Sửa đổi Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật là yêu cầu tất yếu

Đó là ý kiến của Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc tại Tọa đàm "Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 và những vấn đề cần sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới" do Bộ Tư pháp tổ chức chiều 31.7.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: Thảo Mộc

Nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật

Trình bày báo cáo dẫn đề về tình hình thi hành Luật PBGDPL và việc sửa đổi, bổ sung Luật nhằm khắc phục bất cập, thể chế hóa kịp thời chủ trương, yêu cầu mới của Đảng về đổi mới công tác PBGDPL; Phó Cục trưởng Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý Phan Hồng Nguyên cho biết, năm 2022, Bộ Tư pháp đã hướng dẫn và tổ chức tổng kết 10 năm thi hành Luật từ Trung ương đến địa phương; tổ chức Hội nghị Tổng kết 10 năm và ban hành Báo cáo số 45/BC-BTP ngày 15/02/2023 về tổng kết thực hiện Luật.

Sau tổng kết, Bộ Tư pháp tiếp tục theo dõi, đánh giá tình hình thi hành các quy định của Luật và các văn bản hướng dẫn chi tiết, theo đó hơn 12 năm qua công tác PBGDPL đã có những chuyển biến tích cực trong nhiều mặt. Đến nay, thể chế, chính sách phục vụ thi hành Luật PBGDPL đã được xây dựng về cơ bản đầy đủ, đồng bộ, tạo cơ sở pháp lý cho công tác PBGDPL được triển khai thường xuyên, ổn định, góp phần bảo đảm quyền được thông tin pháp luật, hình thành thói quen chủ động học tập, nâng cao ý thức tự giác tuân thủ, chấp hành pháp luật của cán bộ, Nhân dân.

Về mặt nhận thức, công tác lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện hoạt động PBGDPL trong hệ thống chính trị đã có nhiều thay đổi, theo hướng thực chất, hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm hơn. Nhận thức của cấp ủy, tổ chức đảng, đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong các bộ, ngành, đoàn thể trung ương và địa phương về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác PBGDPL đã được nâng lên trên tinh thần thống nhất nhận thức, xác định rõ công tác PBGDPL là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị, trong đó Nhà nước giữ vai trò nòng cốt.

Về mặt quản lý nhà nước, Luật PBGDPL đã cơ bản xác định được trách nhiệm, phạm vi thẩm quyền của các cơ quan nhà nước và cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, từng bước nâng cao chất lượng công tác PBGDPL. Một số kết quả tiêu biểu như: Số lượng, chất lượng nguồn nhân lực thực hiện công tác PBGDPL từng bước được cải thiện, nâng cao, bảo đảm ngày càng tốt hơn nhiệm vụ được giao trong quản lý cũng như các hoạt động chuyên môn.

Nội dung PBGDPL có trọng tâm, trọng điểm, bám sát nhu cầu xã hội, nhiệm vụ chính trị của bộ, ngành, địa phương, phù hợp hơn với từng đối tượng, địa bàn. Hình thức PBGDPL đã được thực hiện đa dạng, phong phú, sáng tạo, thể hiện màu sắc, văn hóa của từng vùng, miền. Nguồn lực tài chính cũng như các chính sách hỗ trợ cho đội ngũ những người làm công tác PBGDPL từng bước được bảo đảm, so với giai đoạn trước khi có Luật đã có nhiều bước chuyển biến rõ nét. Việc huy động các nguồn lực tham gia công tác PBGDPL đã được chú trọng với nhiều phương thức và mô hình phong phú, linh hoạt.

Đổi mới toàn diện về nội dung và hình thức

Theo lãnh đạo Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý, việc thi hành Luật PBGDPL trên thực tế cũng còn hạn chế, công tác PBGDPL chưa đáp yêu cầu của xã hội; ý thức tuân thủ, chấp hành pháp luật của cán bộ, Nhân dân chưa cao...

Những hạn chế này có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân từ thể chế, chính sách, pháp luật, vẫn còn một số bất cập, vướng mắc, chưa phù hợp với thực tế cần được nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung. Cụ thể như Luật PBGDPL phân định chưa rõ trách nhiệm, nhiệm vụ PBGDPL chuyên ngành của một số cơ quan, tổ chức ở trung ương và địa phương; chưa rõ trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản QPPL trong triển khai công tác PBGDPL.

