Tân sinh viên đi làm thêm: Khi nào là 'thời điểm vàng'?

Thưa Thạc sĩ Nguyễn Thị Phượng, nhiều tân sinh viên có mong muốn tìm việc làm thêm ngay từ năm nhất để trang trải chi phí sinh hoạt, học tập và tích lũy kinh nghiệm. Theo chuyên gia, đâu là "thời điểm vàng" để tân sinh viên bắt đầu đi làm? Các bạn cần chuẩn bị tâm lý và sắp xếp việc học như thế nào để cân bằng được hai vai trò này mà không ảnh hưởng đến kết quả học tập trong giai đoạn đầu tiên tại giảng đường đại học?

Thực tế, mong muốn tìm việc làm thêm ngay từ năm nhất là điều dễ hiểu đối với sinh viên. Các bạn trẻ muốn chủ động hơn về tài chính, đồng thời rèn luyện sự tự lập. Đặc biệt là trong những năm gần đây, sinh viên ra trường phải đối diện với rất nhiều áp lực trong tìm kiếm việc làm. Thị trường lao động cũng cho thấy một số công ty, doanh nghiệp mặc dù là tuyển nhân viên thực tập nhưng cũng ưu tiên hoặc đòi hỏi ứng viên đã có kinh nghiệm nhất định rồi.

Thạc sĩ Nguyễn Thị Phượng, chuyên gia tâm lý, Viện Nghiên cứu Giáo dục Nghề nghiệp – IVES.

Bên cạnh đó là sự phát triển và tham gia của trí tuệ nhân tạo vào quy trình vận hành giúp doanh nghiệp, tổ chức có thể tinh gọn bộ máy nhân sự. Điều này dẫn đến áp lực cạnh tranh về cơ hội việc làm là rất lớn. Sinh viên mang nhiều lo âu về việc làm sau khi ra trường nên luôn nóng vội muốn đi làm thêm sớm song song với đi học để tích lũy kỹ năng và kinh nghiệm, tạo lợi thế cạnh tranh cho công việc sau này.

Tuy nhiên, với kinh nghiệm tham vấn tâm lý và hướng nghiệp cho sinh viên tôi thấy “thời điểm vàng” để bắt đầu đi làm thêm không phải là ngay lập tức. Năm nhất là giai đoạn vô cùng quan trọng, bởi sinh viên vừa chuyển từ môi trường phổ thông sang đại học, phải thích nghi với phương pháp học tập mới, cách quản lý thời gian mới và cả việc xây dựng mạng lưới bạn bè, thầy cô.

Nếu vội vã đi làm thêm từ những tháng đầu tiên, nhiều bạn dễ rơi vào tình trạng quá tải, bỏ bê việc học, thậm chí mất phương hướng. Theo tôi, sinh viên nên dành ít nhất học kỳ đầu tiên để ổn định nhịp học, tìm hiểu về ngành nghề. Thực tế khi tư vấn, hỗ trợ cho sinh viên, tôi thấy phần đa sinh viên năm thứ nhất vẫn còn loay hoay và mơ hồ về ngành học của mình, nhất là những bạn trúng tuyển vào ngành học với “tấm vé vớt” không phải là nguyện vọng 1 ban đầu,… khiến cho các bạn có tâm trạng chán nản, mất động lực học tập, thậm chí là muốn chuyển trường, đổi ngành học). Bên cạnh đó, sinh viên cần tích cực tham gia câu lạc bộ, hoạt động ngoại khóa để rèn luyện kỹ năng mềm. Khi đã quen với lịch học, biết cách tự học và quản lý thời gian, từ cuối năm nhất hoặc đầu năm hai, các bạn có thể bắt đầu đi làm thêm.

Khi đã đi làm, điều quan trọng là phải xác định học tập vẫn là ưu tiên số một. Sinh viên chỉ nên sắp xếp công việc bán thời gian từ 15–20 giờ/tuần (không quá 20 giờ/tuần theo quy định của luật lao động về thời gian làm thêm đối với sinh viên), tránh những công việc ca kíp dài, ảnh hưởng đến sức khỏe và kết quả học tập. Bên cạnh đó, cần chuẩn bị tâm lý: làm thêm sẽ có áp lực, sẽ có mệt mỏi, và không phải lúc nào cũng “việc nhẹ lương cao” như mong đợi. Nhìn nhận thực tế ngay từ đầu giúp sinh viên giữ cân bằng và không bị sốc khi va chạm với môi trường lao động.

Đối với sinh viên còn nhiều bỡ ngỡ, chưa có các mối quan hệ xã hội rộng, chuyên gia có thể gợi ý những kênh tìm việc uy tín, đáng tin cậy?

