Thái Nguyên chủ động ứng phó ngập úng khi mưa lớn vượt ngưỡng thiết kế

Trong buổi kiểm tra thực địa tại phường Phan Đình Phùng mới đây, Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên Vương Quốc Tuấn đã tới các điểm ngập sâu sau mưa để đánh giá mức độ quá tải của hệ thống thoát nước đô thị. Chỉ một đợt mưa 70 - 90 mm/giờ cũng đủ khiến nhiều tuyến phố ứ đọng, còn khi vượt ngưỡng 100 mm/giờ, thời gian tiêu thoát phải kéo dài tới vài giờ.

Kịch bản này ngày càng lặp lại với tần suất dày hơn, báo động dấu hiệu của biến đổi khí hậu đã và đang tác động trực tiếp đến đời sống dân cư.

Vấn đề nằm ở chỗ, khu vực trung tâm tỉnh có tới sáu điểm ngập úng cố hữu suốt nhiều năm qua, trong khi bốn trục tiêu thoát chính dẫn nước ra sông Cầu dài hơn 10 km lại bị thu hẹp dòng chảy, bồi lắng, thậm chí ùn tắc cục bộ. Hệ thống thoát nước vốn được thiết kế cho điều kiện khí hậu ổn định trở nên lạc hậu trước những trận mưa cực đoan diễn biến ngày một khó lường.

Khu chung cư TBCO nằm gần khu vực sông Cầu ngập nặng khi nước lũ dâng cao. Ảnh: Hoàng Mạnh Thắng

Mùa mưa lũ đầu tháng 10/2025 là lời cảnh báo đắt giá. Gần 200.000 căn nhà bị ngập, 10.500 ha cây trồng bị hư hại, hơn 1.200 điểm giao thông sạt lở và 135 cơ sở giáo dục chịu ảnh hưởng. Con số thiệt hại ước tính lên tới 12.200 tỷ đồng không chỉ cho thấy mức độ rủi ro mà còn gợi mở yêu cầu đầu tư lớn hơn nhiều so với tư duy xử lý ngập cục bộ trước đây.

Chính vì vậy, tỉnh Thái Nguyên đã lựa chọn cách tiếp cận chủ động, kết hợp giữa xử lý cấp bách và đầu tư dài hạn. Ngay tại điểm nóng Phan Đình Phùng, Chủ tịch UBND tỉnh yêu cầu Sở Xây dựng tham mưu ban hành tình huống khẩn cấp và lệnh xây dựng khẩn cấp, đẩy nhanh thi công và tránh lặp lại tình trạng “chờ dự án - nước đã vào nhà”.

Trên địa bàn phường Phan Đình Phùng, 3 con suối Làng Đanh, Cống Ngựa, Đầm Đục - Đầm Xanh vẫn còn tồn tại tình trạng lấn chiếm, thu hẹp dòng thoát. Chủ tịch tỉnh đã yêu cầu tăng cường vận động để người dân tự giác tháo dỡ công trình vi phạm, trả lại không gian thoát nước, đồng thời huy động lực lượng thi công “3 ca 4 kíp”, bảo đảm tiến độ liên tục trong mùa mưa.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Linh được giao trực tiếp điều hành, tháo gỡ vướng mắc ngay tại công trường nhằm tránh tình trạng chậm trễ thường thấy ở các dự án hạ tầng thoát nước.

Tuy vậy, chống ngập không đơn thuần là mở rộng cống hay đắp thêm kè. Trong chiến lược ứng phó khí hậu mới, Thái Nguyên đang tính đến giải pháp điều tiết nước bằng hệ thống hồ điều hòa và ứng dụng công nghệ xử lý vi sinh của Nhật Bản trong các ao hồ nội đô.

Định hướng phát triển đô thị sinh thái cũng đang được tỉnh nghiên cứu lồng ghép vào các dự án đầu tư mới. Việc kết nối các dòng suối, tạo hành lang thoát lũ mềm, mở rộng không gian mặt nước và tăng diện tích cây xanh đô thị sẽ giúp giảm áp lực cho hệ thống cống ngầm, đồng thời nâng sức chống chịu của thành phố trong dài hạn.

Thái Nguyên cũng đã thống nhất chủ trương đầu tư Dự án hệ thống công trình chống ngập lụt trung tâm tỉnh và xây mới cầu Gia Bẩy với tổng vốn dự kiến hơn 22.900 tỷ đồng. Dự án sẽ nâng cấp toàn diện năng lực tiêu thoát nước, từ cửa xả, tuyến kênh, cống ngầm đến các điểm kết nối ra sông Cầu, qua đó giải quyết tận gốc những điểm ngập tồn tại hàng chục năm.

Dưới góc nhìn phát triển bền vững, những dự án chống ngập sẽ tạo ra sức bật kép, vừa nâng năng lực chống chịu của đô thị trước biến đổi khí hậu, vừa cải thiện chất lượng sống và môi trường sinh thái.

Một hệ thống thoát nước đủ chuẩn, kết hợp giải pháp điều tiết mặt nước và công nghệ xử lý hiện đại sẽ mở ra dư địa phát triển các khu đô thị mới, dịch vụ, công nghiệp sạch… theo mô hình xanh hơn, an toàn hơn.

Điều quan trọng là tiến độ, khí hậu đang thay đổi nhanh hơn năng lực đáp ứng của hạ tầng, khi mưa lớn có thể biến thành lũ cục bộ chỉ trong vài giờ, mọi chần chừ đều để lại chi phí rất lớn. Do đó, chỉ đạo của người đứng đầu tỉnh về triển khai theo quy trình rút gọn, thi công liên tục và xử lý điểm nghẽn ngay từ cơ sở được đánh giá là bước đi mang tính quyết định.

Linh Nguyễn