Thời trang kỹ thuật số và NFT bùng nổ trong metaverse

Thay vì chỉ mua quần áo và phụ kiện vật chất, người tiêu dùng ngày nay có thể chi tiền cho những món đồ ảo, mặc chúng cho avatar trong metaverse hoặc trưng bày trong không gian số. Công nghệ blockchain giữ vai trò xác thực quyền sở hữu và tạo giá trị sưu tầm, khiến những sản phẩm tưởng chừng chỉ tồn tại trên màn hình trở thành tài sản thực sự.

Cốt lõi của thời trang kỹ thuật số nằm ở việc các thiết kế được phát hành dưới dạng NFT, tức token không thể thay thế. Mỗi món đồ được gắn mã định danh duy nhất trên blockchain, nhờ đó người sở hữu có thể chứng minh tính độc quyền và mua bán trên thị trường thứ cấp. Dù hình ảnh hay tệp 3D có thể sao chép, chỉ NFT mới là chứng cứ xác thực, biến sản phẩm số trở thành một loại hàng hóa có giá trị. Điều này tạo điều kiện cho ngành thời trang mở rộng không gian kinh doanh, từ catwalk và cửa hàng vật chất đến sàn giao dịch trực tuyến và metaverse.

Năm 2022, Dolce & Gabbana hợp tác với những tên tuổi lớn trên thị trường NFT, bao gồm The Fabricant và inBetweeners

Một trong những đơn vị tiên phong là DRESSX, công ty có trụ sở tại Los Angeles chuyên phát triển quần áo và phụ kiện ảo. Người dùng có thể mua trang phục 3D, chỉnh sửa để “mặc” lên ảnh hoặc video cá nhân, thậm chí sử dụng trong môi trường thực tế ảo. DRESSX đã hợp tác với nhiều thương hiệu lớn như Off-White, Balenciaga, Dolce & Gabbana, Jason Wu để tung ra bộ sưu tập kỹ thuật số dưới dạng NFT. Năm 2022, nền tảng này cũng tích hợp với Meta Avatars Store, cho phép người dùng khoác đồ ảo cho avatar trên mạng xã hội và trong không gian metaverse. Bằng cách này, thời trang không còn giới hạn trong đời thực mà lan tỏa vào các môi trường số nơi giới trẻ ngày càng dành nhiều thời gian.

Song hành cùng DRESSX là Tribute Brand, thương hiệu kỹ thuật số thuần túy xuất hiện từ năm 2020. Tribute Brand thiết kế quần áo ảo có thể sử dụng trong ảnh, AR hay VR, đồng thời phát triển mô hình “phygital” kết hợp giữa vật lý và số. Một sản phẩm áo khoác có thể gắn chip NFC liên kết trực tiếp với phiên bản kỹ thuật số trên blockchain, đảm bảo người sở hữu món đồ thật cũng là chủ nhân của bản ảo độc quyền. Cách tiếp cận này cho thấy khả năng dung hòa giữa hai thế giới, mở ra mô hình tiêu dùng mới nơi mỗi món đồ có giá trị kép cả trực tuyến lẫn ngoài đời.

Nhiều thương hiệu NFT sang trọng đã mở cửa hàng ảo của riêng họ trong metaverse. Bên cạnh việc tiếp xúc, các cửa hàng kỹ thuật số thường tăng doanh số NFT của thương hiệu

Ở phân khúc cao cấp, nhiều nhà mốt danh tiếng cũng thử nghiệm mạnh mẽ. Dolce & Gabbana năm 2021 hợp tác với nền tảng UNXD phát hành bộ sưu tập Collezione Genesi gồm 9 thiết kế vật lý và số, trong đó một số được đấu giá trực tuyến dưới dạng NFT. Bộ sưu tập này thu về 1.885,719 Ether, tương đương hơn 5,7 triệu USD thời điểm đó, trở thành một trong những thương vụ NFT thời trang nổi bật nhất.

Burberry phát hành các phụ kiện số trong trò chơi blockchain Blankos Block Party, đạt doanh thu khoảng 375.000 USD. Nike mua lại công ty RTFKT, vốn chuyên sản xuất giày NFT và vật phẩm 3D, để mở rộng mảng kinh doanh thời trang số. Gucci xây dựng “Gucci Vault Land” trong nền tảng The Sandbox, một không gian metaverse nơi khách hàng có thể khám phá, mua sắm và trưng bày các sản phẩm kỹ thuật số của thương hiệu. Hãng còn hợp tác với nhà đấu giá Christie’s ra mắt NFT kết hợp thời trang và nghệ thuật bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo sinh tạo, cho thấy hướng đi mới khi kết hợp blockchain với AI.

