Thấy gì từ việc hơn 2.000 xe ô tô 'nằm chờ' được đại hạ giá sau chuỗi đấu giá không thành?

Câu chuyện tồn kho kéo dài của VEAM không chỉ cho thấy những bất cập trong chiến lược đầu tư, mà còn đặt ra bài toán lớn về cách doanh nghiệp xử lý khối tài sản khổng lồ khi thị trường thay đổi nhanh chóng.

Việc giảm giá sâu để “giải phóng” xe phơi nắng mưa nhiều năm ở Thanh Hóa phản ánh áp lực vốn và nguy cơ mất mát ngày càng rõ rệt. Từ trường hợp này, câu hỏi đặt ra là: đâu là lối thoát cho hàng tồn kho của ngành sản xuất ô tô trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt?

Đấu giá nhiều lần vẫn “ế”

Mới đây, Công ty Đấu giá hợp danh Đấu giá Việt Nam thông báo tổ chức phiên đấu giá 2.071 xe ô tô do Nhà máy ô tô VEAM - thuộc Tổng công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam (VEAM) ủy quyền. Tổng giá khởi điểm gần 430,6 tỷ đồng (chưa bao gồm VAT), thấp hơn đáng kể so với những lần đấu giá trước.

Loạt ô tô nằm phơi mưa nắng.

Theo hồ sơ, toàn bộ số xe này là hàng tồn kho nhiều năm tại nhà máy VEAM ở Thanh Hóa. Dù bị “giam” trong kho từ lâu, đơn vị sản xuất vẫn khẳng định chất lượng và quy cách xe tương đương mẫu chuẩn, đồng thời cam kết bảo hành 12 tháng hoặc 30.000 km kể từ ngày bàn giao cho người trúng đấu giá.

Đợt đấu giá này, 2.071 xe được chia thành 755 lô tài sản. Giá khởi điểm từng lô được công bố chi tiết, trong đó một số mẫu như xe khách 15 chỗ hoặc dòng VT158 chưa bao gồm thuế tiêu thụ đặc biệt. Toàn bộ chi phí phát sinh từ vận chuyển, di dời, đến lắp ráp bổ sung đối với xe thiếu thùng hoặc ắc quy đều do người trúng thầu chịu trách nhiệm.

Đáng chú ý, việc bàn giao xe sẽ được thực hiện nhiều lần tùy theo quy định của VEAM, nhưng người mua phải thanh toán 100% giá trị trước khi nhận hàng. Điều này phần nào cho thấy nỗ lực của doanh nghiệp nhằm vừa bảo đảm thu hồi vốn, vừa tìm cách “đẩy” dần lượng xe còn tồn.

Thực tế, hình ảnh hàng nghìn xe ô tô lắp ráp xong nhưng nằm phơi nắng mưa nhiều năm ở khuôn viên nhà máy đã trở thành minh chứng điển hình cho tình trạng “chôn vốn” của VEAM. Nhiều chiếc phủ bụi, cỏ dại mọc bao quanh, dù được rao bán liên tục nhưng chưa tìm được chủ nhân.

Câu chuyện này bắt nguồn từ đầu những năm 2000, khi VEAM quyết định đầu tư một nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô tại Thanh Hóa với vốn ban đầu khoảng 350 tỷ đồng. Kế hoạch sau đó điều chỉnh sang việc mua lại một nhà máy cũ của Samsung (Hàn Quốc). Tính đến cuối 2018, vốn đầu tư dồn cho dự án đã lên tới gần 2.000 tỷ đồng, nhưng kết quả lại là khoản lỗ lũy kế hơn 340 tỷ đồng.

Theo báo cáo tài chính, hàng tồn kho cuối 2018 lên tới 2.950 xe, trong đó phần lớn là xe sản xuất từ 2017 trở về trước, đạt chuẩn khí thải Euro 2 - vốn không còn phù hợp với quy định mới. Nhiều xe thậm chí được sản xuất từ 2015 trở lùi, khiến nguy cơ mất giá và khó tiêu thụ ngày càng cao.

Để xử lý, VEAM liên tục tổ chức đấu giá. Năm 2021, công ty lần đầu đưa 2.290 xe ra chào bán với giá khởi điểm hơn 971 tỷ đồng. Đến năm 2022, con số giảm còn hơn 931 tỷ đồng cho 2.257 xe. Sang năm 2023, tiếp tục rao bán 2.122 xe với giá 626 tỷ đồng, nhưng vẫn bất thành.

