ chức tài chính quốc tế đòi hỏi khi kêu gọi vốn và tìm kiếm đầu tư.

Về nhân sự, phần lớn doanh nghiệp SME không có vị trí giám đốc tài chính (CFO) hay phòng tài chính chuyên trách. Công tác kế toán thường do nhân sự kiêm nhiệm, thiếu năng lực để xây dựng kế hoạch và chiến lược tài chính bài bản. Hơn nữa, đa số kế toán chỉ quen với chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) mà chưa được đào tạo về chuẩn quốc tế (IFRS), khiến doanh nghiệp khó đáp ứng yêu cầu từ các tổ chức tài chính toàn cầu.

Về công nghệ, phần lớn các doanh nghiệp SME chỉ dùng phần mềm kế toán đơn giản hoặc báo cáo trên Excel, thay vì đầu tư hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (Enterprise Resource Planning - ERP), hệ thống quản lý quan hệ khách hàng (Customer Relationship Management - CRM) hay các nền tảng quản trị hiện đại. Hạn chế về tài chính và nhân sự khiến họ khó kết nối với ngân hàng số hay công ty công nghệ tài chính (FinTech) để chia sẻ dữ liệu doanh nghiệp. Trong khi đó, thông tin minh bạch, số hóa và đầy đủ về hoạt động kinh doanh lại là điều kiện tiên quyết để các tổ chức tín dụng quốc tế đánh giá năng lực tài chính.

Tái cấu trúc để sẵn sàng cho cuộc chơi

Việc hình thành trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam chính là cơ hội để các SME tự soi chiếu và thay đổi thông qua tái cấu trúc doanh nghiệp nhằm đáp ứng các tiêu chí mà các tổ chức tài chính quốc tế đặt ra.

Thực tế, từ đầu năm 2020, Bộ Tài chính ban hành quyết định về lộ trình áp dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS), gồm giai đoạn chuẩn bị (2020-2021), giai đoạn tự nguyện (2022-2025) và giai đoạn bắt buộc từ năm 2025 trở đi. Quy định mới chỉ áp dụng bắt buộc với doanh nghiệp niêm yết và tập đoàn lớn, nhưng các SME cũng cần chủ động tuân thủ để nâng cao minh bạch tài chính, từ đó gia tăng cơ hội tiếp cận vốn quốc tế. Dù quy mô nhỏ, các doanh nghiệp này vẫn cần bảo đảm tính công khai và tin cậy trong thông tin quản trị bằng cách xây dựng, ban hành hệ thống quy chế và quy trình quản lý hiện đại. Chỉ khi cung cấp được dữ liệu khách quan, trung thực cho khách hàng, nhà đầu tư và ngân hàng, doanh nghiệp mới nâng cao khả năng tiếp cận vốn, cũng như tăng tỷ lệ thành công khi vay vốn hoặc kêu gọi đầu tư.

Về nhân lực và công nghệ, các SME cần hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học để đào tạo và đào tạo lại nhân viên về chuẩn mực tài chính quốc tế, công nghệ FinTech hay hệ thống ERP. Điều này vừa giúp doanh nghiệp tiếp cận kiến thức chuyên ngành, vừa tạo điều kiện kết nối với các tổ chức tài chính, ngân hàng, quỹ đầu tư và công ty bảo hiểm quốc tế. Nhà nước có thể đóng vai trò đầu mối, hỗ trợ tài chính cho quá trình chuyển đổi số.

Tuy nhiên, theo nghiên cứu của World Bank (2025), chuyển đổi số tại SME Việt Nam vẫn chưa đạt kỳ vọng. Theo khảo sát, trong 18 tháng (10-2021 đến 4-2023), tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng nền tảng ERP miễn phí đã giảm từ 80% xuống chỉ còn 35%, chủ yếu do thiếu nhân sự chuyên trách và tình trạng quá tải công việc(1). Thực tế này cho thấy các SME cần chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn lực con người và công nghệ để quá trình chuyển đổi số tài chính diễn ra hiệu quả.

Chính phủ cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý về bảo mật dữ liệu, thúc đẩy hình thành ngân hàng mở (open banking) và tiến tới tài chính mở (open finance). Nhờ đó, doanh nghiệp - đặc biệt là SME - có thể chia sẻ dữ liệu hoạt động, nhất là dữ liệu tài chính và tín dụng, để các tổ chức quốc tế xem xét cấp vốn hoặc đầu tư. Trên thực tế, nhiều SME không có tài sản thế chấp nhưng lại duy trì dòng tiền ổn định. Nếu được minh bạch hóa qua hệ thống ngân hàng mở, đây sẽ là cơ sở quan trọng để tổ chức tín dụng và quỹ đầu tư đánh giá năng lực hoàn vốn và quyết định cho vay.

(*) Viện Quản trị và Công nghệ FSB, Đại học FPT
(1) Mariam Bruhn, et al. (2025), Challenges with digital technology adoption by SMEs: A case study from Vietnam, World Bank Blogs. https://blogs.worldbank.org/

TS. Võ Duy Nghi (*)