Thiên tai năm 2025 khốc liệt, dị thường gây thiệt hại nặng nề về người và của

Năm 2025, thiên tai "dị thường" chưa từng có, thiệt hại gần 100.000 tỷ đồng

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, năm 2025 được đánh giá là một trong những năm thiên tai xảy ra dồn dập, khốc liệt và dị thường nhất trong lịch sử khí tượng thủy văn Việt Nam. Nhiều hình thái thiên tai nguy hiểm như bão, mưa lớn diện rộng, lũ lụt, lũ quét, sạt lở đất xuất hiện trên phạm vi rộng, nối tiếp và chồng lấn, vượt xa các quy luật thông thường.

Tổng Bí thư Tô Lâm đoàn công tác đi ca nô đến thăm hỏi người dân vùng lũ xã Quảng Điền, TP Huế.

Cụ thể, trên Biển Đông đã xuất hiện 15 cơn bão và 6 áp thấp nhiệt đới. Mưa lớn cực đoan gây lũ vượt mức lịch sử trên 18 tuyến sông ở khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ; triều cường vượt kỷ lục tại hạ lưu sông Tiền, sông Hậu; nhiều đô thị và vùng trũng thấp ngập lụt nghiêm trọng, trong đó có Hà Nội, Thái Nguyên, Bắc Ninh.

Tính đến ngày 20/12/2025 cho thấy, thiên tai trên cả nước đã làm 468 người chết và mất tích, 741 người bị thương; gần 4.200 nhà bị sập, đổ, trôi, hơn 348.800 nhà bị hư hỏng, tốc mái. Gây thiệt hại hơn 545.000 ha lúa, hoa màu; làm chết, cuốn trôi hàng chục nghìn gia súc và hơn 5,16 triệu gia cầm; hơn 171.700 lồng bè thủy sản bị hư hại. Hạ tầng giao thông, thủy lợi chịu tổn thất nặng nề với hơn 1.000 km đê, kè, kênh mương, 1.259 km đường giao thông và 140 km bờ sông, bờ biển bị sạt lở. Tổng thiệt hại kinh tế ước tính trên 98.677 tỷ đồng.

Thủ tướng Chính phủ khẳng định Đảng, Nhà nước luôn thấu hiểu, chia sẻ sâu sắc với những mất mát, khó khăn của nhân dân các vùng bị thiên tai trên cả nước, đồng thời đã chỉ đạo khẩn trương triển khai nhiều giải pháp cấp thiết nhằm khắc phục nhanh nhất hậu quả bão, mưa lũ, sớm ổn định đời sống người dân.

Thủ tướng Phạm Minh Chính trực tiếp thị sát tình trạng lũ lụt tại khu vực TP Thái Nguyên

Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, thực hiện nghiêm các chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, Thường trực Ban Bí thư và các công điện của Thủ tướng Chính phủ; đẩy nhanh tiến độ khắc phục hậu quả thiên tai, nhanh chóng ổn định tình hình tại các khu vực bị ảnh hưởng. Người đứng đầu Chính phủ mong bà con nhân dân đoàn kết, đùm bọc, hỗ trợ lẫn nhau, vượt qua đau thương, sớm ổn định cuộc sống.

Ngoài ra, Thủ tướng nhấn mạnh công tác dự báo thiên tai cần sát thực tế, kỹ lưỡng hơn, tăng cường phối hợp quốc tế để chủ động phòng, chống hiệu quả. Cần đánh giá tổng thể công tác phòng, chống và khắc phục hậu quả thiên tai, đề xuất nhiệm vụ tiếp theo. Bên cạnh việc bảo đảm điều kiện sinh hoạt tối thiểu, Thủ tướng yêu cầu nhanh chóng khôi phục sản xuất, sinh kế cho người dân; đồng thời thăm hỏi, hỗ trợ kịp thời các gia đình có người chết, mất tích, tổ chức hậu sự chu đáo, huy động mọi lực lượng, phương tiện cứu trợ với tinh thần “không để người dân thiếu ăn, thiếu mặc, không ai bị bỏ lại phía sau”.

