Thị trường dược phẩm: Cơ hội vàng nhưng ngổn ngang thách thức

Theo báo cáo thị trường ngành bán lẻ dược phẩm năm 2025, có hơn 50.000 nhà thuốc đang hoạt động trên khắp cả nước, nhưng bức tranh toàn cảnh cho thấy một sự phân hóa rõ rệt: 95% trong số đó vẫn là các nhà thuốc truyền thống nhỏ lẻ, phục vụ chủ yếu cho người dân khu vực lân cận. Trong khi đó, các chuỗi nhà thuốc hiện đại – dù đã tăng trưởng thần tốc (Long Châu với hơn 2.000 cửa hàng tính đến năm cuối 2024), Pharmacity với dưới 1.000 cửa hàng hay An Khang dưới 500 cửa hàng) – vẫn chỉ chiếm vỏn vẹn 5% thị phần về số lượng.

Từ 'cuộc chiến' giữa nhà thuốc truyền thống và chuỗi

Điều này cho thấy, “đất vàng” của ngành bán lẻ dược phẩm vẫn còn rộng lớn, chờ đợi những người tiên phong đủ sức vươn lên chiếm lĩnh. Thực tế, thị trường này không phải lúc nào cũng “dễ ăn”. Bởi theo thống kê, 90% dược phẩm hoạt tính và tá dược phải nhập khẩu từ nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ.

Cuộc chiến của các cửa hàng dược phẩm không chỉ nằm ở vị trí đắc địa.

Con số này đã nói rằng, ngành dược Việt Nam phụ thuộc nặng nề vào nguồn cung bên ngoài. Đặc biệt, nguồn nguyên liệu đông dược, chủ yếu nhập từ Trung Quốc, cũng làm dấy lên những lo ngại về kiểm soát chất lượng và khả năng mở rộng và nâng cao chất lượng của các cửa hàng dược phẩm.

Lúc này, câu chuyện cạnh tranh và giành được thị phần trên thị trường không chỉ đúng với những nhà thuốc tọa lạc ở vị trí đắc địa mà còn đúng với các chuỗi lớn. Nhưng đi kèm với đó là bài toán vận hành sao cho hiệu quả của các chuỗi cửa hàng thuốc lớn so với các cửa hàng bán thuốc nhỏ lẻ.

Theo đánh giá từ phía chuyên gia, thị trường bán lẻ dược phẩm vẫn còn dư địa tăng trưởng khổng lồ, được thúc đẩy bởi hai yếu tố chính: dân số già hóa và thu nhập tăng. Việt Nam đang bước vào giai đoạn dân số già, kéo theo nhu cầu chăm sóc sức khỏe và sử dụng thuốc ngày càng cao. Cùng với đó, thu nhập tăng giúp người dân sẵn sàng chi trả cho các sản phẩm hỗ trợ sức khỏe và thuốc chất lượng cao, cả kê đơn (ETC) và không kê đơn (OTC).

Đến 'cuộc chiến' giữa thuốc OTC và ETC

Đặc biệt, sự mở rộng của tầng lớp trung lưu, được dự đoán sẽ tăng từ 13% dân số vào năm 2023 lên 26% vào năm 2026, sẽ tạo ra một cú hích khổng lồ cho thị trường. Đây là nhóm đối tượng có ý thức cao về sức khỏe, sẵn sàng chi tiền cho các dịch vụ chăm sóc và sản phẩm dược phẩm chất lượng, từ đó mở ra cơ hội lớn cho việc phát triển các kênh phân phối hiện đại.

Hiện nay, thị trường dược phẩm được chia thành hai kênh chính. Kênh ETC (Ethical Drug – Thuốc kê đơn), chiếm 60% thị trường, phân phối qua các bệnh viện và cơ sở y tế (khoảng 2.063 cơ sở), với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) lên đến 12%. Kênh này được dự báo sẽ đạt 5,7 tỷ USD vào năm 2025 với CAGR 8%/năm trong thập kỷ tới.

Còn kênh OTC (Over-the-Counter – Thuốc không kê đơn) chiếm 40% thị trường, với khoảng 57.000 đơn vị bán lẻ, và có tốc độ tăng trưởng 8%/năm. Dù chiếm tỷ trọng nhỏ hơn, kênh OTC vẫn được dự báo sẽ đạt 1,8 tỷ USD vào năm 2025 với CAGR 6,8%/năm trong cùng giai đoạn.

Theo nhận định chung, trong khi tăng trưởng của kênh OTC có thể chậm lại sau năm 2025 do siết chặt quản lý thì kênh ETC lại có nhiều cơ hội phát triển mạnh mẽ nhờ các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước.

