Tham vọng địa chính trị hay nguy cơ sa lầy?

Tuy nhiên, tham vọng này đang phải đối mặt với nhiều thách thức và áp lực lớn.

Israel đánh sập tòa nhà được cho là một địa điểm quân sự của Hamas tại thành phố Gaza. Ảnh: Anadolu

Khi Tel Aviv đặt cược vào sức mạnh quân sự

Đầu tuần, Bộ trưởng Quốc phòng Israel, ông Israel Katz, phát đi thông điệp trên mạng xã hội X rằng: “Một cơn bão dữ dội sẽ dội xuống bầu trời Gaza”. Theo các nhà quan sát, đây không chỉ là biện pháp tâm lý chiến mà còn thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Tel Aviv trong việc áp đặt quyền kiểm soát tuyệt đối lên vùng đất vốn là điểm nóng xung đột kéo dài nhiều thập kỷ. Trên thực địa, quân đội Israel đã tiến hành nhiều đợt oanh kích vào các quận Sheikh Radwan, Zeitoun và Tuffah, kết hợp các cuộc tấn công trên bộ. Các kênh tin quốc tế cho biết Israel còn sử dụng xe bọc thép tháo dỡ trang bị, chất đầy thuốc nổ và kích nổ trong các khu dân cư nhằm phá hủy hàng loạt cụm nhà ở.

Hãng tin Al Jazeera dẫn lời cư dân địa phương cho biết: “Tiếng bom và xe tăng vang rền suốt ngày đêm, nhiều khu phố đã bị san phẳng chỉ trong vài giờ đồng hồ”. Chiến thuật này, theo các chuyên gia an ninh, vừa nhằm tạo sức ép tối đa lên Hamas, vừa làm thay đổi địa hình chiến trường, giúp lực lượng Israel dễ kiểm soát hơn.

Một động thái diễn ra song song và gây nhiều tranh cãi nhất trong chiến dịch quân sự hiện tại của Israel tại Dải Gaza là chủ trương di dời cư dân khỏi các khu vực đông đúc, đặc biệt là thành phố Gaza. Theo tường thuật của The Guardian và Wall Street Journal, hơn 70.000 dân thường đã bị buộc phải sơ tán chỉ trong vài ngày, tạo nên làn sóng người tị nạn khổng lồ bên trong dải đất vốn đã quá tải này.

Từ góc độ quân sự, Israel lý giải việc di tản dân thường là cần thiết để tách biệt dân khỏi lực lượng Hamas, qua đó giảm nguy cơ thương vong khi chiến sự leo thang. Các quan chức Israel khẳng định thành phố Gaza là “trung tâm thần kinh” của Hamas, nơi có hệ thống hầm ngầm, kho vũ khí và trung tâm chỉ huy, vì vậy việc yêu cầu người dân rời khỏi thành phố không chỉ giúp Israel giảm áp lực quốc tế về thương vong dân sự mà còn cho phép quân đội tự do triển khai hỏa lực quy mô lớn mà không bị ràng buộc bởi luật pháp quốc tế.

Tuy nhiên, các nhà phân tích chỉ ra rằng, đằng sau lý do quân sự, mục tiêu chính trị sâu xa của Israel là làm suy yếu khả năng tự chủ của Gaza, khiến Hamas mất chỗ đứng xã hội, từ đó tạo tiền đề cho một hình thức quản lý mới sau chiến tranh. Việc Israel tăng cường quân sự hiện nay có thể được xem như sự nối dài của nỗ lực thay đổi cấu trúc chính trị - an ninh tại Gaza, buộc khu vực này trong dài hạn phải chịu sự chi phối trực tiếp của Tel Aviv. Dù vậy, không ít ý kiến cho rằng dù Israel có thể giành được lợi thế tạm thời trên chiến trường, song việc duy trì kiểm soát lâu dài tại Gaza sẽ là một thách thức khổng lồ.

Một số ý kiến cũng cho rằng Tel Aviv đang cố gắng tạo áp lực quân sự cực hạn trước mắt nhằm buộc Hamas phải ngồi vào bàn đàm phán trong thế yếu, chứ không thực sự muốn “san phẳng Gaza”. Nhà phân tích chính trị Khaled Elgindy, thuộc Viện Trung Đông (Washington), nhấn mạnh: “Israel biết rõ rằng việc hủy diệt hoàn toàn Gaza không khả thi về mặt chính trị và ngoại giao. Họ đang chơi một trò mặc cả khắc nghiệt, sử dụng vũ lực để đẩy đối phương đến bờ vực”. Dù theo kịch bản nào, các dự báo đều nhận định Israel sẽ tiếp tục mở rộng các chiến dịch quân sự ít nhất trong vài tuần tới, đồng thời duy trì sức ép ngoại giao thông qua Mỹ và các nước phương Tây. Hamas, vốn đã suy yếu sau nhiều tháng giao tranh, có thể sẽ nhượng bộ một phần trong vấn đề con tin, nhưng khó chấp nhận hạ vũ khí nếu không có lộ trình rõ ràng hướng tới một Nhà nước Palestine độc lập. Điều này đồng nghĩa với nguy cơ chiến tranh tiếp diễn kéo dài, khiến cái giá về nhân đạo và kinh tế ngày càng nặng nề.

Dải Gaza đối mặt tương lai mịt mờ

Những chiến dịch quân sự không ngừng nghỉ của Israel đang chồng chất áp lực mới lên những khó khăn vốn có, đẩy Dải Gaza vào thảm họa nhân đạo nghiêm trọng chưa từng thấy. Theo cơ quan y tế tại Gaza, kể từ khi xung đột bùng phát vào cuối năm 2023 đến nay, gần 63.000 người Palestine đã thiệt mạng.