Tháng 5/2024, lô 2.177 xe được định giá khởi điểm chỉ còn 503 tỷ đồng. Đến nay, mức giá tiếp tục “lao dốc” xuống 430,6 tỷ đồng cho 2.071 xe, điều này minh chứng rõ nét cho hành trình hạ giá kéo dài suốt nhiều năm.

Bài toán giải phóng hàng tồn kho trong ngành ô tô

Câu chuyện của VEAM không chỉ là một phiên đấu giá bất thành, mà phản ánh bức tranh rộng lớn hơn về thách thức xử lý hàng tồn kho trong ngành sản xuất ô tô Việt Nam. Với quy mô hàng nghìn tỷ đồng, lượng xe không bán được đã trở thành “cục nợ” buộc doanh nghiệp phải chấp nhận giảm giá mạnh để tìm lối thoát.

Trong thực tế, khi xe tồn kho kéo dài, doanh nghiệp đối mặt nhiều hệ lụy: chi phí bảo quản tăng, giá trị tài sản hao mòn theo thời gian, trong khi thị hiếu người tiêu dùng liên tục thay đổi. Đặc biệt, tiêu chuẩn kỹ thuật và khí thải ngày càng khắt khe khiến những dòng xe sản xuất trước đây nhanh chóng lỗi thời. Điều này buộc VEAM phải áp dụng giải pháp “cắt lỗ” bằng cách đưa xe ra đấu giá nhiều lần, thay vì giữ lại trong kho.

Không chỉ VEAM, nhiều doanh nghiệp ô tô khác cũng đối diện tình cảnh tương tự, dù ở quy mô nhỏ hơn. Một số hãng lựa chọn giải pháp thanh lý theo lô cho các đơn vị phân phối hoặc xuất khẩu sang thị trường có tiêu chuẩn thấp hơn. Số khác tận dụng chính sách giảm thuế, ưu đãi để kích cầu tiêu dùng trong nước.

Ở khía cạnh quản trị, bài học đặt ra là doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ lưỡng khi mở rộng sản xuất, tránh dồn vốn lớn vào sản phẩm chưa chắc phù hợp nhu cầu thị trường. Trường hợp VEAM cho thấy khoảng cách giữa chiến lược đầu tư và thực tế tiêu thụ có thể khiến hàng nghìn tỷ đồng bị “chôn” trong kho, buộc phải bán tháo nhiều năm sau.

Các chuyên gia trong ngành ô tô nhận định, việc xử lý hàng tồn kho không đơn thuần là vấn đề tài chính, mà còn liên quan đến uy tín và thương hiệu. Xe tồn kho lâu năm thường gắn liền với hình ảnh sản phẩm lỗi thời, khó cạnh tranh với những mẫu xe mới nhập khẩu hoặc lắp ráp trong nước.

Do đó, doanh nghiệp cần chủ động đưa ra giải pháp sớm như: linh hoạt điều chỉnh sản lượng, đẩy mạnh hợp tác với đại lý, hoặc tái cơ cấu danh mục sản phẩm, thay vì để hàng hóa “ngủ quên” trong kho.

Trong bối cảnh thị trường ô tô Việt Nam ngày càng cạnh tranh, với sự tham gia của nhiều thương hiệu quốc tế, những trường hợp như VEAM là lời cảnh tỉnh cho các nhà sản xuất nội địa. Nếu không quản trị tốt khâu tiêu thụ và tồn kho, doanh nghiệp có thể rơi vào vòng luẩn quẩn: đầu tư lớn - sản xuất ồ ạt - tồn kho kéo dài - giảm giá bán tháo - thua lỗ triền miên.

Việc đấu giá hơn 2.000 xe VEAM lần này có thể vẫn chưa chắc chắn tìm được chủ mới. Nhưng quan trọng hơn, nó cho thấy áp lực và sự cấp bách trong việc xử lý hàng tồn kho của doanh nghiệp. Để tránh lặp lại kịch bản tương tự, ngành sản xuất ô tô Việt Nam cần nhìn nhận lại chiến lược, đặt trọng tâm vào nghiên cứu thị trường, dự báo nhu cầu chính xác hơn, đồng thời linh hoạt trong kế hoạch kinh doanh.

Nhất Minh