Những thay đổi trong chính sách pháp luật đang tạo ra một lực đẩy đáng kể cho thị trường, đặc biệt là kênh ETC. Cụ thể là Luật Đấu thầu 2023 và Thông tư 06/2023/TT-BYT đã hoàn thiện và làm minh bạch hóa quy trình đấu thầu thuốc tại các bệnh viện công lập, giúp giải quyết tình trạng thiếu thuốc và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp dược phẩm tiếp cận thị trường bệnh viện một cách thông thoáng hơn. Đặc biệt, Luật Khám chữa bệnh 15/2023 quy định “nếu bệnh viện thiếu thuốc và vật tư y tế, bệnh nhân mua bên ngoài vẫn sẽ được thanh toán tiền thuốc BHYT”, trực tiếp hỗ trợ và khuyến khích kênh ETC phát triển.

Bên cạnh đó, việc số hóa y tế cũng đang tạo ra một cuộc cách mạng. Sáng kiến “mỗi công dân Việt Nam có một Sổ Sức khỏe điện tử trên VneID” và việc cập nhật toa thuốc điện tử sau khi khám bệnh đang mở ra một kỷ nguyên mới cho việc mua thuốc kê đơn. Người dân chỉ cần đặt thuốc, và các chuỗi nhà thuốc liên kết sẽ giao thuốc đến tận nhà, tạo nên sự tiện lợi chưa từng có.

Một trong những bước tiến quan trọng nhất là việc chính thức hợp pháp hóa bán thuốc online. Điểm a Khoản 12 Điều 1 Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Dược 2024, có hiệu lực từ 1/7/2025, đã tạo ra hành lang pháp lý cho việc kinh doanh thuốc qua thương mại điện tử. Quy định này cho phép các cơ sở kinh doanh dược được bán thuốc online, nhưng chỉ giới hạn ở thuốc không kê đơn và không thuộc danh mục phải kiểm soát đặc biệt. Mặc dù còn nhiều quy định chặt chẽ, đây vẫn là một “bước đệm” quan trọng để các chuỗi nhà thuốc lớn như Long Châu và Pharmacity đẩy mạnh dịch vụ giao hàng, đặc biệt là nhờ vào chính sách freeship sớm đã thúc đẩy mạnh mẽ hành vi mua sắm trực tuyến.

Ngoài ra, từ sau Covid-19, Nhà nước siết chặt hơn việc kê đơn điện tử, khiến các nhà thuốc nhỏ lẻ gặp khó khăn trong việc tích hợp công nghệ. Trong khi đó, các chuỗi nhà thuốc lớn với khả năng dự trữ, đàm phán tốt và hạ tầng công nghệ hiện đại đã chiếm được lợi thế, thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ nhà thuốc truyền thống sang mô hình hiện đại.

Cần một cơ chế pháp lý chặt chẽ hơn?

Dù đầy tiềm năng, thị trường bán lẻ dược phẩm, đặc biệt là chuỗi bán hàng kê đơn vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Theo chuyên gia Nguyễn Thị Quỳnh Tiên, hiện nay, việc kiểm soát thuốc giả, thuốc kém chất lượng vẫn còn nhiều kẽ hở. Đây là một trong những trở ngại lớn nhất. Cụ thể là cơ chế tự công bố thuốc và việc xử phạt còn nhẹ (chỉ dừng lại ở mức xử phạt hành chính và tịch thu sản phẩm) đã tạo lỗ hổng cho thuốc giả, thuốc kém chất lượng tuồn ra thị trường.

Vụ việc thổi phồng công dụng của thuốc và thực phẩm chức năng, như trường hợp của Herbitech, cho thấy công tác quản lý chồng chéo và hậu kiểm còn mang tính hình thức, gây khó khăn cho người tiêu dùng và làm chậm quá trình phát triển của kênh ETC.

Có thể thấy, thị trường dược phẩm Việt Nam đang đứng trước những cơ hội vàng để bứt phá. Sự chuyển dịch từ nhà thuốc truyền thống sang chuỗi hiện đại, từ mua sắm tại chỗ sang thương mại điện tử là một xu hướng không thể đảo ngược. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa tiềm năng này, ngành dược cần một cơ chế pháp lý chặt chẽ hơn, đặc biệt trong việc chống lại thuốc giả và nâng cao chất lượng quản lý.

Với tiềm lực tài chính, công nghệ và khả năng kiểm soát chuỗi cung ứng, các chuỗi nhà thuốc hiện đại đang có lợi thế rõ rệt. Tuy nhiên, trách nhiệm của họ không chỉ dừng lại ở việc kinh doanh, mà còn phải đồng hành cùng các cơ quan chức năng để xây dựng một thị trường minh bạch, an toàn, nơi người tiêu dùng hoàn toàn có thể đặt niềm tin vào chất lượng sản phẩm và dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Chỉ khi giải quyết được những thách thức này, thị trường bán lẻ dược phẩm mới thực sự trở thành “đất vàng” cho tất cả các bên tham gia.

Tùng Lâm