Sức khỏe của nướcMạch ngầm cho quốc gia bền vững

Chiều nọ, ngồi với một bác nông dân ở đầu dòng kênh vùng Đồng Tháp Mười, tay ông lần chén trà, mắt nhìn con nước lặng lờ trôi. Ông bảo: “Hồi xưa, nước múc lên uống được liền, cá lội đụng chân. Nay thì… nước trôi mà hồn nước không còn”.

Nghe xong thấy lòng mình nhói nhẹ. Một câu nói tưởng như vu vơ, mà hàm chứa cả nỗi buồn âm ỉ: nước đang ốm. Và khi nước ốm, đất không thể khỏe, người cũng không thể yên.

Nước không chỉ là tài nguyên, mà là sinh mệnh

Nước không chỉ để uống, để tưới, để dẫn thủy nhập điền. Nước là nơi bắt đầu của sự sống, là chất lỏng mang linh hồn của một quốc gia. Sức khỏe của nước, hiểu theo nghĩa rộng, là trạng thái lành mạnh của toàn bộ hệ thống nước: từ nguồn sông, ao hồ, mạch ngầm, đến chất lượng nước sinh hoạt, nước tưới, nước thải. Nó phản ánh sức khỏe môi trường, sức khỏe cộng đồng, và cả sức khỏe của nền kinh tế.

Chúng ta từng quen nhìn nước như một thứ có sẵn, rẻ rúng, dễ có dễ xài, như thể chỉ cần xả vòi, mở máy bơm là mãi mãi có dòng chảy vô tận. Nhưng rồi, khi rác ngập kênh, khi cá chết trắng sông, khi nước máy có mùi clo, khi nước giếng phèn lở da, chúng ta mới giật mình: nước cũng biết mệt mỏi, nếu con người không biết giữ gìn.

Ảnh minh họa. Nguồn: ITN

Thế giới đã bắt đầu “khám bệnh” cho nước

Ở Singapore, mỗi giọt nước được quản lý như thể là máu trong huyết mạch quốc gia. Họ thu gom nước mưa, tái chế nước thải thành “nước mới” dùng cho sinh hoạt, công nghiệp và trữ trồng cây. Trong từng trường học, nhà máy, gia đình, ý thức tiết kiệm nước đã trở thành một phần của văn hóa công dân.

Tại Israel, đất nước sa mạc khô cằn, 90% nước thải sinh hoạt được xử lý và tái sử dụng cho nông nghiệp, tỷ lệ cao nhất thế giới. Từng giọt nước tưới đều được tính toán bằng công nghệ cảm biến nhỏ giọt, bảo đảm cây có nước mà đất không bị hao.

Tại Hà Lan, nơi đất thấp hơn mặt biển, quản trị nước được nâng lên thành nghệ thuật, kết hợp giữa công trình kỹ thuật hiện đại và triết lý sống thuận thiên. Họ xây dựng “đồng bằng sống cùng nước”, chấp nhận lũ chứ không chống lại lũ, dành đất để nước nghỉ ngơi vào mùa mưa.

Thế giới đã bắt đầu “khám bệnh” cho nước. Nguồn: ITN

Bảo đảm an ninh nguồn nước cũng chính là bảo vệ sức khỏe con người. Nguồn: ITN

Việt Nam - đất ngập nước nhưng

“

nước lành” đang ít dần

Chúng ta có hệ thống sông ngòi dày đặc, có vùng đồng bằng trù phú, có mạch nước ngầm lớn. Nhưng nước đang bị tổn thương bởi chính sự thờ ơ của con người. Kênh mương nội đồng bị bê tông hóa, cống xả tràn lan, thuốc bảo vệ thực vật trôi theo từng cơn mưa, rác thải tràn xuống ao hồ… khiến chất lượng nước ngày một xuống cấp.