Metaverse, đặc biệt là các nền tảng như Decentraland, đang trở thành môi trường thử nghiệm sôi động. Trong Decentraland, người dùng có thể mua trang phục, mũ, giày hoặc phụ kiện số để tùy chỉnh avatar, tất cả đều tồn tại dưới dạng NFT. Nghiên cứu “Toward Blockchain-based Fashion Wearables in the Metaverse: the Case of Decentraland” chỉ ra rằng số lượng sản phẩm bán ra thực tế còn nhỏ so với lượng được phát hành miễn phí để quảng bá, nhưng yếu tố độ hiếm là chìa khóa quyết định giá trị.

Các thương hiệu thường dùng chiến lược tặng vật phẩm số để thu hút cộng đồng, sau đó phát hành phiên bản giới hạn nhằm tạo nhu cầu và giá trị sưu tầm. Đây là mô hình tương tự việc tung ra các bộ sưu tập capsule trong thời trang truyền thống, nhưng diễn ra trong môi trường kỹ thuật số.

Lý do khiến các thương hiệu lớn quan tâm đến lĩnh vực này có thể lý giải ở nhiều góc độ. Về kinh doanh, sản phẩm số mang lại doanh thu bổ sung với chi phí sản xuất thấp, đồng thời có thể tạo thêm lợi ích từ thị trường giao dịch thứ cấp. Về thương hiệu, việc tham gia vào metaverse giúp tiếp cận thế hệ người tiêu dùng trẻ gắn bó mật thiết với mạng xã hội và coi avatar là phần mở rộng bản thân.

Ngoài ra, phát hành số lượng hạn chế giúp duy trì tính độc quyền, vốn là yếu tố cốt lõi của thời trang cao cấp. Một khía cạnh quan trọng khác là tính bền vững: quần áo kỹ thuật số không cần vải vóc, không thải bỏ tồn kho, qua đó giúp giảm tác động môi trường so với sản xuất truyền thống.

Tuy nhiên, con đường này không ít thách thức. Trước hết, blockchain vốn bị chỉ trích vì tiêu thụ năng lượng lớn, đặc biệt là các mạng lưới dùng cơ chế bằng chứng công việc. Một số thương hiệu đã chọn blockchain tiết kiệm năng lượng hơn hoặc các giải pháp layer-2 để giảm phát thải. Thị trường NFT cũng trải qua biến động mạnh, khi giá trị nhiều dự án sụt giảm khiến giới đầu tư thận trọng hơn.

Ngoài ra, yếu tố kỹ thuật như khả năng tương thích giữa các nền tảng metaverse, định dạng chuẩn của vật phẩm 3D hay khả năng hiển thị đồng bộ vẫn là rào cản chưa được giải quyết triệt để. Việc giữ cho cộng đồng người dùng gắn bó lâu dài, thay vì chỉ mua sắm vì trào lưu, cũng là bài toán mà các thương hiệu phải tìm lời giải.

Theo báo cáo của Business of Fashion, đến năm 2024 đã có 21 trong số 50 thương hiệu thời trang lớn nhất thế giới phát hành NFT, chủ yếu là các thương hiệu thể thao và streetwear. Con số này cho thấy xu hướng thời trang kỹ thuật số đang lan rộng, không chỉ dừng ở thử nghiệm mà đã bước sang giai đoạn định hình chiến lược dài hạn. Các nghiên cứu gần đây còn dự báo sự kết hợp giữa thời trang, metaverse và trí tuệ nhân tạo sinh tạo sẽ tạo ra mô hình thiết kế mới, nơi trang phục có thể được cá nhân hóa theo sở thích từng người tiêu dùng trong thời gian thực.

Nhìn tổng thể, thời trang kỹ thuật số và NFT không chỉ là một trào lưu ngắn hạn mà có thể trở thành bước tiến tất yếu trong quá trình số hóa ngành mốt. Việc các thương hiệu hàng đầu thế giới từ Dolce & Gabbana, Burberry đến Nike, Gucci đồng loạt tham gia cho thấy tiềm năng kinh tế và văn hóa của lĩnh vực này.

Dù còn nhiều thách thức về kỹ thuật, môi trường và tính bền vững thương mại, thời trang ảo đang mở ra một kỷ nguyên mới, nơi giá trị thương hiệu và trải nghiệm người tiêu dùng vượt ra ngoài giới hạn vật chất để bước vào không gian số rộng lớn.

Thủy Long