PGS.TS Mai Văn Khiêm – Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho rằng: “Nhắc đến thiên tai năm 2025, là nhắc đến những kỷ lục mới liên tiếp được xác lập. Thiên tai xảy ra dồn dập, khốc liệt, trên phạm vi rộng, mang nhiều yếu tố dị thường và vượt xa các giá trị lịch sử. Mưa lớn cực đoan gây lũ vượt lịch sử trên 18 tuyến sông khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ; triều cường vượt mức kỷ lục tại ĐBSCL. Nhiều đô thị và vùng trũng thấp ngập lụt nghiêm trọng. Cùng với đó xuất hiện nhiều đợt thiên tai điển hình, bất thường. Cụ thể là hoàn lưu bão số 1 gây mưa lớn trái mùa ngay giữa mùa khô ở khu vực Bắc Trung Bộ. Tại Bạch Mã (TP Huế), lượng mưa lên tới 1.277 mm; lũ trên các sông tại Quảng Trị và Huế vượt báo động 3, được đánh giá là đỉnh lũ cao nhất trong tháng 6 suốt 30 năm qua. Tiếp nữa là mưa lớn do hoàn lưu bão số 3 (20–23/7) gây lũ vượt lịch sử trên thượng lưu sông Cả. Lưu lượng đỉnh lũ về hồ Bản Vẽ (Nghệ An) đạt tới 12.800 m3/giây, vượt xa mức lũ kiểm tra 10.500 m3/giây. Một kỷ lục khác về lượng mưa cũng được ghi nhận trong năm do ảnh hưởng của bão số 12”.

Đến cuối tháng 10, đầu tháng 11, hoàn lưu bão kết hợp với không khí lạnh gây hai đợt mưa rất lớn tại các tỉnh từ Quảng Trị đến Quảng Ngãi. Lượng mưa tại đỉnh Bạch Mã lên tới 1.740 mm, được xác định là lượng mưa một ngày lớn nhất từ trước đến nay ở Việt Nam. Đến giữa tháng 11, Nam Trung Bộ tiếp tục hứng chịu mưa lớn kéo dài, riêng Đắk Lắk mưa phổ biến 800–1.500 mm, có nơi vượt 1.900 mm. Mưa lớn gây lũ trên các sông từ Quảng Trị đến Khánh Hòa, nhiều nơi vượt báo động 3 và vượt mốc lũ lịch sử, như tại Phú Lâm (vượt lũ năm 1993) hay sông Dinh Ninh Hòa (vượt lũ lịch sử năm 1986).

PGS.TS Mai Văn Khiêm – Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho rằng: “Nhắc đến thiên tai năm 2025, là nhắc đến những kỷ lục mới liên tiếp được xác lập".

“Những con số trên cho thấy mức độ tàn phá nặng nề của thiên tai, bão lũ trong năm được coi là năm của những kỷ lục, đặt ra thách thức lớn đối với công tác phòng, chống và thích ứng với biến đổi khí hậu trong thời gian tới”, PGS.TS Mai Văn Khiêm nhấn mạnh.

Giải mã hiện tượng bão lũ dị thường và những kỷ lục "buồn"

Ông Nguyễn Thượng Hiền – Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đánh giá: "Nguyên nhân chính khiến Biển Đông liên tiếp chịu ảnh hưởng của nhiều cơn bão là do áp cao cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương hoạt động mạnh và ổn định bất thường. Từ tháng 6/2025, trên khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương, phía Bắc và Đông Bắc Philippines xuất hiện chuẩn sai dương lớn tại mực 500mb, cho thấy áp cao cận nhiệt đới mở rộng, bao trùm hầu hết Philippines và Biển Đông, đặc biệt mạnh từ tháng 8 đến nay. Hệ thống này đóng vai trò điều tiết dòng gió, hình thành và duy trì dải hội tụ nhiệt đới, tạo điều kiện thuận lợi cho xoáy thuận nhiệt đới và bão mạnh phát triển khi nhiệt độ mặt biển đủ cao”.

Không chỉ gia tăng về số lượng, quỹ đạo bão năm 2025 cũng ghi nhận nhiều bất thường, áp thấp nhiệt đới đầu mùa ảnh hưởng trực tiếp miền Trung, thay vì khu vực phía Bắc như thông lệ. Đến cuối mùa, hai cơn bão số 9 và số 11 lại tác động trực tiếp tới Bắc Bộ, thay vì tập trung vào Trung Bộ.