Trong thời đại số, cơ hội việc làm rất phong phú, nhưng không phải kênh nào cũng đáng tin cậy. Đối với tân sinh viên, tôi gợi ý các bạn nên bắt đầu từ các nguồn chính thống.

Trước hết là trung tâm hỗ trợ sinh viên và quan hệ doanh nghiệp của trường, đây là nơi thường xuyên cập nhật việc làm bán thời gian, thực tập từ đối tác đáng tin cậy.

Thứ hai là các website tuyển dụng lớn và có thương hiệu, nơi thông tin được kiểm duyệt chặt chẽ.

Thứ ba, sinh viên có thể tham khảo fanpage chính thức của các doanh nghiệp, thương hiệu lớn, bởi nhiều công ty có chương trình tuyển cộng tác viên, nhân viên bán thời gian dành riêng cho sinh viên.

Ngoài ra, một nguồn thông tin uy tín khác chính là giảng viên và anh chị khóa trên. Họ thường nắm rõ những công việc thực sự phù hợp với sinh viên, đã qua trải nghiệm thực tế nên đáng tin cậy hơn nhiều so với các nhóm tuyển dụng trôi nổi. Quan trọng nhất, tân sinh viên nên rèn thói quen kiểm chứng thông tin: tìm hiểu về doanh nghiệp, kiểm tra địa chỉ, tham khảo đánh giá trước khi ứng tuyển.

Ngoài yếu tố thu nhập, theo chuyên gia, tân sinh viên nên ưu tiên lựa chọn những công việc làm thêm dựa trên những tiêu chí nào để có thể phục vụ cho ngành học và định hướng nghề nghiệp tương lai?

Thu nhập là một yếu tố quan trọng, nhưng không nên là tiêu chí duy nhất. Nếu chỉ chạy theo mức lương, sinh viên dễ chọn phải công việc tốn nhiều thời gian, ít giá trị phát triển. Theo tôi, các tiêu chí cần cân nhắc gồm:

Nhìn dài hạn, một công việc bán thời gian có thể trở thành bước đệm, giúp sinh viên tự tin hơn khi đi thực tập hoặc xin việc chính thức sau khi tốt nghiệp.

Thực tế hiện nay có không ít bẫy tuyển dụng nhắm vào sự cả tin, non nớt của tân sinh viên, như yêu cầu đóng phí giữ chỗ, công việc "việc nhẹ lương cao" mập mờ, mô hình đa cấp biến tướng,... Chuyên gia có thể chỉ ra những dấu hiệu điển hình để các bạn sinh viên có thể nhận biết và chủ động phòng tránh?

Đúng vậy, sinh viên, đặc biệt là tân sinh viên thường là đối tượng mà các chiêu trò lừa đảo nhắm tới. Một số dấu hiệu điển hình cần lưu ý:

Thạc sĩ Nguyễn Thị Phượng chỉ ra 4 dấu hiệu của việc lừa đảo trong tuyển dụng.

Lưu ý một nguyên tắc quan trọng là không chuyển tiền, không vội vàng ký giấy tờ khi chưa hiểu rõ và luôn tham khảo ý kiến thầy cô hoặc người có kinh nghiệm trước khi quyết định.

Chuyên gia có lời khuyên gì dành cho các bạn tân sinh viên đang trong quá trình tìm việc?

Tôi có một vài lời khuyên muốn nhắn nhủ với các em tân sinh viên là hãy coi việc làm thêm là một phần trải nghiệm để học hỏi, chứ không phải mục tiêu chính trong quãng đời sinh viên. Thu nhập từ việc làm thêm chỉ giải quyết trước mắt, nhưng điều thực sự có giá trị là kỹ năng, kinh nghiệm và thái độ các bạn tích lũy được.

Đừng quên rằng 4 năm đại học là quãng thời gian vàng để trang bị kiến thức chuyên môn, phát triển bản thân và mở rộng mối quan hệ. Nếu chọn đúng công việc, các bạn vừa có thêm thu nhập, vừa học được cách làm việc có trách nhiệm, rèn sự kiên nhẫn và chuyên nghiệp là những yếu tố mà nhà tuyển dụng nào cũng đánh giá cao.

Cuối cùng, xin nhấn mạnh là đi làm thêm sớm không phải là không tốt nhưng mà các em tân sinh viên cần biết lựa chọn “đúng thời điểm, đúng công việc và đúng cách”. Khi đó, làm thêm không chỉ giúp trang trải chi phí mà còn trở thành hành trang quý giá trên con đường sự nghiệp của các em sau này.

Trân trọng cảm ơn chuyên gia!