Thách thức trong ngành thuốc lá: Hài hòa chính sách với thực tiễn và thu hút đầu tư

Trong đó, ngành thuốc lá, cũng là một trong những chủ thể đóng vai trò quan trọng khi việc đầu tư sản xuất, đã mở rộng sự tham gia của các doanh nghiệp nước ngoài, đồng thời mở ra cơ hội tiếp cận thị trường các nước trong khu vực. Tuy nhiên, cơ hội này có thể sẽ bị gián đoạn khi xảy ra một số vướng mắc…

Hệ lụy thực tiễn trong đánh giá tác động chính sách

Trước khi Nghị quyết 173 có hiệu lực, nhiều doanh nghiệp FDI đã triển khai sản xuất nguyên liệu, thiết bị điện tử và vật tư thuốc lá làm nóng phục vụ xuất khẩu toàn cầu - hoạt động hợp pháp theo Luật Đầu tư. Theo Bộ Công Thương, hiện có khoảng 20 doanh nghiệp – chủ yếu là FDI – đang tham gia vào chuỗi cung ứng này và đang gặp khó khăn do sự thay đổi chính sách.

Điển hình là tập đoàn Hàn Quốc KT&G (Korea Tobacco & Ginseng Corporation) – một trong 5 nhà sản xuất thuốc lá lớn trên toàn cầu. Theo số liệu, KT&G đã hoãn các hoạt động sản xuất tại nhà máy Việt Nam từ cuối năm 2024 và tạm ngừng kinh doanh một số sản phẩm. Đến tháng 05/2025, KT&G đã rút khỏi Việt Nam và chuyển hoạt động sản xuất các sản phẩm thiết bị TLNN sang Malaysia nhằm bảo đảm chuỗi sản xuất và nguồn cung ổn định cho các thị trường trong và ngoài nước. “Quyết định này xuất phát từ những thay đổi trong chính sách của Việt Nam thời gian qua”, đại diện KT&G cho biết.

Trước đó, tại tọa đàm “Phòng chống buôn lậu thuốc lá: Nhiều thách thức đặt ra”, TS. Nguyễn Quốc Việt, nguyên Phó Viện trưởng, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) nhận định, rủi ro lớn nhất trong quá trình đầu tư đối với các doanh nghiệp FDI là những thay đổi đột ngột trong chính sách. Do vậy, nếu những rủi ro này không được tính trước thì có thể khiến các nhà đầu tư lưỡng lự, thậm chí mất đi nguồn vốn tín dụng. “Nguyên tắc của tất cả chính sách là tính tới sự ổn định của chính sách để phòng ngừa rủi ro”, ông nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Quốc Việt

Đồng quan điểm, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) cũng phân tích, việc thay đổi chính sách đột ngột có thể dẫn đến các tranh chấp kinh tế.

Ngoài tác động trực tiếp, gián tiếp, việc đánh giá tác động chính sách chưa đầy đủ, toàn diện và khác biệt trong hướng kiểm soát cũng có thể đánh mất cơ hội đầu tư, hợp tác theo hình thức G2G (mở cửa thị trường thông qua thỏa thuận giữa Chính phủ với Chính phủ).

Cần lắng nghe tiếng nói chuyên gia, doanh nghiệp và xu hướng của thế giới

Bên cạnh cần giải quyết vấn đề thỏa đáng cho các doanh nghiệp FDI, việc triển khai Nghị quyết 173 gặp thách thức trong việc có nguy cơ mâu thuẫn với các Luật hiện hành gồm Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá, Luật Quản lý ngoại thương, Luật Đầu tư… khi thuốc lá là ngành hàng được pháp luật cho phép kinh doanh có điều kiện.

Trong các chủng loại thuốc lá mới, có những loại có cấu tạo nguyên liệu hoàn toàn là thuốc lá như TLNN – vốn được đồng thuận xác định là sản phẩm thuốc lá bởi tất cả các tổ chức quốc tế và chuyên gia trong nước. Đặc biệt, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xác nhận TLNN là thuốc lá và khuyến nghị các quốc gia quản lý theo luật kiểm soát thuốc lá hiện hành. Do vậy, nhiều nước trong khu vực như Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Philippines, Indonesia, Malaysia… đang kiểm soát TLNN như một sản phẩm thuốc lá và đặt mục tiêu thay thế cho thuốc lá truyền thống.

Indonesia đã triển khai một loạt các dự án sản xuất sản phẩm không khói, với nguồn đầu tư gần đây nhất lên đến 454 triệu USD dành cho dự án xây dựng nhà máy mới. Dự án này dự kiến sẽ tạo thêm khoảng 1.000 việc làm, cũng như mở đường cho Indonesia trở thành trung tâm cung ứng TLNN cho thị trường châu Á – Thái Bình Dương và Trung Đông.

Philippines cũng đang thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư quốc tế, trong đó có những doanh nghiệp đến từ Mỹ và Nhật Bản đang cân nhắc mở rộng các cơ sở hiện có nhằm gia tăng sản lượng sản phẩm TLNN.

Lễ khánh thành nhà máy sản xuất thuốc lá không khói tại tỉnh Batangas, Philippines (Ảnh: Philippine Star)

Do vậy, nhiều kỳ vọng cho rằng trong vấn đề sửa các luật liên quan về thuốc lá, cũng như thực thi Nghị quyết 173 cần có sự đánh giá đa chiều bên cạnh yếu tố bảo vệ sức khỏe. Tinh thần này cũng là chỉ đạo mới nhất trong Phiên họp Chính phủ chuyên đề xây dựng pháp luật lần thứ 2 trong tháng 9/2025. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ cũng nhấn mạnh, các luật và nghị quyết được xây dựng nhằm tập trung tháo gỡ khó khăn và rào cản pháp lý, từ đó tạo môi trường kinh doanh minh bạch, thu hút nhà đầu tư.

Đồng thời, quan điểm của Chính phủ cũng nêu rõ cần tiếp tục lắng nghe ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà nghiên cứu, ý kiến của nhân dân, các đối tượng tác động và tham khảo kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam.

P.V