Thấy gì sau vụ 'tổng tài' hút thuốc, ra lệnh đánh người

Trưa 18/9, mạng xã hội lan truyền đoạn video ghi lại cảnh một nam nhân viên quán cà phê tại Khu đô thị Times City (Hà Nội) bị hành hung sau khi nhắc khách không hút thuốc. Hình ảnh gây chú ý khi người ra lệnh đánh nam nhân viên được cho là một “tổng tài” làm việc trong lĩnh vực kinh doanh, có hành vi kích động bạo lực.

Sự việc không chỉ dừng ở một vụ hành hung, mà còn phản ánh xung đột tâm lý khi thói quen cá nhân bị nhắc nhở, đồng thời cho thấy thực trạng hút thuốc nơi công cộng vẫn còn nhiều bất cập, bất chấp quy định pháp luật đã rất rõ ràng.

Hình ảnh cho thấy nhân viên quán cà phê bị hành hung, nguyên nhân được cho là liên quan đến việc nhắc nhở khách hàng không hút thuốc.

Hút thuốc nơi công cộng vẫn phổ biến ở Việt Nam

Hút thuốc lá không chỉ là thói quen cá nhân mà còn là vấn đề y tế cộng đồng. Việt Nam, với tỷ lệ người hút thuốc cao hàng đầu thế giới, đang phải đối mặt cùng lúc với gánh nặng bệnh tật từ thuốc lá truyền thống và xu hướng lan nhanh của thuốc lá điện tử.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 15 quốc gia có số người hút thuốc cao nhất. Gần một nửa nam giới trưởng thành hút thuốc, với tỷ lệ 42,3% ở nam và 1,7% ở nữ.

Không chỉ thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử đang gia tăng nhanh chóng. Ở nhóm học sinh 13-15 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Ở người trưởng thành, tỷ lệ này từ 0,2% năm 2015 đã tăng lên 3,6% vào năm 2020.

Tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá trên thế giới. Ảnh: Our world in data.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, phân tích rằng mức thuế thuốc lá ở Việt Nam hiện còn quá thấp, khiến sản phẩm này thành một trong những mặt hàng rẻ nhất thế giới. Chính điều đó khiến người trẻ có thể dễ dàng tiếp cận, đồng thời làm giảm đi động lực bỏ thuốc ở những người đã và đang hút.

Đáng chú ý, tác hại của việc hút thuốc không chỉ dừng ở người hút. Khảo sát cho thấy 67,3% người dân phơi nhiễm khói thuốc thụ động tại nhà hàng và 59,2% tại quán cà phê. Đây là con số cho thấy mức độ phổ biến của tình trạng “hút thuốc bị động”.

Ở Việt Nam, hơn 15 triệu người hút thuốc khiến mỗi năm và có tới 104.000 ca tử vong do các bệnh liên quan, bao gồm gần 19.000 trường hợp do hít khói thuốc thụ động.

Khói thuốc thụ động đặc biệt nguy hiểm bởi không có mức độ tiếp xúc nào được coi là an toàn, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ.

Ngay cả một lần hít phải cũng có thể gây hại. Chỉ sau 60 phút, hệ hô hấp và miễn dịch đã có phản ứng viêm kéo dài nhiều giờ. Tác động lên tim mạch cũng xảy ra tức thì, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ thêm 20-30% ở người không hút thuốc nhưng sống trong môi trường có khói thuốc.

Các nhà khoa học tại Trường ĐH Durham và Lancaster (Anh) phát hiện thai nhi có cử chỉ đưa tay lên che mặt và miệng nhiều hơn khi mẹ hút thuốc qua ảnh siêu âm. Ảnh: CBS.

Khói thuốc chứa cùng những chất gây ung thư mà người hút chủ động hít vào. Ngay cả tiếp xúc ngắn cũng có thể làm tổn thương tế bào, khởi phát quá trình dẫn đến ung thư.

Đặc biệt, phụ nữ mang thai hít khói thuốc, dù thụ động, có nguy cơ sinh con nhẹ cân, trẻ dễ gặp biến chứng sức khỏe. Trẻ sơ sinh hít khói thuốc sau sinh đối diện nguy cơ tử vong do hội chứng đột tử ở trẻ nhỏ (SIDS) - nguyên nhân hàng đầu khiến những trẻ vốn khỏe mạnh đột ngột tử vong.

Một nghiên cứu của Đại học Harvard cho thấy phụ nữ có chồng hút trên 20 điếu thuốc mỗi ngày có nguy cơ sảy thai trong 6 tuần đầu cao hơn 80% so với những người sống trong môi trường không khói thuốc.

Luật quy định như thế nào?