Tại các vùng ven đô, nhiều con kênh đen ngòm, bốc mùi, chảy lững lờ như dòng máu nhiễm độc. Ở miền núi, người dân thiếu nước sạch mùa khô nhưng lại lũ quét mùa mưa, một nghịch lý của quản lý nước chưa bền vững. Tại vùng biển, nước thải từ nuôi trồng thủy sản không qua xử lý đang giết dần hệ sinh thái ven bờ.

Và rồi, mỗi năm, ngành y tế lại ghi nhận thêm hàng chục ngàn ca bệnh liên quan đến nước: tiêu chảy, viêm da, sỏi thận, ung thư gan… Nước đang “kêu cứu” nhưng ít ai nghe tiếng kêu ấy đủ rõ ràng.

Rác thải bừa bãi khiến dòng sông bị ô nhiễm. Nguồn: toquoc.vn

Gợi ý cho một hành trình chữa lành

Đo chỉ số sức khỏe nước như đo huyết áp con người.

Chúng ta cần đặt ra một hệ thống giám sát chất lượng nước xuyên suốt, từ đầu nguồn đến cuối dòng, từ bể chứa đến vòi dân dụng. Không để đến khi nước đổi màu, cá chết hàng loạt mới nháo nhào xử lý.

Đo chỉ số sức khỏe nước như đo huyết áp con người. Ảnh minh họa Nguồn: ITN

Thay đổi tư duy từ “xả thải” sang “tái sinh”.

Cần thúc đẩy các mô hình xử lý nước thải tuần hoàn: nước thải sinh hoạt được xử lý thành nước tưới cây, nước công nghiệp tuần hoàn nội bộ, nước chăn nuôi biến thành khí sinh học hoặc nước rửa chuồng trại. Doanh nghiệp - khu dân cư - nông trại đều cần coi nước là tài sản, không phải chỗ để đổ bỏ.

Gắn giáo dục về nước với đời sống cộng đồng.

Học sinh không chỉ học nước từ sách, mà cần thực hành kiểm tra chất lượng nước ngay ở ao, sông gần nhà, nhận diện rủi ro, thiết kế bộ lọc đơn giản… để hình thành “công dân nước” từ nhỏ. Cần có “vườn nước học đường”, “ngày nước sạch xã tôi”, những hoạt động khơi dậy tình cảm với dòng chảy.

Công trình cung cấp nước sạch cho học sinh, cán bộ, công nhân viên Trường Tiểu học Trịnh Hoài Đức. Ảnh: TTXVN

Tích hợp chiến lược nước vào phát triển vùng và quy hoạch đô thị.

Không có quy hoạch vùng bền vững nếu không có tầm nhìn nước bền vững. Quy hoạch khu dân cư cần ưu tiên hướng thoát lũ, tích trữ nước mưa. Quy hoạch đô thị cần có công viên sinh thái kết hợp hồ điều tiết. Quy hoạch nông thôn mới cần gắn chặt với bảo vệ mạch nước và phục hồi kênh mương sinh thái.

Trạm xử lý nước thải truyền thống. Nguồn: congnghiepmoitruong.vn

Tư duy về nước để cùng tỉnh thức

Nếu chúng ta nói nhiều về sức khỏe cộng đồng mà quên mất sức khỏe của nước, thì giống như chăm con người mà bỏ mặc dòng máu nuôi sống họ.

Một quốc gia không thể khỏe nếu nước không còn trong lành. Một nền nông nghiệp không thể bền nếu đất thiếu nước sạch. Một thế hệ không thể lớn lên vững vàng nếu nước uống, nước sinh hoạt, nước tưới, nước tắm đều mang trong mình những tổn thương âm thầm.

Giữ gìn sức khỏe của nước chính là giữ gìn sinh khí cho đất, sự an lành cho người, và tương lai cho chính mình.

Và hãy nhớ: “Mỗi hành động nhỏ với nước hôm nay, sẽ tạo ra những dòng chảy khác biệt cho ngày mai”.

Lê Minh Hoan