Sỏi túi mật tăng nhanh ở người trẻ vì lối sống thiếu khoa học

Túi mật có vai trò lưu trữ và giải phóng dịch mật, thành phần giúp tiêu hóa chất béo. Dịch mật gồm cholesterol, bilirubin và muối mật.

Khi các thành phần này mất cân bằng, chúng có thể kết tinh và tạo thành sỏi trong túi mật. Hiện nay, sỏi túi mật được chia làm ba loại chính: sỏi cholesterol (ít nhất 80% là cholesterol, thường đơn độc, kích thước khoảng 2-3 cm), sỏi sắc tố mật hay sỏi bilirubin (ít hơn 20% cholesterol, thường có số lượng nhiều) và sỏi hỗn hợp (gồm 20-80% cholesterol cùng canxi và sắc tố mật, thường gặp sau nhiễm trùng đường mật và có thể phát hiện qua X-quang). Tại Việt Nam, loại sỏi phổ biến nhất hiện nay là sỏi cholesterol.

Ảnh minh họa.

heo TS.Vũ Trường Khanh, Trưởng khoa Tiêu hóa - Gan mật - Tụy, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, sỏi mật có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm túi mật, viêm tụy cấp, thủng túi mật, nhiễm trùng đường mật, thậm chí dẫn đến ung thư túi mật. Đặc biệt, các viên sỏi lớn dễ gây tắc nghẽn đường dẫn mật, khiến bệnh diễn tiến nhanh và nguy hiểm hơn.

Trước đây, sỏi túi mật chủ yếu gặp ở người trung niên và cao tuổi. Tuy nhiên, hiện nay, tỷ lệ người trẻ mắc bệnh đang tăng nhanh do ảnh hưởng từ lối sống hiện đại thiếu khoa học: ăn uống thất thường, dư thừa chất béo, thiếu rau xanh, lười vận động và thường xuyên căng thẳng.

Theo thống kê từ Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (Pubmed), khoảng 6% dân số thế giới có sỏi túi mật, trong đó nữ giới mắc nhiều hơn nam.

Tại Việt Nam, theo Bộ Y tế, sỏi túi mật chiếm khoảng 60-70% tổng số ca sỏi đường mật. Đáng chú ý, chỉ 10-20% người bệnh không có triệu chứng ngay sau khi phát hiện và có thể xuất hiện triệu chứng sau đó 5-20 năm. Phần lớn còn lại chỉ đi khám khi bệnh đã tiến triển và gây biến chứng, làm quá trình điều trị trở nên phức tạp.

Một trường hợp điển hình là chị Hà (29 tuổi, Hà Nội), do công việc bận rộn nên thường xuyên ăn uống thất thường, bỏ bữa sáng hoặc thay bằng cà phê, trà; trong khi các bữa còn lại lại tiêu thụ nhiều đồ chiên rán, thức ăn nhanh và đồ ngọt.

Cân nặng tăng nhanh khiến chị rơi vào tình trạng thừa cân (BMI 26). Gần đây, chị thường xuyên bị đau âm ỉ vùng hạ sườn phải sau ăn, đi khám thì phát hiện có sỏi túi mật qua siêu âm. Bác sỹ khuyến nghị chị thay đổi chế độ ăn uống, tăng cường vận động để kiểm soát cân nặng, đồng thời theo dõi định kỳ. Nếu sỏi gây đau hoặc biến chứng, phẫu thuật nội soi cắt túi mật sẽ được cân nhắc.

Trường hợp khác là anh Long (42 tuổi, Hà Nội), nhập viện cấp cứu vì đau dữ dội vùng hạ sườn phải, sốt nhẹ và buồn nôn. Kết quả siêu âm và chụp MRI cho thấy có sỏi 1,2 cm gây tắc nghẽn cổ túi mật, dẫn đến viêm túi mật cấp.

Trước đó, anh từng bị đau âm ỉ nhưng chủ quan, chỉ tự uống thuốc giảm đau. Thói quen sinh hoạt thất thường, thường xuyên dùng bia rượu và ăn nhiều thịt, ít rau khiến sỏi tiến triển âm thầm và nặng hơn theo thời gian.

Bác sỹ Khanh cho biết, rượu bia không trực tiếp gây sỏi mật, nhưng việc uống rượu thường đi kèm với ăn uống quá mức, đặc biệt là chất béo và đạm động vật làm tăng nguy cơ phát bệnh hoặc khiến sỏi tiềm ẩn chuyển thành các cơn đau quặn mật cấp tính. Nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện bệnh sau những bữa tiệc hoặc dịp ăn uống linh đình khi xuất hiện triệu chứng nặng.

Anh Long được điều trị kháng sinh, truyền dịch để ổn định tình trạng viêm, sau đó phẫu thuật nội soi cắt túi mật nhằm loại bỏ sỏi và ngăn ngừa biến chứng tái phát. Sau mổ, sức khỏe anh phục hồi tốt và được khuyến cáo hạn chế bia rượu, giảm chất béo trong khẩu phần ăn, duy trì chế độ sinh hoạt điều độ để bảo vệ hệ tiêu hóa lâu dài.

Cũng theo bác sỹ Khanh, chế độ ăn thừa dầu mỡ, thịt động vật, thực phẩm chế biến sẵn nhưng thiếu rau xanh và chất xơ, cộng thêm thói quen bỏ bữa, nhịn ăn hoặc giảm cân đột ngột là những yếu tố làm tăng nguy cơ kết tinh sỏi trong dịch mật. Bên cạnh đó, ngồi lâu, ít vận động, thừa cân, rối loạn mỡ máu và hội chứng chuyển hóa đều góp phần làm tăng cholesterol toàn thân, dẫn tới rối loạn chuyển hóa mật và hình thành sỏi túi mật.

Để phòng ngừa sỏi mật, bác sỹ khuyến cáo cần duy trì lối sống khoa học, tập thể dục thường xuyên, kiểm soát cân nặng hợp lý. Chế độ ăn nên giàu chất xơ, rau xanh, hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh, thức uống có cồn và chất kích thích. Đồng thời, cần uống đủ nước và duy trì vận động thể chất để hỗ trợ hệ tiêu hóa và giảm nguy cơ hình thành sỏi.

Khi xuất hiện các triệu chứng như đau tức hạ sườn phải, đầy bụng sau ăn, buồn nôn, người dân không nên chủ quan mà cần đi khám sớm để được chẩn đoán và xử trí kịp thời. Ngay cả khi sỏi chưa gây triệu chứng, việc theo dõi định kỳ vẫn rất cần thiết nhằm phát hiện sớm các biến chứng nguy hiểm và có phương án điều trị phù hợp.

D.Ngân