Trước những con số cho thấy mức độ phổ biến và tác hại nghiêm trọng của thuốc lá, Việt Nam cũng đã có những biện pháp can thiệp bằng khung pháp lý.

Theo Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012, có nhiều địa điểm được quy định cấm hoàn toàn việc hút thuốc, cả trong nhà lẫn toàn bộ khuôn viên như các cơ sở y tế, trường học, nơi chăm sóc và vui chơi của trẻ em, cùng những khu vực có nguy cơ cháy nổ cao.

Một số địa điểm khác có thể bố trí khu vực riêng dành cho người hút, nhưng tuyệt đối không được phép sử dụng trong không gian chung. Nhóm này bao gồm khu cách ly tại sân bay, quán bar, karaoke, vũ trường, khách sạn, cơ sở lưu trú du lịch, cũng như trên các phương tiện giao thông công cộng như tàu thủy và tàu hỏa.

Nhiều quy định về hút thuốc nơi công cộng nhưng thực tế ở nhiều khu vực công cộng, tình trạng vẫn tiếp diễn. Ảnh: Adobe Stock.

Luật nhấn mạnh người hút thuốc cũng cần tuân thủ nghiêm quy định: không hút ở nơi có biển cấm, hạn chế hút trong gia đình khi có trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người cao tuổi hoặc người đang mắc bệnh...

Luật cũng trao quyền cho người đứng đầu hoặc quản lý địa điểm. Họ có thể yêu cầu người vi phạm dừng hút, xử phạt hành chính, yêu cầu rời khỏi cơ sở, thậm chí từ chối cung cấp dịch vụ nếu vi phạm tái diễn. Theo khoản 1 Điều 25 Nghị định 117/2020/NĐ-CP, hành vi hút thuốc ở nơi cấm có thể bị cảnh cáo hoặc phạt tiền 200.000-500.000 đồng.

Bộ Y tế đang xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 77/2013/NĐ-CP. Điểm mới đáng chú ý là bổ sung xử phạt hành vi liên quan đến thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và sản phẩm thế hệ mới. Người sử dụng có thể bị phạt 3-5 triệu đồng, còn quản lý địa điểm biết rõ vi phạm nhưng không ngăn cản sẽ bị phạt 5-10 triệu đồng.

Trước đó, Chính phủ cũng đã thông qua Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030. Giai đoạn 2026-2030, chiến lược đặt ra một số mục tiêu cụ thể:

Giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36%, ở nữ giới từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 1%.
Hạn chế tình trạng hút thuốc thụ động tại nơi làm việc còn dưới 25%; tại nhà hàng dưới 65%; ở quán bar, cà phê dưới 70% và tại khách sạn dưới 50%.
Tiếp tục ngăn chặn việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha cùng các dạng thuốc lá khác trong cộng đồng.

Dù luật pháp đã có, việc thực thi vẫn còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt trong bối cảnh thói quen hút thuốc gắn liền với tâm lý và văn hóa xã hội. Nhiều nghiên cứu quốc tế cho thấy, việc gắn nhãn tiêu cực cho người hút thuốc lại có tác dụng ngược.

Phân tích gần 600 nghiên cứu từ Đại học bang Pennsylvania, các nghiên cứu tại Anh, Brazil và Đức cho thấy việc kỳ thị khiến người hút cảm thấy bị coi thường, căng thẳng, giảm tự trọng, thậm chí kháng cự mạnh hơn với việc bỏ thuốc.

Nghị định 117 quy định mức cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000 đồng đến 500.000 đồng đối với hành vi hút thuốc lá tại địa điểm có quy định cấm. Ảnh: Freepik.

Khoảng 30-40% người hút thuốc nói họ bị gia đình phản đối, 27% thấy bị đối xử khác biệt, 39% tin rằng người khác coi thường mình. Chính họ cũng tự mô tả bản thân bằng những từ như “kẻ ngoài lề”, “đáng thương”. Hệ quả là tái nghiện, cô lập xã hội và căng thẳng cao.

Theo Evans-Lacko, nghiên cứu viên tại Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London, những nhóm dễ tổn thương, ít nguồn lực ứng phó sẽ có lợi hơn nếu được hỗ trợ bằng các chương trình chống hút thuốc không kỳ thị, tập trung vào lợi ích khi từ bỏ thuốc.

Điều này lý giải tại sao nhiều xung đột vẫn nổ ra khi có người nhắc nhở. Người muốn bảo vệ sức khỏe cộng đồng nhiều khi trở thành “nạn nhân” của bạo lực. Đó chính là sự va chạm giữa quyền lợi cá nhân và lợi ích cộng đồng, giữa một bên là ý thức bảo vệ sức khỏe, một bên là phản ứng phòng vệ khi bị nhắc nhở.

Kỳ Duyên