Cùng với đó, một số quy định trong Luật PBGDPL về trách nhiệm, nhiệm vụ của cơ quan trung ương đến nay chưa phù hợp với chủ trương đẩy mạnh phân cấp, nâng cao trách nhiệm, chủ động, sáng tạo của địa phương, mang tính kiến tạo để địa phương tự quyết định và tổ chức triển khai kịp thời, phù hợp, hiệu quả.

Toàn cảnh Tọa đàm. Ảnh: Thảo Mộc

Bên cạnh đó, thời gian vừa qua, lãnh đạo Đảng, Nhà nước, nhất là đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu cần tiếp tục đổi mới công tác PBGDPL, gắn kết chặt chẽ với công tác xây dựng, thi hành pháp luật, PBGDPL. Do vậy, Luật PBGDPL cũng cần được sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu, bối cảnh mới.

Luật sư Nguyễn Duy Lãm, Nguyên Vụ trưởng Vụ PBGDPL (Bộ Tư pháp) cho rằng, việc tổ chức thực thi Luật còn hạn chế, nhận thức của một số Bộ, ngành, địa phương về công tác PBGDPL chưa đầy đủ, chưa tương xứng với vị trí, tầm quan trọng của công tác này. Một số quy định của Luật không còn phù hợp với sự thay đổi và phát triển của đất nước. Cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm cho công tác PBGDPL còn nhiều hạn chế, chưa thực sự thống nhất, đồng bộ...

Cùng với đó, nguồn nhân lực làm công tác PBGDPL ở các bộ, ngành, địa phương còn thiếu so với nhu cầu cần phải có; một bộ phận báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật thiếu phương pháp, kỹ năng công tác, dẫn đến hiệu quả PBGDPL ở nhiều nơi hạn chế. Vấn đề xã hội hóa công tác PBGDPL chưa được rộng khắp, sự tham gia của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong công tác này chưa như kỳ vọng. Ý thức chấp hành pháp luật, tuân thủ pháp luật của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa cao, làm ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển kinh tế - xã hội, hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước.

Theo các chuyên gia, trước yêu cầu tiếp tục hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, việc tổ chức thi hành pháp luật phải được coi trọng hơn; Nhà nước và xã hội quan tâm hơn; nội dung, hình thức PBGDPL phải được lựa chọn phù hợp, sáng tạo, tác động tích cực việc nâng cao hiệu quả công tác này.

Luật PBGDPL quy định các hình thức PBGDPL có tính truyền thống đã và đang được các bộ, ngành, địa phương triển khai trong thời gian qua. Tuy nhiên, với xu thế ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số hiện nay thì Luật PBGDPL chưa quy định các hình thức ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong PBGDPL. Điều này dẫn đến Luật chưa cập nhật hình thức PBGDPL mới, đồng thời hạn chế việc bố trí nguồn lực cũng như những chính sách, cơ chế cụ thể để tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong PBGDPL.

GS.TS. Nguyễn Minh Đoan, Trường Đại học Luật Hà Nội nhấn mạnh, để hoạt động PBGDPL được tiến hành thuận lợi, có hiệu quả cần xác định nội dung cho phù hợp với đối tượng cần phổ biến, giáo dục, loại hình và cấp độ phổ biến, giáo dục. Nội dung và mục đích của PBGDPL có quan hệ hữu cơ với nhau, do vậy, với mỗi loại đối tượng được PBGDPL cần phải có nội dung, chương trình, hình thức và phương pháp khác nhau nhằm định hướng cả về tri thức, tình cảm và hành vi cho đối tượng được PBGDPL.

Nội dung phổ biến pháp luật không nên chỉ dừng lại ở việc thông tin về pháp luật, mà còn bao hàm cả việc tuyên truyền các chính sách, các chủ trương của Đảng, Nhà nước về một vấn đề gì đó, nhất là đối với những chính sách, văn bản pháp luật mới ban hành và cả những hoạt động pháp luật của các tổ chức, cá nhân có liên quan. Nhìn chung, nội dung của PBGDPL tương đối rộng, cần thiết kế có tính đặc thù riêng cho từng chương trình sao cho hiệu quả nhất.

Thảo Mộc