Ông Nguyễn Thượng Hiền – Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đánh giá: "Nguyên nhân chính khiến Biển Đông liên tiếp chịu ảnh hưởng của nhiều cơn bão là do áp cao cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương hoạt động mạnh và ổn định bất thường".

"Những thay đổi này phản ánh biến động trong cấu trúc hoàn lưu khí quyển quy mô lớn, chi phối hướng di chuyển và vị trí đổ bộ của bão. Cùng với đó, nhiệt độ bề mặt biển trên Biển Đông cao hơn trung bình nhiều năm, cung cấp nguồn năng lượng lớn giúp bão tăng cường độ nhanh. Điển hình, bão số 9 đạt cấp 17, giật trên cấp 17, dù suy yếu trước khi đổ bộ; bão số 10 gây gió mạnh cấp 12–14 tại Nghệ An, cấp 10–11 tại Quảng Trị. Hầu hết các đợt mưa do bão gây ra đều đạt 150–400 mm, nhiều nơi vượt 500–600mm. Các đợt mưa xuất hiện theo chu kỳ ngắn, mưa sau nối tiếp mưa trước khiến đất đá không kịp phục hồi, đặc biệt tại khu vực miền núi. Đáng chú ý, đợt mưa lũ tại Nam Trung Bộ từ ngày 16–22/11 được đánh giá là hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử. Nhiều trạm đo ghi nhận lượng mưa đặc biệt lớn như Sơn Hòa 601mm, Quy Nhơn 380mm, trong khi một số điểm khác lên tới 1.000–1.200mm chỉ trong vài ngày. Đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng", ông Nguyễn Thượng Hiền chia sẻ.

Dù chưa thể khẳng định biến đổi khí hậu gây ra từng cơn bão cụ thể, nhưng các chuyên gia nhận định khí hậu ấm lên đang góp phần làm gia tăng cường độ, mở rộng phạm vi ảnh hưởng và thay đổi quy luật hoạt động của bão.

"Tôi ví dụ, chưa bao giờ TP Nha Trang lại ngập sâu và rộng như trong năm qua. Điều này cho thấy các đợt mưa lũ cực đoan trong năm 2025 là lời cảnh báo rõ ràng về sự gia tăng rủi ro thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Ngành khí tượng thủy văn đã đạt nhiều tiến bộ trong dự báo và cảnh báo sớm, song dự báo định lượng mưa lớn cục bộ, đặc biệt ở địa hình miền núi, vẫn là thách thức lớn do giới hạn khoa học công nghệ và điều kiện quan trắc", ông Nguyễn Thượng Hiền nhấn mạnh.

“Bão chồng bão, lốc nối lốc”: Những kỷ lục vượt xa tầm dự báo và bài toán "nhân tai"

Những đợt mưa lũ dồn dập, bão chồng bão, lốc nối lốc xảy ra liên tiếp trong thời gian qua tại nhiều địa phương cho thấy thiên tai đang ngày càng khốc liệt, khó đoán định, vượt xa nhiều kịch bản từng được tính toán. Trong bối cảnh đó, những hạn chế trong công tác dự báo, phòng chống và ứng phó thiên tai cũng bộc lộ rõ hơn bao giờ hết.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp thẳng thắn nhìn nhận: “Công tác dự báo còn hạn chế".

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp thẳng thắn nhìn nhận: “Công tác dự báo mưa lớn cực đoan, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử còn hạn chế, chưa dự báo sớm được các giá trị vượt lịch sử trong các đợt mưa lũ vừa qua. Trong khi đó, nhiều công trình phòng chống thiên tai hiện nay chưa được thiết kế để chịu được các trận mưa lũ lịch sử như đã xảy ra”.

Ngoài ra, năng lực chống chịu của cơ sở hạ tầng, từ hệ thống giao thông, thoát nước đến đê điều, hồ đập vẫn còn hạn chế, đặc biệt trước những tình huống lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử. Năng lực theo dõi, giám sát thiên tai và cứu hộ cứu nạn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn; phương tiện, trang thiết bị ứng phó còn thiếu, nhất là ở vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó, phương án ứng phó với lũ lịch sử còn bị động, nhiều tồn tại kéo dài. Công tác quản lý các hồ chứa thủy điện nhỏ chưa chặt chẽ từ khâu xây dựng, hồ sơ, vận hành, giám sát… đã dẫn đến những sự cố nghiêm trọng, điển hình là vỡ hồ Bắc Khê 1 (Lạng Sơn) khi lưu lượng lũ về hồ tăng nhanh.