Đáng chú ý, số ca tử vong do suy dinh dưỡng và đói ăn đang tăng mạnh, đặc biệt trong hai tháng gần đây khi tình trạng phong tỏa nguồn cung trở nên ngày càng khắc nghiệt. Dù vậy, phía Israel vẫn bác bỏ các cáo buộc và cho rằng “số liệu tử vong bị thổi phồng” và nhiều trường hợp không liên quan đến các hoạt động quân sự. Tuy nhiên, Liên hợp quốc cùng nhiều tổ chức nhân quyền quốc tế khẳng định việc Israel kiểm soát toàn bộ nguồn cung vào Gaza là nguyên nhân chính gây ra tình trạng thiếu lương thực, nước sạch và thuốc men trầm trọng.

Văn phòng Điều phối Nhân đạo của Liên hợp quốc (OCHA) đã mô tả đây là “cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn nhất thế kỷ XXI”, đồng thời cảnh báo rằng nạn đói có thể tiếp tục cướp đi hàng chục nghìn sinh mạng nếu không có các biện pháp cứu trợ khẩn cấp được triển khai ngay lập tức.

Điều đáng lo ngại là cuộc khủng hoảng nhân đạo tại Dải Gaza đang diễn ra trong bối cảnh bạo lực tiếp tục leo thang, trong khi triển vọng về một giải pháp hòa bình vẫn mờ mịt. Trên mặt trận ngoại giao, Mỹ hiện giữ vai trò trung gian, với động thái mới nhất từ Tổng thống Donald Trump là yêu cầu Hamas trao trả toàn bộ 48 con tin còn lại - bao gồm cả người sống lẫn thi thể - ngay trong ngày đầu tiên của lệnh ngừng bắn.

Đổi lại, các cuộc đàm phán nhằm chấm dứt chiến tranh sẽ được nối lại. Ông chủ Nhà Trắng cũng nhấn mạnh đây là “cơ hội cuối cùng” để Hamas đồng thuận nếu không, xung đột sẽ tiếp diễn và mức độ tàn phá sẽ ngày càng nghiêm trọng. Tuy nhiên, phía Hamas tỏ ra thận trọng. Trong một tuyên bố chính thức, tổ chức này khẳng định chỉ chấp nhận trao trả con tin nếu có cam kết rõ ràng về việc chấm dứt chiến sự và rút toàn bộ lực lượng Israel khỏi Gaza.

Giới phân tích nhận định điều này cho thấy khoảng cách trong đàm phán vẫn còn rất lớn.

Về phía Israel, đến nay Tel Aviv vẫn chưa đưa ra phản hồi chính thức đối với đề xuất của Washington. Một quan chức cấp cao chỉ cho biết Israel “đang nghiêm túc cân nhắc” nhưng từ chối cung cấp thêm chi tiết.

Trong khi đó, giới quân sự Israel tiếp tục giữ lập trường cứng rắn: “Hoặc Hamas buông vũ khí, hoặc Gaza sẽ bị xóa sổ”.

Mặc dù cộng đồng quốc tế liên tục kêu gọi các bên liên quan kiềm chế, nhưng sự chia rẽ sâu sắc trong quan điểm toàn cầu đang khiến hy vọng về một giải pháp hòa bình toàn diện tại Dải Gaza trở nên xa vời. Trong khi Mỹ và một số đồng minh phương Tây thể hiện lập trường ủng hộ Israel, thì nhiều quốc gia Ả Rập và các phong trào nhân quyền lại đứng về phía Palestine.

Chuyên gia Richard Haass, cựu Chủ tịch Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Hoa Kỳ, nhận định: “Chúng ta đang chứng kiến một vòng luẩn quẩn, nơi cả hai bên đều không thể giành chiến thắng tuyệt đối, nhưng cũng chưa sẵn sàng cho một thỏa hiệp thực chất”. Chính nghịch lý này đã biến Gaza - dù chỉ rộng hơn 360km² - trở thành tâm điểm của một cuộc đối đầu có tính chất toàn cầu, với hệ lụy không chỉ ảnh hưởng đến người dân Israel và Palestine, mà còn tác động lâu dài đến trật tự thế giới.

Ngay cả trong kịch bản Israel đạt được mục tiêu kiểm soát toàn bộ Dải Gaza, quốc gia này vẫn sẽ phải đối mặt với thách thức lớn về hậu chiến, từ tái thiết, ổn định dân sinh đến xử lý những căng thẳng xã hội sâu sắc.

Nhìn một cách toàn diện, những diễn biến hiện tại cho thấy xung đột Israel - Hamas đang trở thành một trong những phép thử lớn nhất đối với trật tự quốc tế thời kỳ hậu 2020. Cuộc chiến này không chỉ làm lộ rõ giới hạn trong vai trò trung gian của các cường quốc, mà còn phơi bày mức độ khốc liệt của một cuộc chiến tranh bất đối xứng hiện đại. Nếu không có một giải pháp hai nhà nước rõ ràng, có sự bảo đảm quốc tế về mặt chính trị và an ninh, Dải Gaza nhiều khả năng sẽ tiếp tục chìm trong bất ổn dai dẳng - vừa là tâm điểm khủng hoảng nhân đạo, vừa là mồi lửa tiềm tàng cho các xung đột khu vực trong tương lai.

Hoàng Linh (theo Al Jazeera, The Guardian, WAFA)