Tháo gỡ nút thắt kỹ thuật về đất đai

Đây là sự điều chỉnh cần thiết, xuất phát từ thực tiễn quy định trước đây buộc người dân phải nộp 100% khoản chênh lệch giá đất khi chuyển mục đích sử dụng, khiến không ít hộ gia đình rơi vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan”: Không chuyển thì quyền lợi hợp pháp bị “treo”, còn nếu chuyển thì gánh nặng tài chính vượt xa khả năng tích lũy.

Ở nhiều xã ven đô Hà Nội, không ít thửa đất vườn gắn liền với đất ở đã tồn tại hàng chục năm, là tài sản do cha ông để lại. Khi tiền sử dụng đất lên tới hàng trăm triệu đồng, thậm chí hàng tỷ đồng cho mỗi quyết định hợp thức hóa, chính sách vô hình trung đẩy người dân ra xa pháp luật. Trong bối cảnh ấy, Nghị quyết của Quốc hội không chỉ tháo gỡ một “nút thắt kỹ thuật”, mà quan trọng hơn, đặt lại câu hỏi cốt lõi của công tác quản lý đất đai: Quản lý để siết chặt hay quản lý để người dân có thể tuân thủ?

Điểm tiến bộ quan trọng nhất của quy định mới không nằm ở các con số 30% hay 50%, mà ở triết lý điều hành chính sách. Cụ thể, thay vì áp dụng một mức thu, Nghị quyết lựa chọn cách tiếp cận phân tầng: Giảm mạnh tiền sử dụng đất đối với phần diện tích chuyển đổi trong hạn mức; tăng dần mức thu với diện tích vượt hạn mức và áp dụng thu 100% đối với diện tích vượt nhiều lần hạn mức. Cách làm này dựa trên thực tiễn sử dụng đất của người dân, thay vì xuất phát từ những giả định thuần túy mang tính lý thuyết.

Tại Hà Nội, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh nhưng không đồng đều. Khu vực ngoại thành vẫn mang dáng dấp nông thôn, với nhiều thửa đất vườn, ao nằm xen kẽ trong khu dân cư. Người dân ở đây không làm giàu từ đất, mà sống cùng đất. Vì vậy, việc chuyển mục đích sử dụng đất chủ yếu nhằm ổn định chỗ ở, chứ không phải để kinh doanh bất động sản.

Trong bối cảnh ấy, nếu chính sách đất đai đặt người dân vào vị trí “người mua quyền ở trên chính mảnh đất của mình”, thì rõ ràng có những điểm chưa hợp lý. Do đó, việc giảm tiền sử dụng đất không phải là sự ưu ái, mà là trả lại sự cân bằng cần thiết giữa Nhà nước và người sử dụng đất.

Đáng chú ý, Nghị quyết vẫn giữ một “lằn ranh kỹ thuật” rất rõ ràng: Chỉ áp dụng một lần đối với mỗi hộ gia đình, cá nhân trên một thửa đất. Quy định này không tạo kẽ hở cho đầu cơ, mà tập trung tháo gỡ đúng điểm nghẽn. Nói cách khác, đây là chính sách vừa mang tính nhân văn, vừa bảo đảm kỷ cương quản lý.

Tuy nhiên, bài học lớn nhất trong quản lý đất đai không chỉ nằm ở nội dung Nghị quyết, mà còn ở khâu tổ chức thực hiện. Thực tiễn cho thấy, cùng một quy định pháp luật nhưng mỗi địa phương hiểu một cách, áp dụng một kiểu. Có nơi cán bộ e ngại trách nhiệm, đẩy phần khó về phía người dân; có nơi thủ tục bị kéo dài, làm phát sinh chi phí không chính thức, khiến chính sách bị méo mó so với tinh thần ban đầu.

Nếu Nghị quyết chỉ dừng lại ở việc giảm tỷ lệ thu mà không song hành với minh bạch hóa quy trình, đơn giản hóa thủ tục, thì lợi ích thực tế mà người dân nhận được sẽ bị hao hụt đáng kể. Vì vậy, điều kiện tiên quyết là các hướng dẫn thực hiện phải rõ ràng, thống nhất và dễ áp dụng. Cán bộ cơ sở cần được “cầm tay chỉ việc” bằng những quy trình cụ thể, thay vì các quy định mang tính mở, dễ phát sinh cách hiểu khác nhau.

Cùng với đó, cần coi công tác tuyên truyền chính sách là một bộ phận không tách rời của quá trình thực thi. Người dân chỉ có thể tuân thủ khi họ hiểu đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ của mình.

Về dài hạn, Nghị quyết lần này cũng đặt ra yêu cầu nhìn lại cách thức xây dựng chính sách đất đai. Chính sách không thể chỉ xoay quanh mục tiêu tăng thu ngân sách, mà cần được đặt trong tổng thể các tác động kinh tế - xã hội. Việc giảm tiền sử dụng đất khi chuyển đất vườn, ao sang đất ở là một quyết định đúng; song giá trị của quyết định ấy chỉ thực sự được khẳng định khi người dân có thể tiếp cận và thụ hưởng chính sách một cách thuận lợi, minh bạch.

Hoàng Sơn