Đề cập về vấn đề này, TS Tô Văn Trường, chuyên gia độc lập về môi trường và tài nguyên nước cho rằng: "Xu hướng mưa lớn cực đoan gia tăng là không còn tranh cãi. Tuy nhiên, mức độ thiệt hại không chỉ đến từ thiên tai thuần túy, mà còn do những yếu tố con người tạo ra như phá rừng, san lấp hồ ao, lấn chiếm dòng chảy, bê tông hóa quá mức, vận hành hồ chứa thiếu linh hoạt, hệ thống thoát nước lạc hậu. Cần đánh giá định lượng phần thiên tai và nhân tai trong mỗi trận ngập để có giải pháp sát thực, đặc biệt là khắc phục phần nhân tai, yếu tố con người hoàn toàn có thể chủ động điều chỉnh".

Từ kinh nghiệm quốc tế, TS Tô Văn Trường chỉ ra quản lý khoa học, quy hoạch thông minh, hạ tầng thích ứng và kỷ luật cao có thể giúp giảm đáng kể rủi ro ngập lụt, thậm chí giảm 30–40% mức độ ngập với các mô hình đô thị bọt biển, đất dành cho nước, sông sống.

GS.TS Nguyễn Quốc Dũng chỉ ra các nghịch lý

Ở góc độ khác, GS.TS Nguyễn Quốc Dũng, Phó Chủ tịch Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam cho rằng, thiên tai là điều không tránh khỏi, nhưng tổn thất lớn hay nhỏ phụ thuộc vào cách vận hành và ra quyết định.

"Bên nào cũng nói chỉ đạo đúng, thực hiện đúng quy trình, nhưng thiếu đội ngũ tư vấn chuyên sâu, thiếu mô hình dự báo lũ theo thời gian thực. Khi lưu vực có nhiều hồ xếp tầng, việc điều tiết càng phức tạp", ông chỉ ra nghịch lý.

Vì vậy theo GS.TS Nguyễn Quốc Dũng, cần xây dựng cơ chế tư vấn vận hành hồ chuyên nghiệp, thậm chí xã hội hóa, thuê dịch vụ dự báo – mô hình hóa, và đặc biệt là triển khai chính sách “mua dung tích phòng lũ” để hài hòa lợi ích phát điện và an toàn dân sinh.

Để ứng phó với thiên tai ngày càng khắc nghiệt, PGS.TS Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho rằng: “Các cấp chính quyền cần coi công tác phòng, chống thiên tai là nhiệm vụ thường xuyên, không chỉ trong mùa mưa bão. Việc cập nhật và hoàn thiện kịch bản ứng phó phải dựa trên dữ liệu thực tế mới nhất, nhất là bản đồ nguy cơ sạt lở, ngập sâu theo từng thôn, bản. Thực tế năm 2025 cho thấy, biến đổi khí hậu không còn là cảnh báo xa vời mà đã và đang tác động trực tiếp đến đời sống, kinh tế – xã hội. Những hiện tượng thiên tai cực đoan, bất định đòi hỏi công tác dự báo, chuẩn bị và ứng phó phải liên tục được cập nhật, điều chỉnh theo tình hình mới".

Các chuyên gia cho rằng cần tiếp tục tăng đầu tư cho hệ thống quan trắc tự động, cảnh báo sớm, đẩy mạnh số hóa quản lý rủi ro thiên tai, đồng thời siết chặt quản lý đất đai, hạn chế xây dựng tại khu vực chân núi, ven sông suối hay vùng có nguy cơ cao. Bên cạnh đó, công tác diễn tập, tập huấn phòng, chống thiên tai cần được tổ chức thường niên và thực chất, nhất là ở cấp xã, nhằm giúp lực lượng cơ sở nâng cao kỹ năng xử lý tình huống, bảo đảm thực hiện hiệu quả phương châm “4 tại chỗ”.

Văn Ngân/VOV.VN